Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisin

kullanılan öğretim materyallerinin geliştirilme süreci, Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programı’nın ön uygulamasına yer verilmiştir.

3.7.1. Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programı’nın Geliştirilmesi

Bu Araştırmada, annelerin çocuklarına kural kazandırmak için gerekli olan işlem süreçlerini kazandırmak amacı ile; Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programı geliştirilmiştir.

Aile eğitim programının geliştirilmesinden önce; uygulamalı davranış analizi ilke ve işlem süreçleri, davranış kontrolü, doğrudan öğretim yöntemi, aile eğitimi ve aile eğitim programları ve öğretim materyali geliştirme süreçlerinin yer aldığı kaynaklar gözden geçirilmiştir. Gözden geçirilen kaynaklardan yararlanılarak, geliştirilecek aile eğitim programı ile annelere kazandırılması amaçlanan kavram ve işlem süreçleri belirlenmiştir. Kavram ve işlem süreçlerinin belirlenmesinin ardından, bu kavram ve işlem süreçlerine ilişkin ölçüt bağımlı ölçü araçları geliştirilmiştir. En son olarak, kavram ve işlem

69

süreçlerine ilişkin ölçüt bağımlı ölçü araçlarında yer alan bildirimlerden yararlanılarak, bildirimler davranışsal amaç haline dönüştürülmüş ve aile eğitim programının amaçları oluşturulmuştur.

Aile eğitim programının amaçlarının belirlenmesinin ardından, bu amaçların annelere kazandırılacağı, her biri ortalama bir-bir buçuk saat arasında değişen sürelerden oluşan altı aile eğitim oturumunun öğretim süreci planlanarak programın geliştirilmesi tamamlanmıştır. En son olarak, hazırlanan aile eğitim programı ile ilgili olarak Gazi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümünde görevli iki öğretim üyesinin görüşleri alınmış ve öneriler doğrultusunda düzeltmeler yapılarak aile eğitim programına son hali verilmiştir.

3.7.2. Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programı’nın Kapsamı

Araştırmanın bu bölümünde, geliştirilen aile eğitim programının içerisinde yer alan öğretim oturumlarında belirlenen konular, aile eğitim programının genel hatları ve aile eğitim programı içerisindeki oturumların öğretim süreçleri betimlenmiştir.

3.7.2.1.Aile Eğitim Oturumlarında Ele Alınan Konular

Araştırmacı tarafından geliştirilen aile eğitim programının amaçları ile paralel olarak, annelere çocuklarına kural kazandırma becerisini edinebilmeleri için, her biri ortalama bir – bir buçuk saat aralığında değişen sürelerden oluşan, altı aile eğitim oturumu planlanmıştır. Fakat aile eğitim programının geliştirilmesi sürecinde Özel Etiğim alanındaki uzmanlardan alınan görüşler doğrultusunda 4(dört) oturumda sunulmasının daha uygun olacağına karar verilmiştir. Görüşü istenen uzmanlar, programda yer verilen konuların, aile eğitim programına katılan ailelerin program sürecinde edinecekleri kural kazandırma becerilerini günlük yaşantılarında işlevsel olarak kullanmalarını sağlar nitelikte olması gerektiğini belirtmişlerdir. İfade edilenlere ek olarak da geliştirilen aile eğitim programının genel amacı ile alt amaçlarının birbirini destekler nitelikte olup bütünlük arz ettiği yönünde görüş bildirmişlerdir.

Geliştirilen aile eğitim programı kapsamında öğretim oturumlarının sırası ve oturumlarda yer verilen konular aşağıda ifade edildiği şekildedir;

70 II.OTURUM: Kuralları Belirleme

III.OTURUM: Kurallara Uygun Olmayan Davranışları Görmezden Gelme IV.OTURUM: Kurallara Uygun Olan Davranışları Ayrımlı Pekiştirme

3.7.2.2. Aile Eğitim Oturumlarının Genel Formatı

Öğretimi yapılan her bir aile eğitim oturumunda öğretime hazırlık, öğretim süreci ve öğretim oturumlarında öğrenilen konunun uygulamalarının tekrar edilmesi bölümlerine yer verilmiştir.

3.7.2.2.1. Öğretime Hazırlık

Geliştirilen aile eğitim programındaki öğretim oturumlarına katılan annelere çocuklarına kural kazandırma becerisini edindirmek amaçlandığı için ailelere kavram düzeyinde bir öğretim sürecine yer verilmemiştir. Kavram öğretimi yapılmadığı için, oturuma katılan annelere ödev verilmemiştir. Bu nedenle öğretime hazırlık aşaması, her oturumun ilk basamağı olma özelliğini taşımaktadır. Öğretime hazırlık aşamasında, bir önceki oturumda öğretimi yapılan konu hakkında kısa kısa sorular sorulmuş ve soruları, öğretim oturumuna katılan annelerden öncelikli gönüllü olanların yanıtlamasına izin verilerek bir önceki oturum özetlenerek tekrar edilmiş olur. Bir önceki oturumda yer verilen konu ile ilgili olarak sorulan sorulara doğru yanıtlar veren annelere verdikleri yanıtlar betimlenerek teşekkür edilmiş, sorulara doğru yanıt veremeyen anne olur ise bir başka anneye söz hakkı verilmiş ve ondan alınan doğru yanıtın ardından yanlış yanıt veren anneye soru tekrar yöneltilmiştir. Eğer anne bu sefer doğru yanıt vermiş ise cevabı betimlenerek pekiştirilmiş fakat yine yanlış yanıtlar verir ise küçük ipuçları verilmiştir. Dolayısı ile öğretim oturumuna katılan bütün anneler bir önceki oturumu ölçütleri karşılayıncaya kadar süreç yukarıda ifade edildiği şekilde sürdürülmüştür. Eğer annelerin bir önceki öğretim oturumunda yer verilen konu ile ilgili soruları olur ise annelerin soruları da uygulamacı tarafından açıklamada bulunularak yanıtlanmıştır. Öğretime hazırlık aşamanın en sonunda, bir önceki oturum ile ilgili sorulan soruları yanıtlandıran ve bir önceki oturumla ilgili olarak sormak istedikleri bir konu var ise danışan annelere teşekkür edilerek öğretimi yapılacak olan yeni oturum için motivasyonları arttırılmaktadır. Annelere teşekkür edilmesinin ardından ise öğretimi yapılacak olan yeni oturumun içeriği konusunda kısa bilgiler verilmektedir. Öğretime hazırlık aşamasında annelerin yeni oturum için motivasyonlarını arttırmak adına yapılan tekrar ve ön bilgilendirmenin ardından öğretim aşamasına geçilmektedir.

71

İlk oturumun başında, anneler ile daha önceden çalışılmadığı için, soru yanıt yöntemi ile bir önceki oturumun tekrarı yapılmayarak direk öğretimi yapılacak olan I.Öğretim Oturumu yani Ödülleri Kullanma Oturumunun ön bilgilendirmesine yer verilmektedir.

3.7.2.2.2.Öğretim Süreci

Aile eğitim oturumlarının sonunda annelere kazandırılması amaçlanan işlem süreçlerini doğrudan öğretim yöntemine dayalı olarak öğretim süreçleri hazırlanmıştır.

3.7.2.2.2.1. Doğrudan Öğretim Yöntemi ile İşlem Süreçlerinin Öğretim Süreci

Annelere kural kazandırma işlem süreçlerini uygulama becerisini kazandırmaya yönelik olarak hazırlanan öğretim sürecinde, doğrudan öğretim yönteminin bir gereği olarak; model olma, rehberli uygulama ve bağımsız uygulama basamaklarına yer verilmiştir. Her öğretim oturumunda, kazandırılması hedeflenen işlem sürecinin model olma aşaması için bildirimin yapılarak gösterildiği video görüntüleri hazırlanmıştır. Öğretim sürecinde görüntüler izlenirken, araştırmacı ilgili yerlerde görüntüleri durdurarak görüntüleri betimleyip annelere görüntüler ile ilgili sorular sormaktadır. Sorulan sorular karşısında doğru yanıtlar veren annelerin doğru yanıtları ödüllendirilmekte iken doğru yanıt veremeyen veya eksik yanıt veren annelere ise açıklamalar yapılıp, ip ucu niteliği veren daha da basitleştirilmiş sorular sorulmaktadır. Yer verilen bu uygulamalar ise yanıt veremeyen veya eksik yanıt veren katılımcı anneler de doğru yanıt verinceye kadar süreç bu şekilde sürdürülmektedir.

Daha sonra videoda izledikleri çocuğun davranışı karşısında hangi işlem sürecine yer verilmesi gerektiği sorulup doğru yanıtlar ödüllendirilmekte iken doğru olmayan yada eksik bırakılan yanıtlarla ilgili açıklamalarda bulunulmaktadır. Video ile model olma aşamasında, dört farklı video görüntüsü kullanılmaktadır.

Rehberli uygulama aşamasında, araştırmacı tarafından belirlenen rollerin oynanması sürecine yer verilmektedir. Bu nedenle öğretim oturumuna katılan grup içerisinden gönüllü olan bir kişi, anne rolünü oynamak üzere belirlenmektedir. Rehberli uygulama sürecinde çocuk rolünü oynaması için, programa dahil olmayan bir kişi daha önceden ortamda hazır bulunmaktadır. Çocuk rolünü oynayacak olan kişinin rolünü oynaması ve anne rolünü oynayacak kişinin de model olma aşamasında öğrendiği işlem sürecini uygulaması istenmektedir. Tam bu sırada araştırmacı, ilgili işlem sürecine dair genel kuralı hatırlatmaktadır. Çocuk rolünü oynaması için görevlendirilen kişinin, kendisinden istenen

72

davranışı yapar yapmaz davranışı kesmesi istenmekte ve ardından anne rolünü oynayan kişiye “sizce, bu ne tür bir davranıştı?”, “şimdi ne yapmalısınız?” , “şimdi ne yapmanız gerek?” şeklinde sorular sorulmaktadır. Kişinin doğru yanıtları ödüllendirmekte, doğru olmayan yada eksik bırakılan yanıtlarla ilgili diğer kişilere sorular sorularak yanıtlar alınmakta ve açıklama yapılmaktadır. Yapılan açıklamaların ardından anne rolünü oynayan kişinin hemen işlem sürecini tatbik etmesi istenmekte ve işlem sürecini doğru olarak uyguladığında, uygulaması betimlenerek ödüllendirilip yerine oturması istenmektedir. Anne rolünü oynayan kişi, işlem sürecinin tamamını doğru uygulayamadığında, ipucu verilmekte ve doğru yapıncaya kadar yardım edici yönlendirmelerde bulunularak doğru şekilde uygulaması sağlanmakta ve ödüllendirilmektedir. Rehberli uygulama basamağında, dört farklı davranış üzerinde öğretim oturumuna katılan bütün annelerin işlem sürecini sırası ile uygulaması sağlanmaktadır.

Bağımsız uygulama aşamasında ise, işlem süreçlerinin uygulanma sorumluluğu tamamen öğretime katılan annelere bırakılmaktadır. Bu amaçla gruptan gönüllü olan iki ayrı anne belirlenmekte ve birinden anne diğerinden ise çocuk rolünü oynaması istenmektedir. Çocuk rolünde olan kişiden kendisine yazılı olarak verilen davranışı sergilemesi, anne rolündeki kişiden de öğrendiği işlem sürecini uygulaması istenmektedir. Belirlenen ilk örnek davranış için çocuk rolünü oynayacak kişi davranışı yaptığı anda davranışı kesmesi istenmekte ve anne rolünde olan kişiye “sizce, bu ne tür bir davranıştı?”, “şimdi ne yapmalısınız?” , “şimdi ne yapmanız gerek?” şeklinde sorular sorulmakta, kişinin doğru yanıtları ödüllendirmekte, doğru olmayan yada eksik bırakılan yanıtlarla ilgili diğer katılımcı annelere sorular sorularak yanıtlar alınmakta ve gerekli açıklama yapılmaktadır. Anne rolünü oynayan kişi işlem sürecini doğru olarak uyguladığında ödüllendirilmektedir. Daha sonra katılımcı annelerin rolleri değiştirmesi istenerek birinci örnek davranış için gruptaki herkesin aynı işlem sürecini uygulaması sağlanmaktadır. 2. , 3. ve 4. örnek davranış için de aynı uygulamalara yer verilmekte, araştırmacı uygulama sırasında hiçbir müdahalede bulunmamakta ve işlem süreci anne tarafından doğru şekilde uygulandığı zaman anne ödüllendirilmekte, doğru şekilde uygulanmadığı zamanlarda gerekli düzeltmelerde bulunulmaktadır.

3.7.3.Aile Eğitim Oturumlarında Kullanılan Öğretim Araçlarının