Siyasi tarihi oldukça karmaşık olan bu bölgenin iktisadi tarihi de karmaşıklık konusunda siyasi tarihi ile paralellik göstermektedir. Tekrar bizim için önemli olan Mısır’ın üzerinden gidecek olursak; yüzyıllardır Nil Nehri gibi son derece verimli bir coğrafyada bulunması tarımın öncelikli gelir kaynağı olmasını sağlamıştır. Tarım konusunda sektörün gelişmesi ile genelde kırsal yaşam süren Mısırlılar’ın toprak ağaları ile olan bağlılığı arttırılmıştır. Bu sebepledir ki bir kısım zengin olmaya başlarken bir kısım iyice fakirleşmiştir.190 Ancak monarşinin 1952 tarihinde, Hür Subaylar tarafından devrilmesi ile birlikte sosyalist çizgilerde, tarım üzerine reformlar gerçekleştirilmiştir.191 1952 ve 1961 yılında yapılan reformlar, toprakların kamulaştırılmasını ve az bir kısmının da satılmasını, ayrıca kira bedellerinin düşürülmesini içermektedir. Nasır zamanına denk gelen bu kamulaştırmalar, tüm yabancı bankaları, sigorta şirketlerini ve fabrikaları da Mısır Devleti’ne geçirmiştir. Nasır döneminde, ayrıca diğer ülkelerden gelen yardımlara ve ya tekliflere de bakmak yerinde olacaktır. Nasır dönemi, ayrıca Soğuk Savaş adı verilen döneme de denk geldiğinden konu önem kazanmaktadır. 1955 yılında, Amerika Birleşik Devletleri eski başkanı Eisenhower, Asvan Barajı kurulumu için Mısır’a 56 milyon dolar teklif etmiş ancak bazı sebeplerden ötürü, ödemeler sekteye uğramıştır. Bu nedenlerden en önemlisi, Nasır’ın silah almak amacı ile Sovyet Rusya’yla anlaşma imzalamış olmasıdır. Ayrıca Nasır, İngilizler ile hala devam etmekte olan Süez Kanalı anlaşmasını da feshetmiş, böylece ülke tam anlamı ile yabancılardan kurtulmuştur.192 1967 yılındaki, İsrail ile yapılan Altı Gün Savaşı ile Mısır ve Amerika Birleşik Devletleri’nin arası daha da açılmıştır. 1970 yılında Nasır’ın vefat etmesi ile yerine gelen Enver Sedat, intifah adı verilen politikası ile daha önce millileştirilmiş ekonominin yerine yabancı sermayeyi ülkeye çekmek için çeşitli yasalar ve uygulamalar içermekte idi. Ülke sosyalist çizgiden çıkartılıp, daha liberal bir yola sapmaya başlandı. 1973
189http://situationsasia.com/node/510 Erişim Tarihi: 28.04.2012 190 Pappé, Ortadoğu’yu Anlamak, s. 54.
191http://news.egypt.com/en/economic-conditions-during-era-of-nasser.html Erişim Tarihi: 05.01.2012. 192http://www.fpri.org/footnotes/1423.200907.kuehner.usegyptsincesuez.html Erişim Tarihi: 05.01.2012.
yılında Yom Kippur Savaşı’nın kazanılması, Sedat’ın prestij kazanmasını sağlamıştır. Ayrıca savaş öncesinde, ülkesinin Sovyetler Birliği ile ilişkilerini donduran Sedat, yüzünü Amerika Birleşik Devletleri’ne dönmüştür. Bu durum kuşkusuz, bölgede en önemli güç olan Mısır’ı kazanmak isteyen Amerika Birleşik Devletleri ve sponsor kazanmak isteyen Mısır için oldukça önemli görülmüştür. Mısır, Carter yönetiminden Dünya’nın en yüklü yardımı olan 300 milyon dolar almıştır.193 1975 yılından 1980 yılına kadar gayrisafi milli hasıla %11 artmıştır.194Bu orandaki artışın nedeni ise üretimdeki artıştan ziyade, petrolden ve yabancı yardımlardan kaynaklardır. Her ne kadar belirtilen oran ülkedeki refahı ve zenginliği gösteriyor gibi olsa da, halk için yine pek birşey farketmemiştir. Çünkü insanların ihtiyaç duydukları temel ihtiyaç malzemelerinin fiyatı artarken maaşları aynı kalmıştır. Minimum maaşın 40 arap poundu (7.20 amerikan doları) olduğu 1980 yılında, ekmek 1 kuruşa satılırken;1982 yılında aynı kalan maaşa karşın ekmeğin ücreti %100 artarak 2 kuruşa yükselmiştir.195 Sedat’tan sonra başa geçen Hüsnü Mübarek zamanında da Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler devam ettirilmiş ama aynı zamanda Arap Dünyası’ndaki önemi de korunulmaya çalışılmıştır. Özellikle 1990-1991 yıllarındaki Körfez Savaşı’nda, Mısır’ın 35.000’e yakın asker çıkarması yapması sonucu, Amerika Birleşik Devletleri ülkenin dış borçlarının yarısının silinmesini sağlamıştır.196
Mısır’ın 2008 yılında %7.2 olan milli geliri düzeyi, 2011 yılına gelindiğinde %1.2’ye düşmüştür. Bunun yanı sıra, kişi başı milli gelir düzeyinde 200 dolarlık artış yaşanmıştır. Bunlara karşılık, enflasyonun %13.3‘lere yükselmesi ve işsizliğinde tutarsız bir seyirde olması ile %12‘lere çıkması, Mısır yönetimini ve halkını zor durumlara sokmuştur.197 Uzun zaman önce 2005 yılındaki verilere bakılırsa, nüfusun %20‘sinin de açlık sınırı altında yaşadığı saptanmıştır. 83 milyon nüfusa sahip Mısır’da nüfusun %43.4’ü şehirlerde yaşamaktadır. Bu rakamdan, 0-14 yaş arasında olanlar ile 65 yaş üstü olanlar çıkarıldığında, yaklaşık 50 milyon insan kalmaktadır.
193 William J. Burns, Economic Aid and American Policy Toward Egypt: 1955-1981, State University of New
York Press, Albany, 1985, s. 192.
194http://countrystudies.us/egypt/74.htm Erişim Tarihi: 04.01.2012.
195http://www.egyptianagriculture.com/food_gap.html Erişim Tarihi: 04.01.2012.
196http://www.fpri.org/footnotes/1423.200907.kuehner.usegyptsincesuez.html Erişim Tarihi: 05.01.2012. 197https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/eg.html Erişim Tarihi: 05.01.2012.
Çalışan güç olarak 27.74 milyon insan kayıtlıdır. Bu durumda, işsizlik oranının resmi oranlara kıyasla daha fazla olduğu beklenmektedir.
Ayrıca, petrol kaynaklarının bölge için önemli bir kaynak olduğu bilinmektedir. Mısır’da ham petrol rezervleri 4.4 milyar varil olarak saptanmış, ayrıca ihracatın 1/3‘ünü oluşturduğu bilinmektedir.198 Petrol rezervlerinin yanında doğalgaz üretimi de günde 62.69 milyar kübik feet olup, ihraç edilen miktar 18.32 milyar kübik feettir.199 2.186 trilyon kübik feet doğalgaz rezervinin bulunduğu söylenilen Mısır için bu kaynaklar önemlidir. Ancak Libya ile kıyaslandığında rakamların ufak kaldığı anlaşılacaktır. Libya’da kanıtlanan petrol rezervi miktarı 46.46 milyar varildir. Bu da Libya’daki petrol miktarının Mısır’dakinin yaklaşık 12 katı olduğunu göstermektedir. Günlük 1.385 milyon petrol varili ihraç edilmekte, 1.548 trilyon kübik feet doğalgaz rezervinden ise 9.89 milyar kübik feet doğalgaz ihraç edilmektedir.200 Libya’nın ihracattan gelen kazançlarının %95’i bu kaynaklardan gelmektedir. Mısır ile aralarındak fark sadece rezervler arasındaki farklar değildir. Az önce belirtildiği üzere, Mısır’ın nüfusu 83 milyonken, Libya’nın nüfusu 6.733.620‘dir.201 Bu durumda, kaynaklar elde edilen gelirin adil şekilde dağıtılması ve ya açlık sınırında yaşayanların sayıca az olması beklenmektedir. Ancak öncelikle, Libya’nın modern dönemde geçirmiş olduğu ekonomik değişikliklere bakılmasında fayda vardır.
Kral İdris zamanında, 1959 yılında, Libya’da petrol rezervlerinin bulunması, Libya ekonomisi için önemli olaylardan biridir. Bu tarihten önce, öncelikle tarım başlıca gelir kaynağı iken, petrolün bulunması ile beraber milli hasılanın da ihracatın da ana kaynağı petrol olmaya başlamıştır. Bu tarihten önce Dünya’da yaşam kalitesi en düşük ülkeler arasında bulunan Libya zamanla en azından bir nebze düzelmeye başlamıştır. Ancak petrol ile yükselen refahtan en çok nimetlenen elit kesim olduğundan, toplum içerisindeki sınıflar arasındaki uçurum daha net bir şekilde gözler önüne serilmeye başlanmış ve bu durumdan rahatsız olan halk arasında
198http://www.akbank.com/doc/deik/Misir_ulke_bulteni_2011.pdf Erişim Tarihi: 05.01.2012. 199http://www.indexmundi.com/egypt/economy_profile.html Erişim Tarihi: 05.01.2012. 200http://www.indexmundi.com/libya/economy_profile.html Erişim Tarihi: 05.01.2012.
huzursuzluk çıkmıştır. 1969 yılında Kaddafi’nin liderliği ele geçirmesi ile yabancı güçlerin tasviyesi ve devletçi politikalar ile ekonomi kalkınmaya başlamıştır. 1985 yılından itibaren petrol fiyatlarının düşmesi ve ardından Lockerbie faciası olarak anılan olayın gerçekleşmesi ile Birleşmiş Milletler kuruluşu sonucu Libya üzerine ambargo uygulanmıştır. 1988 tarihinde Pan Am havayollarına ait bir uçağa, Libyalı bir vatandaşın bomba koyması sonucu 270 kişi hayatını kaybetmiştir.202 Birleşmiş Milletlerin uyguladığı ambargolar ancak 1999 yılında, bombalamadan sorumlu kişiler yakalanınca kaldırılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından uygulanan ambargoların bir kısmının kaldırılması 2004 yılını bulmuştur.203 1992 yılından 1998’e kadar yapılan tahminlere göre, ambargoların Libya’ya maliyeti 5 milyar doları bulmuştur.204
Yaklaşık 7 milyon nüfuslu Libya’da, işçi gücünü oluşturanların miktarı 1.16 milyon olarak belirlenmiştir. İşsizlik oranı, Mısır’dakinden de kötü durumda olup, %30 miktarındadır. Nüfusun 4 milyonu, 15-64 yaş oranında olduğundan işsizlik oranı oldukça yüksektir. Petrol ihracatında Dünya’da 9. sırada olan bir ülke için, nüfusun 3’de 1‘inin açlık sınırı altında yaşaması da durumun ne derece vahim olduğunun bir göstergesidir.