GELİŞMİŞLİK DURUMU ve EKONOMİK-SOSYAL
4. BÖLGENİN GELİŞMİŞLİK DURUMU ve
EKONOMİK-SOSYAL GÖRÜNÜM
Tablo 113: Osmaniye İli GSYH’nin Gelişimi, Bölge ve Türkiye İçindeki Yeri (Bin TL)
Yıllar Osmaniye TR63 Türkiye Osmaniye/
TR63 Osmaniye/
Türkiye Sıra No
2004 1.764.547 13.654.383 577.023.497 12,92 0,31 57
2005 2.112.291 16.144.554 673.702.943 13,08 0,31 55
2006 2.409.580 17.945.819 789.227.555 13,43 0,31 55
2007 2.814.388 20.410.231 880.460.879 13,79 0,32 52
2008 3.334.475 23.543.184 994.782.858 14,16 0,34 51
2009 3.398.786 24.010.475 999.191.848 14,16 0,34 52
2010 4.639.421 29.803.600 1.160.013.978 15,57 0,40 43
2011 5.498.433 35.516.804 1.394.477.166 15,48 0,39 43
2012 5.979.100 38.686.308 1.569.672.115 15,46 0,38 44
2013 6.910.960 44.441.876 1.809.713.087 15,55 0,38 44
2014 7.984.770 50.291.641 2.044.465.876 15,88 0,39 45
2004-2014
Yıllık Büyüme Oranı(%) 16,30 13,93 13,49 2,08 2,32
2004-2014 Toplam
Artış Oranı (%) 353 268 254 22,9 25,8
Kaynak: TÜİK
Grafik 27: Kişi Başına GSYH’nin Gelişimi (USD, 2004=100)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
TR63 OSMANİYE
TÜRKİYE
4.2. SOSYO-EKONOMIK GELİŞMİŞLİK DÜZEYİ AÇISINDAN OSMANİYE
teşvik uygulamaları, SEGE-2011 çalışması kapsamında üretilen il sıralamalarını esas almaktadır. Bu şekilde, yatırımcıların yer seçimi kararları, illerin teknoloji seviyeleri, bölgeler arası işgücü hareketleri gibi ulusal gelişmeyi de doğrudan etkileyen pek çok alanda büyümenin bölgesel kaynaklarını tetikleyecek olan bölgesel teşviklerin analitik bir zemine oturması sağlanmaktadır20.
2003 yılında yapılan çalışmaya21 göre; Osmaniye ilinin de içinde yer aldığı, 8 ilden oluşan Akdeniz Bölgesi, sosyo-ekonomik gelişmişliği yansıtan endeks değerleriyle tüm göstergeler itibariyle Akdeniz Bölgesi ülke ortalamalarına yakın değerler almıştır. Yedi coğrafi bölge içerisinde dördüncü sırada yer alan Akdeniz, bu konumuyla ortalama bölge niteliğindedir.
2011 çalışmasında düzey 2 bazında bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına göre, 11 düzey 2 bölgesi ortalamanın üzerinde değere sahiptir. Tek ilden oluşan İstanbul, Ankara ve İzmir gibi Düzey 2 bölgeleri en gelişmiş bölgeler olurken, TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) ve TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) Düzey 2 bölgeleri dördüncü ve beşinci sırada yer almışlardır. Akdeniz bölgesi illerinden oluşan; TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) 5. sırada, TR62 (Adana, Mersin) 9. Sırada ve Osmaniye’nin de içinde yer aldığı TR63 bölgesi ise 21. sırada bulunmaktadır.
Bir önceki çalışmada 15. sırada bulunan TR63 (Hatay, K. Maraş, Osmaniye) Düzey 2 bölgesi bu çalışmada -0,2729 endeks değeriyle 21. sırada yer almıştır. Düzey 2 Bölgeleri içinde negatif endeks değerine sahip 11 alt bölgeden biri de TR63 Bölgesi’dir.
İllerin gelişmişlik sıralaması incelendiğinde; 2003 yılı araştırmasında -0,33321 endeks değeri ile 47. sırada (81 il) ve bölge illeri içerisinde 7. sırada (8 il) yer alan Osmaniye, 2011 araştırmasında -0,2892 endeks değeri ile ülke genelinde (81 il) 53.
sıraya düşmüş ve bölge illeri sıralamasında yine 7. sırada yer almıştır.
Tablo 115: Akdeniz Bölgesi İlleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
İller Sıra 2003 Endeks 2003 İller Sıra 2011 Endeks 2011 Sıra Değişikliği (2003-2011)
Adana 8 0,94901 Antalya 5 1,5026 5
Antalya 10 0,91480 Adana 16 0,5666 -8
Mersin 17 0,51934 Isparta 21 0,5272 7
Isparta 28 0,21187 Mersin 24 0,4636 -6
Hatay 29 0,19613 Burdur 26 0,3684 5
Burdur 31 0,14395 Hatay 46 -0,1302 -17
Osmaniye 47 -0,33321 Osmaniye 53 -0,2892 -6
K.Maraş 48 -0,34968 K.Maraş 60 -0,4677 -12
Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011), Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 2013.
Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırmasının diğer amaçlarından birisi de, eşdeğer gelişmişlik seviyesine sahip illerin belirlenmesi ve ülke genelinde homojen alanların saptanmasıdır. 2011 çalışmasında yapılan çözümlemeler ve değerlendirmeler sonucunda iller; temelde yüksek, orta ve düşük olmak üzere üç gelişmişlik kademesinde incelenmiştir.
Yüksek gelişmişlik grubunda bir, orta gelişmişlik grubunda dört ve düşük gelişmişlik grubunda 1 olmak üzere iller altı kademeye ayrılmıştır. Buna göre, birinci kademe gelişmiş 8 il, ikinci kademe gelişmiş 13 il, üçüncü kademe gelişmiş 12 il, dördüncü kademe gelişmiş 17 il, beşinci kademe gelişmiş 16 il ve altıncı kademe gelişmiş 15 il bulunmaktadır.
Osmaniye ili, -0,2892 sosyo ekonomik gelişmişlik endeks değeriyle beşinci kademe gelişmişlik grubunda yer almaktadır.
TR63 bölgesinde bulunan K. Maraş da beşinci kademe gelişmişlik grubunda bulunurken, Hatay ise dördüncü kademe gelişmişlik grubunda bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda illerin gelişmişlik kademelerine göre dağılımı gösterilmiştir.
Akdeniz bölgesinde bulunan Antalya birinci kademede bulunurken, Adana ve Isparta ikinci kademede, Mersin ve Burdur ise üçüncü kademede bulunmaktadır. Bu bakımdan Akdeniz bölgesinin sosyo- ekonomik gelişmişlik açısından en gelişmiş ili Antalya iken en az gelişmiş illeri Osmaniye ve K. Maraş’tır.
20 T.C. Kalkınma Bakanlığı, İllerin Ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011), Bölgesel Gelişme Ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara 2013
21 T.C. Başbakanlık Devlet Planlama teşkilatı, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), Mayıs 2003.
1970’li yıllara kadar gelişmenin temel göstergesi olarak görülen kişi başına gelir; toplumsal gelişmişliği yeterince açıklayamayan, yalnızca talep genişlemesini açıklayabilen dar kapsamlı bir göstergedir. Gerçekte gelişme kavramı;
fiziki kapasite büyüklüğü ve gelir artışı gibi iktisadi gelişmeler yanında, bunların gelir grupları ve bölgeler arası dağılımı ile sosyal ve kültürel birikimlerin yansıtılabildiği toplumsal gelişme düzeyini ifade etmektedir. Bu anlayışla gelişme; ülkenin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapılarındaki ilerlemeyi kapsamakta ve bir bütün oluşturmaktadır. Bu bakımdan, illerin ve bölgelerin gelişmişlik sıralamasında; kişi başına düşen milli gelirin artırılması şeklinde özetlenebilecek iktisadi büyüme kavramıyla beraber, yapısal ve insani gelişmeyi içine alan ve ölçülebilen bütün sosyal değişkenleri de içeren bir “sosyo-ekonomik gelişme” ölçütü daha anlamlı olabilmektedir.
Bu amaçla bu bölümde Osmaniye ilinin sosyo-ekonomik yapısı, kişi başına gelir düzeyinin yanı sıra diğer göstergeler (ekonomik, sosyal, kültürel) açısından da ele alınıp değerlendirilmiştir. Osmaniye ilinin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi incelenirken; Kalkınma Bakanlığı tarafından 2003 ve 2011 yılında yapılmış olan “İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmalarından” yararlanılmıştır.
2003 yılında yapılan araştırmada il ölçeğinde 58 gösterge kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan göstergeler;
demografi, istihdam, eğitim, sağlık, altyapı ve onbin kişiye düşen özel otomobil ve motorlu kara taşıtı sayısı, fert başına düşen telefon kontör değeri ve elektrik miktarı ve yeşil karta sahip nüfus oranını içeren diğer refah göstergelerinden oluşan sosyal göstergelerle, imalat sanayi, inşaat, tarım ve mali göstergelerden oluşan ekonomik göstergelerdir. İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması, ekonomik ve sosyal yapıları temsil eden 58 değişkenin ortak bileşkesi olarak ve temel bileşen değerleri esas alınarak oluşturulmuştur.
SEGE-2011 çalışmasında sekiz başlık altında 61 göstergeden yararlanılmıştır. Bu çalışma, SEGE-2003 çalışmasında kullanılan veri setine yakın bir veri seti kullanılmıştır. Ancak Türkiye’nin son 10 yılda geçirdiği ekonomik değişim ve dönüşüm süreci, teknolojik gelişmenin sosyo-ekonomik gelişmede ağırlığını iyice hissettirmesi, erişilebilirlik ve çevreye duyarlılığın öneminin artması 2011 yılında yapılan çalışmada veri seti güncellenmiştir.
SEGE-2011 çalışması 2012 yılında uygulamaya konulan yeni teşvik sisteminin mekânsal boyutuna temel oluşturmuştur. Yeni teşvik sisteminde yer alan bölgesel
Tablo 116: Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları (2011) 1. Kademe2. Kademe3. Kademe4. Kademe5. Kademe6. Kademe İller SEGE 2011 Sırası
Endeks Değeriİller
SEGE 2011 Sırası
Endeks Değeriİller
SEGE 2011 Sırası
Endeks Değeriİller
SEGE 2011 Sırası
Endeks Değeriİller
SEGE 2011 Sırası
Endeks Değeriİller
SEGE 2011 Sırası
Endeks Değeri İstanbul14,5154Tekirdağ90,9154Balıkesir220,4764Rize340,1550Sinop51-0,2479Diyarbakır67-1,0014 Ankara22,8384Denizli100,9122Manisa230,4711Düzce350,1056Giresun52-0,2564Kars68-1,0923 İzmir31,9715Bolu110,6394Mersin240,4636Nevşehir360,1029Osmaniye53-0,2892Iğdır69-1,1184 Kocaeli41,6592Edirne120,6383Uşak250,3737Amasya370,0510Çankırı54-0,3312Batman70-1,1203 Antalya51,5026Yalova130,6263Burdur260,3684Kütahya380,0198Aksaray55-0,3671Ardahan71-1,1384 Bursa61,3740Çanakkale140,5999Bilecik270,3634Elazığ39-0,0103Niğde56-0,3761Bingöl72-1,1920 Eskişehir71,1671Kırklareli150,5923Karabük280,2916Kırşehir40-0,0211Tokat57-0,3821Şanlıurfa73-1,2801 Muğla81,0493Adana160,5666Zonguldak290,2758Kırıkkale41-0,0687Tunceli58-0,3892Mardin74-1,3591 Kayseri170,5650Gaziantep300,2678Malatya42-0,0785Erzurum59-0,4327Van75-1,3783 Sakarya180,5641Trabzon310,2218Afyon43-0,0797K.Maraş60-0,4677Bitlis76-1,4003 Aydın190,5597Karaman320,1864Artvin44-0,1046Ordu61-0,4810Siirt77-1,4166 Konya200,5308Samsun330,1579Erzincan45-0,1056Gümüşhane62-0,4814Şırnak78-1,4605 Isparta210,5272Hatay46-0,1302Kilis63-0,5733Ağrı79-1,6366 Kastamonu47-0,1471Bayburt64-0,5946Hakkari80-1,6961 Bartın48-0,1976Yozgat65-0,6079Muş81-1,7329 Sivas49-0,2208Adıyaman66-0,9602 Çorum50-0,2405 Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011), Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 2013.
4.3. İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ (İGE) AÇISINDAN OSMANİYE
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yapılan İnsani Gelişme Endeksi (İGE), üç göstergeye dayanan birleşik bir endekstir: Doğumda yaşam beklentisi ile ölçülen yaşam beklentisi, erişkin okur-yazarlık oranı (ağırlığı üçte iki) ve birleşik ilk, orta ve yüksekokul kayıt oranları (ağırlığı üçte bir) kombinasyonu ile ölçülen eğitim düzeyi ve kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasıla ile ölçülen yaşam standartları.
Birleşmiş Milletler’in uluslararası sıralamalarda kullandığı İGE göstergesi, iller açısından 1975, 1997 ve 2004 yıllarında hesaplanmıştır. Osmaniye ilinin gelişmişlik düzeyinin belirlenmesi ve Türkiye içindeki yerinin görülebilmesi açısından bu çalışmada 1997 ve 2004 yılları çalışmaların sonuçlarından yararlanılmıştır.
UNDP tarafından yapılan çalışmalarda, zaman içerisinde Türkiye’ye ait İGE değerinde olumlu gelişmeler sağlandığı görülmektedir. 1975 yılında hiçbir il yüksek insani gelişme kategorisi içinde bulunmazken, 1997’de 80 ilden beşi, 2004’te 81 ilden 9’u (Kocaeli, Yalova, İstanbul, Bursa, İzmir, Muğla, Sakarya, Bolu, Tekirdağ) yüksek insani gelişme grubu içerisinde yer almıştır. 1975 yılında 67 ilden 29’u düşük insani gelişme grubunda yer alırken, 1997’de 1 il (Şırnak) düşük insani gelişme grubunda yer almış 2004 yılında Şırnak’ta bu kategoriden çıkmıştır.
Osmaniye ili 24 Ekim 1996 yılında il olduğundan 1997 raporunda Osmaniye bulunmamaktadır. 2004 yılı raporuna göre ise 0,699 İGE değeriyle Osmaniye, orta insani gelişme kategorisinde yer almıştır.
Bölge illerinin İGE endeks değerleri, sıralamadaki yerlerindeki değişme aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 117: TR63 Bölgesi İlleri İnsani Gelişme Endeksi’nin Gelişimi
1997 2004 Değişim
Puan
İller İGE
Değeri Türkiye
Sıra Bölge
Sıra İGE
Değeri Türkiye
Sıra Bölge
Sıra 1997-2004
Hatay 0,752 28 1 0,747 26 1 -0,005
K. Maraş 0,683 44 2 0,674 60 3 -0,009
Osmaniye - - - 0,699 52 2
-Kaynak: İnsani Gelişme Raporu, UNDP, 1997, 2004
Daha önce de açıklandığı üzere, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yapılan İnsani Gelişme Endeksi, üç göstergeye (yaşam beklentisi, eğitim ve yaşam standartları) dayanan birleşik bir endekstir. Osmaniye ilinin insani gelişme endeksi, endeksi oluşturan bu üç gösterge açısından incelendiğinde, yaşam beklentisi endeksi 0,655 değeri ile bölge içinde ikinci sıradadır. Yine, GSYH endeksinde (yaşam standartları endeksi) Osmaniye 0,589 endeks değeriyle, bölge illeri arasında en düşük değere sahip il konumundadır. Eğitim endeksi açısından ise Osmaniye ili 0,853 endeks değeriyle bölge illeri arasında ikinci sırada bulunmaktadır.
Tablo 118: TR63 Bölgesi İlleri İnsani Gelişme Endeksi (2004) TR63
Bölgesi İlleri
Yaşam Beklentisi
Endeksi
Eğitim
Endeksi Gelir
Endeksi Cinsiyete
Göre Endeks İGE
Endeksi İGE İl
Sırası Cinsiyete Göre İl Sırası
Hatay 0,716 0,861 0,665 0,728 0,747 26 29
Osmaniye 0,655 0,853 0,589 0,689 0,699 52 50
K. Maraş 0,590 0,806 0,625 0,670 0,674 60 58
Kaynak: İnsani Gelişme Raporu, 2004, UNDP
UNDP tarafından 2004 yılında yapılan İnsani Gelişme Raporu’nda gerek Türkiye geneli gerekse bölgeler bazında İGE değerleri verilmeyip, raporda yayınlanan İnsani Gelişme Endeks Tabloları, Türkiye’nin 81 iline yönelik insani gelişmenin göreli düzeyini karşılaştırmaktadır. Ancak, bu çalışma kapsamında, iller bazında verilen İGE değerinden hareketle, illerin bölge nüfusu içindeki ağırlıkları dikkate alınarak, Düzey 2 bölgeleri bazında da İGE değerleri hesaplanmış ve bölgesel düzeyde karşılaştırmalar yapılmıştır. Dolayısıyla bölgesel düzeyde de İGE değerleri hesaplanarak, bölgelerin sıralamadaki göreli üstünlükleri ortaya konmaya çalışılmıştır.
İllere ait İGE değerinden hareketle, hesaplanan bölgesel İGE değerleri incelendiğinde, en yüksek İGE değerine İstanbul bölgesinin sahip olduğu ve bunu, Kocaeli ve İzmir alt bölgelerinin izlediği görülmektedir. TR63 Düzey 2 Bölgesi (Hatay, Osmaniye, K. Maraş) 0,712 İGE değeriyle Düzey 2 Bölgeleri arasında 17. sırada yer almaktadır.
Tablo 119: Düzey 2 Bölgeleri Bazında İnsani Gelişme Endeksi
Düzey 2