BÖLÜM YÖNTEM

Bu araştırmada nitel araştırma yönteminden yararlanılmıştır. Nitel araştırma, birtakım felsefi yönelim ve yaklaşımı kapsayan bir araştırma türüdür. Nitel araştırmanın kökleri antropoloji, sosyoloji, gazetecilik, eğitim, toplum hizmeti, sağlık, hukuk gibi çeşitli uygulama alanlarına uzanmaktadır. 1960 ve 1970’lerde bu konu etrafında özellikle metot üzerine odaklanan birçok yayın ortaya çıkmıştır. 20. yüzyılın son yıllarında nitel araştırma tek başına bir araştırma metodolojisi haline gelmiştir (Merriam, 2013). Nitel yöntemler derin ve ayrıntılı konularda çalışmaya imkân vermektedir (Patton, 2014).

Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden durum (vaka) çalışması kullanılmıştır. Vaka çalışması, sınırlı bir sistemin derinlemesine betimlenmesi ve incelenmesidir. Nitel vaka çalışmalarının özellikleri arasında betimleme yer almaktadır. Betimleme vaka çalışması sonucunda elde edilen nihai ürünün, araştırılan olgunun zengin ve yoğun bir biçimde betimlenmesi olarak ifade edilmektedir (Merriam, 2013). Bir durum çalışmasında bulgular bölümü hem bir durumun betimlenmesini hem de durum çalışmasında araştırmacının ortaya çıkardığı tema veya konuları içermektedir (Creswell, 2013).

3.1.Kaynak ve Materyaller

Araştırmanın kaynak ve materyallerini Türkiye, Kanada (Ontario), Finlandiya, Estonya Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti Hong Kong Özel İdari Bölgesi, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Avustralya’da yer alan ilkokul ve ortaokul düzeyinde sosyal bilgiler kapsamındaki öğretim programları oluşturmaktadır. Aşağıdaki tabloda araştırmanın kaynak ve materyallerinin ayrıntıları yer almaktadır.

Tablo 3.1. Araştırmanın Kaynak ve Materyalleri

Kaynak: (MEB, 2009; MEB, 2004; MEB, 2005; MEB, 2006; MEB, 2010; MEO, 2013; Ministry of Education and Culture Finland, 2004; REMER, 2011; MEHRDK, 2007; The Curriculum Development Council Hong Kong, 1997a; TCDCHK, 1996; TCDCHK, 2011; TCDCHK, 1998; TCDCHK, 2010; TCDCHK, 1997b; Department of Basic Education Republic of South Africa, 2011; Australian Curriculum Assessment and Reporting Authority, 2010; ACARA, 2013a; ACARA, 2013b; ACARA, 2013b).

Ülkeler Öğretim Programları

Türkiye

Hayat Bilgisi Sosyal Bilgiler

Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi

Kanada (Ontario)

Sosyal Bilgiler Tarih Coğrafya

Finlandiya Ulusal Öğretim Programı

(Sosyal Bilgiler, Tarih, Biyoloji ve Coğrafya, Coğrafya, Sağlık Eğitimi) Estonya Cumhuriyeti Ulusal Öğretim Programı

(Sosyal Bilgiler)

Kore Cumhuriyeti Sosyal Bilgiler

Çin Halk Cumhuriyeti Hong Kong Özel İdari Bölgesi

Bireysel, Sosyal ve Beşeri Bilimler Eğitimi (Sosyal Bilgiler)

(Tarih) (Coğrafya) (Vatandaşlık Eğitimi) (Ekonomi ve Halkla İlişkiler) (Yaşam ve Toplum) (Din Eğitimi)

Güney Afrika Cumhuriyeti Sosyal Bilimler (Tarih, Coğrafya)

Avustralya Beşeri ve Sosyal Bilimler

Araştırmanın kaynak ve materyalleri, nitel araştırma geleneğine uygun olan amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesi tekniğine göre oluşturulmuştur. Her kıtadan en az bir ülkenin sosyal bilgiler kapsamındaki öğretim programları ele alınmıştır.

Amaçlı örneklem nitel araştırmada kullanılan bir kavramdır. Bu araştırmacının bireyleri ve mekânları çalışma için seçmesi anlamına gelmektedir. Amaçlı örneklem seçimindeki mantık, araştırmanın daha derinlemesine yapılabilmesi için bilgi zengini durumlar seçmektir. Maksimum çeşitlilik örneklemesi ise nitel araştırmalarda oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yaklaşım mekânlarda veya bireylerde farklı olan bazı kriterleri önceden belirlemeyi ve sonrasında kriterlere göre oldukça farklılık gösteren mekânların veya katılımcıların seçimini içermektedir. Amaç birçok farklılığı içeren ana temaları bulup tanımlamaktır. Genelde bir araştırmacının çalışmanın başlangıcında maksimum farklılığı sağlamak istediğinde seçilmekte, ideal bir nitel araştırmada bulguların farklı bakış açılarını veya farklılıkları yansıtma olasılığını arttırmaktadır (Creswell, 2013; Patton, 2014).

3.2.Verilerin Toplanması ve Analizi

Nitel araştırmada, geleneksel olarak üç temel bilgi toplama şekli bulunmaktadır. Bunlar mülakat, gözlem, doküman ve eserlerin incelenmesidir (Merriam, 2013). Bu araştırmada veriler “doküman incelemesi” ile elde edilmiştir.

Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Nitel araştırmada doküman incelemesi tek başına bir veri toplama yöntemi olabileceği gibi diğer veri toplama yöntemleri ile birlikte de kullanılabilir. Dokümanlar, nitel araştırmalarda etkili bir şekilde kullanılması gereken önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu tür araştırmalarda araştırmacı ihtiyacı olan veriyi gözlem veya görüşme yapmaya gerek kalmadan elde edebilmektedir (Yıldırım & Şimşek, 2011). Belgeler, becerikli ve hayal dünyası geniş olan bir araştırmacı için hazır bilgi kaynağıdır aynı zamanda (Merriam, 2013).

Doküman incelemesinin aşamaları; dokümanlara ulaşma, özgünlüğü (orjinallik) kontrol etme, dokümanları anlama, veriyi analiz etme, veriyi kullanmadır

(Yıldırım & Şimşek, 2011). Dokümanlar, bilgisayar ya da internet kullanılarak elektronik bir formatta elde edilebilir (Baş & Akturan, 2013). Bu araştırmanın dokümanları olan öğretim programları, bilgisayar ve internet kullanılarak elektronik bir formatta elde edilmiştir. Ayrıca, özgünlüğün sağlanması için dokümanlara ülkelerin eğitim bakanlıklarının resmi internet sitelerinden ulaşılmıştır. Dokümanlar elde edildikten sonra anlaşılması ve çözümlenmesi aşamasına gelinmiştir. Araştırmacı tarafından Kanada (Ontario), Finlandiya, Estonya Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti Hong Kong Özel İdari Bölgesi, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Avustralya’nın öğretim programları İngilizce ’den Türkçe ’ye çevrilmiştir. Bu dokümanlar belirli bir sistem içerisinde ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak çözümlenmiştir.

Verilerin analizinde, bir nitel araştırma tekniği olan betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Yıldırım ve Şimşek’e (2011) göre, betimsel analizde elde edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır. Veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre düzenlenebileceği gibi, görüşme ve gözlem süreçlerinde kullanılan sorular ya da boyutlar dikkate alınarak da sunulabilir. Amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen veriler, önce sistematik ve açık bir biçimde betimlenir. Daha sonra yapılan bu betimlemeler açıklanır ve yorumlanır, neden-sonuç ilişkileri irdelenir ve birtakım sonuçlara ulaşılır. Ortaya çıkan temaların ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması ve ileriye yönelik tahminlerde bulunulması da, araştırmacının yapacağı yorumların boyutları arasında yer alabilmektedir. Betimsel analiz dört aşamadan oluşmaktadır. Aşamalar ise şunlardır: Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, bulguların tanımlanması, bulguların yorumlanması.

Bu araştırmada, veriler özellikle programın dört temel öğesi olan amaç, içerik, eğitim durumları (öğretme-öğrenme süreci), ölçme ve değerlendirme açısından çözümlenmiştir. Elde edilen bulgular sistematik bir biçimde betimlenmiştir. Daha sonra bu betimlemelerin yardımıyla benzerlik ve farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır.

3.3. Araştırmanın Geçerlik ve Güvenirliği

Geçerlik ve güvenirlik, türüne bakılmaksızın herhangi bir araştırmanın kavramsal çerçevesinin oluşturulması, verilerinin toplanması, analiz edilmesi ve yorumlanması ile bulgularının sunulması aşamalarını ilgilendiren önemli kaygılardır (Merriam, 2013). Nitel araştırmalarda geçerlik, araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir. Ayrıca, toplanan verilerin ayrıntılı bir şekilde rapor edilmesi ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada geçerliğin önemli ölçütleri arasında yer almaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2011). Bu araştırmada geçerliğin sağlanabilmesi amacıyla öğretim programları olduğu biçimiyle ve yansız olarak incelenmiştir. Ayrıca, veriler ayrıntılı olarak rapor edilmiş ve sonuçlara öğretim programlarından alınan bilgilerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi yoluyla ulaşılmıştır.

Miles ve Huberman’a göre (1994) dış güvenirlik konusunda araştırmacının alabileceği önlemlerden birisi, araştırmanın temel aşamalarını sunmaktır. Öte yandan, araştırma sürecindeki kendi konumu ve yaklaşımı hakkında ayrıntılı ve açık bir şekilde bilgi vermesi gerekmektedir. LeCompte ve Goetz (1982) ise iç güvenirlik konusunda izlenmesi gereken ilk stratejiyi toplanan verilerin betimsel bir yaklaşımla doğrudan sunulması olarak ifade etmişlerdir (Akt: Yıldırım & Şimşek, 2011). Bu çalışmada dokümanlar yoluyla elde edilen veriler öncelikle mantıklı ve anlaşılır bir biçimde, yorum katılmadan, ağırlıklı olarak tablolar halinde ve özetlenerek okuyucuya sunulmuştur. Böylece, okuyucu araştırmanın verilerini yorum katılmamış haliyle okuma fırsatı elde etmiştir. Daha sonra, yapılan yorumları ve ulaşılan sonuçları bu verilere göre değerlendirebilme imkânına kavuşmuştur.

4. BÖLÜM