Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın Bütçe, Gelir ve Giderleri

Ulusal ve bölgesel düzeyde plan ve programlara, Yüksek Planlama Kurulunca belirlenen ödenek tavanına ve yıllık çalışma programına göre hazırlanan bütçe, ajansın bütçe yılı içindeki gelir ve gider tahminlerini gösterir. Bütçe yılı takvim yılıdır. Bütçe dışı harcama yapılamaz (5449 Sayılı Kanun, Madde 22).

28 Eylül 2006 tarihli ve 26303 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 5. Maddesi’ne göre, Kalkınma Ajanslarının harcama yetkilisi, Genel Sekreterdir. Ancak, Genel Sekreter görevlendirilinceye kadar harcama yetkilisi Yönetim Kurulu başkanıdır. Harcama yetkilisinin izin, hastalık, geçici görev ve benzeri nedenlerle geçici olarak görevinden ayrılması halinde, harcama yetkisi, bu görevi yürüten kişi tarafından kullanılır.

28 Eylül 2006 tarihli ve 26303 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 16. Maddesi’ne göre, ajans bütçesinin hazırlanmasında ve uygulanmasında aşağıdaki ilkelere uyulur:

 Gelir ve gider denkliğinin sağlanması esastır.

 Gelir ve gider tahminleri ile uygulama sonuçlarının raporlanmasında açıklık, doğruluk ve mali saydamlık esas alınır.

 Bütçe, yetkili organlarca kabul edilmedikçe veya onaylanmadıkça uygulanamaz.

 Bütçe, yıllık çalışma programlarında yer alan politika, hedef ve önceliklere uygun şekilde ve fayda-maliyet analizine göre hazırlanır, uygulanır ve kontrol edilir.  Bütçede, bütçeyi ilgilendirmeyen hususlara yer verilmez.

 Bütçeyle verilen harcama yetkisi, ilgili mevzuatta düzenlenen görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla kullanılır.

 Ödenekler, belirli amaçları gerçekleştirmek üzere tahsis edilir. Tahsis edilen ödenekten fazla harcama yapılamayacağı gibi ödeneği bulunmayan bir harcama da yapılamaz.

 Bütçe, görevlilerin hesap verebilmelerini sağlayacak şekilde uygulanır.

Bölgesel Kalkınma Ajanslarının gelirleri ve yöneteceği fonlar şunlardır (5449 Sayılı Kanun, Madde 19):

 Bir önceki yıl gerçekleşen genel bütçe vergi gelirleri tahsilatından, vergi iadeleri ile mahalli idarelere ve fonlara aktarılan paylar düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden, binde beş oranında her yıl ayrılacak transfer ödeneğinden, Yüksek Planlama Kurulunca her bir ajans için nüfus, gelişmişlik düzeyi ve performans ölçütlerine göre belirlenecek pay.

 Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar.  Faaliyet gelirleri.

 Bir önceki yıl gerçekleşen bütçe gelirleri üzerinden, bölgedeki il özel idareleri için; borçlanma, tahsisi mahiyetteki gelirler ile genel, katma ve özel bütçeli kuruluşlardan alınan yardım kalemleri hariç tutulmak üzere yüzde bir, belediyeler

için; borçlanma ve tahsisi mahiyetteki gelir kalemleri hariç tutulmak üzere yüzde bir16 oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay.

 Bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirlerinin yüzde biri oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay.

 Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar.  Bir önceki yıldan devreden gelirler.

Şekil-6: Ajans Gelirlerinin Merkez-Yerel Dağılımı (2010)

Ajans gelir gerçekleşmelerinin dağılımına (Şekil-6) bakıldığında en büyük pay yüzde 58 ile genel bütçeden aktarılan gelirlere aittir. İkinci sırada gelen diğer gelirlerin büyük kısmını nakit varlıklar oluşturmaktadır. Belediyelerden yapılan tahsilatlar yüzde 45 düzeyinde kalmış olmasına rağmen ajans gelirleri içinde yüzde 11’lik bir paya sahiptir. Ayrıca ajans gelirlerinin merkez-yerel dağılımı açısından bakıldığında en büyük payı merkezi bütçeden aktarılan kaynağın oluşturduğu gözlenmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2011: 50).

“Merkezi bütçeden aktarılacak paylar ajansların bütçelerine sene başında doğrudan aktarılmamaktadır. Yönetmelikte bulunan “üçer aylık harcama programları yapılır ve DPT’ye gönderilir” şeklindeki hüküm çerçevesince Ajans’a bütçe aktarımı yapılmaktadır. Her bir ajansa aktarılacak pay Yüksek Planlama Kurulu (YPK) kararı ile belirlenmektedir. Bu payları harcamakla yetkili ve sorumlu olan ajanslara bu payların aktarılmasında çok fazla bürokrasi getirilmemesi uygun olur. Burada

16

Bakanlar Kurulu’nun 08.08.2011 tarihli 2011/2168 sayılı Kararı’na göre Belediyelerin, bütçe gelirleri üzerinden kalkınma ajanslarına aktaracakları payların oranı binde beş olarak belirlenmiştir.

yapılması gereken, her bir ajansın yıllık faaliyet raporlarının, iç ve dış denetim raporlarının incelenmesi, bölge planı ve çalışma programında yazılan faaliyetlerin yerine getirilip getirilmediğinin kontrol edilmesidir. Ajanslara aktarılacak belediye payları ile ilgili olarak da sıkıntı yaşanmaktadır. Belediyeler, kendilerine göre haklı olan bir gerekçe ile kendi bütçelerinden pay aktarmak istememektedir. Kanun koyucu, yerel yönetimlerin onayı olmadan belediye bütçesinden %1’lik payın ajansa aktarılması kuralını getirmektedir” (Can, 2011: 56).

Bölgesel Kalkınma Ajanslarının giderleri şunlardır (5449 Sayılı Kanun, Madde 20):

 Plan, program ve proje giderleri.  Proje ve faaliyet destekleme giderleri.  Araştırma ve geliştirme giderleri.  Tanıtım ve eğitim giderleri.

 Taşınır ve taşınmaz mal ile hizmet alım giderleri.  Yönetim ve personel giderleri.

 Görevlerle ilgili diğer giderler.

Ajansın yıllık personel giderleri toplamı, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin yüzde onbeşini aşamaz.

“Dünyadaki ajansların giderleri uygulayıcı olup olmamalarına ve personel yapılarına göre değişmektedir. Türkiye’deki ajansların sayıca az ancak nitelikli personelle (kariyer, yabancı dil vs. gibi unsurlara sahip) çalışmayı hedeflemektedir. Özellikle Türkiye gibi proje hazırlama ve uygulama konusunda belirgin eksikliklerin olduğu bir ülkede kalkınma ajanslarının bu konudaki eksiklikleri giderme noktasında öncü role sahip olması beklenmektedir. Kalkınma ajanslarının projeler konusunda yetiştireceği elemanlar diğer tüm kurumlara da destek verebilecektir. Projelerin hazırlanması konusundaki teknik eksikliklerin giderilmesi konusunda proje eğitimlerinin düzenlenmesi, proje hazırlanmasının teşviki gibi unsurlar Türkiye’deki ajansların bütçelerinde önemli gider kalemlerini oluşturmalıdır. Diğer deyişle tanıtım

ve eğitim giderlerinin kalkınma ajansları için önemli bir gider kalemini oluşturması beklenmektedir. Ajansların gelir-gider durumunun her ajansa göre farklılaşacağını ve uygulamadan sonra daha net ortaya çıkacağı düşünülmektedir” (Özer, 2010: 190- 191).