Bu konu başlığı altında, araştırma verilerinin toplanması sürecinde kullanılan veri toplama araçlarına yer verilmiştir.
3.3.1. İşlem Süreçlerine İlişkin Ölçü Araçları (Ek 1)
Araştırma kapsamında, Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programı’na katılan annelerin program süresi içerisinde kazandırılması hedeflenen işlem süreçlerindeki seviyelerini belirlemeye hizmet eder nitelikte ölçüt bağımlı ölçü araçları geliştirilmiştir.
Aile eğitim programının planlaması yapılırken, öğretim süreçleri başlamadan önce, işlem süreçlerine yönelik ölçüt bağımlı ölçü araçları geliştirilirken öncelikli olarak, işlem süreçlerinin her biri tek tek analiz edilmiş ve alt bileşenlere bölünmüştür.
Ödül kullanma işlem sürecine ilişkin ölçüt bağımlı ölçü aracı, ödülleri uygun davranıştan hemen sonra kullanma ve sergilenen uygun davranışı betimleyerek kullanma alt bileşenlerinden, kurallara uygun olmayan davranışı görmezden gelme işlem sürecine yönelik ölçüt bağımlı ölçü aracı, kurallara uygun olmayan davranış sergilendiğinde hiç bir şey söylememe, bakmama tepki vermeme ve davranışla ilgilenmeme alt bileşenlerinden son olarak da kurallara uyma davranışını ayrımlı pekiştirme işlem sürecine ilişkin ölçüt bağımlı ölçü aracı, kurallara uygun olmayan davranış sergilendiğince görmezden gelme ve kurallara uyma davranışı sergilendiğince ödüllendirme alt bileşenlerinden oluşmaktadır.
62
İşlem süreçlerinin alt bileşenlerini belirlemeye yönelik olarak yapılan bu analizlerden faydalanılarak, ölçüt bağımlı ölçü araçlarının bildirimleri oluşturulmuştur. Her bir alt bileşen, ölçüt bağımlı ölçü araçlarında bir bildirimle ifade edilmiştir. Bildirimlerin ve bildirim sıralarının geliştirilmesinin ardından, bildirimde ifade edilen davranışla ilgili olarak ölçüt belirlenmiştir. Daha sonra bildirimlerde ifade edilen davranışları sınamaya hizmet edecek nitelikte sorular belirlenerek, her soruya ilişkin olarak araştırmacı tarafından yapılarak gösterilecek davranış örnekleri oluşturulmuştur.
Geliştirilen İşlem Süreçlerine İlişkin Ölçü Araçları (Ek 1), Ödül Kullanma İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı (Ek 1.1), Görmezden Gelme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı (Ek 1.2), Uyuşmayan Davranışları Ayrımlı Pekiştirme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracından (Ek 1.3) oluşmaktadır.
3.3.1.1. Ödül Kullanma İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı (Ek 1.1)
Ödül Kullanma İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı, Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programına katılan annelerin, aile eğitim programının uygulanmasının öncesinde ve sonrasındaki ödül kullanma işlem sürecine yönelik düzeylerini belirleme amacına ilişkin olarak hazırlanmıştır.
Ödül Kullanma İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı, bildirimler, ölçüt, sorular ve (kurallara uygun davranıştan hemen sonra ve davranışı betimleyerek sütunlarının olduğu) kayıt çizelgesi olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Bildirimler bölümünde, annelerin Ödül Kullanma İşlem Sürecine ait yapması beklenen davranışların ifadesi olan bir bildirim yer almaktadır. Ölçüt bölümünde, annelerin yapması beklenen davranışlarının kabul edilme ölçütü olan, her dört davranıştan üçünün doğru yapılmasını doğru tepki olarak kabul edildiğini ifade eden ¾ ölçütü belirlenmiştir. Sorular bölümü, soru yönergesi ve bildirimi ölçmeye hizmet edecek nitelikte, araştırmacı tarafından yapılacak dört ayrı davranış örneğinden, kayıt çizelgesi bölümü ise Ödül Kullanma İşlem Sürecinin, ödülleri kurallara uygun davranıştan hemen sonra kullanma ve davranışı betimleyerek kullanma alt bileşenlerinden oluşması nedeniyle, araştırmacı tarafından yapılan davranışa karşı annenin yapması gereken ödülleri kurallara uygun davranıştan hemen sonra kullanma ve ödülleri, kurallara uygun davranışı betimleyerek kullanma alt bileşenlerine ilişkin işaretleme bölümünün bulunduğu sütunlarından oluşmaktadır.
63
3.3.1.2. Görmezden Gelme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı (Ek1.2)
Kurallara Uymama Davranışını Görmezden Gelme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı, Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programına katılan annelerin, aile eğitim programının uygulanmasının öncesinde ve sonrasındaki kurallara uymama davranışını görmezden gelme işlem sürecine yönelik düzeylerini belirleme amacına ilişkin olarak hazırlanmıştır.
Kurallara Uymama Davranışını Görmezden Gelme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı, bildirimler, ölçüt, sorular ve kayıt çizelgesi olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Bildirimler bölümünde, annelerin Kurallara Uymama Davranışını Görmezden Gelme İşlem Sürecine ilişkin yapması beklenen davranışların ifadesi olan bir bildirim bulunmaktadır. Ölçüt bölümünde, annelerin yapması beklenen davranışlarının kabul edilme ölçütü olan, her dört davranıştan üçünün doğru yapılmasını doğru tepki olarak kabul edildiğini ifade eden ¾ ölçütü belirlenmiştir. Sorular bölümü, soru yönergesi ve bildirimi ölçmeye hizmet edecek nitelikte, araştırmacı tarafından yapılacak dört ayrı davranış örneğinden, kayıt çizelgesi bölümü ise Kurallara Uymama Davranışını Görmezden Gelme İşlem Sürecinin, Hiç bir şey söylememe, Bakmama, Tepki vermeme, Davranışla ilgilenmeme alt bileşenlerinden oluşması nedeniyle, araştırmacı tarafından yapılan davranışa karşı annenin yapması gereken Kurallara Uymama Davranışı sergilendiğinde, davranışı yapan kişiye hiç bir şey söylememe, Bakmama, Tepki vermeme, Davranışla ilgilenmeme alt bileşenlerine ilişkin işaretleme bölümünün bulunduğu sütunlarından oluşmaktadır.
3.3.1.3. Kurallara Uygun Davranışları Ayrımlı Pekiştirme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı (Ek 1.3)
Kurallara Uygun Davranışları Ayrımlı Pekiştirme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı, Davranış Denetimi Aile Eğitim Programına katılan annelerin, Uyuşmayan Davranışları Ayrımlı Pekiştirme işlem sürecine ilişkin düzeylerini, programın uygulanması öncesi ve sonrası belirleme amacına yönelik olarak hazırlanmıştır.
Kurallara Uygun Davranışları Ayrımlı Pekiştirme İşlem Süreci Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı, bildirimler, ölçüt, sorular ve kayıt çizelgesi olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Bildirimler bölümünde, annelerin Kurallara Uygun Davranışları Ayrımlı Pekiştirme İşlem Sürecine ilişkin yapması beklenen davranışların ifadesi olan bir bildirim bulunmaktadır. Ölçüt bölümünde, annelerin yapması beklenen davranışlarının kabul edilme ölçütü olan, her dört davranıştan üçünün doğru yapılmasını doğru tepki olarak kabul edildiğini ifade
64
eden ¾ ölçütü belirlenmiştir. Sorular bölümü, soru yönergesi ve bildirimi ölçmeye hizmet edecek nitelikte, araştırmacı tarafından yapılacak dört ayrı davranış örneğinden, kayıt çizelgesi bölümü ise Kurallara Uyma Davranışını Ayrımlı Pekiştirme İşlem Sürecinin, kurallara uygun olmayan bir davranış sergilendiğinde davranışı görmezde gelirken kurallara uygun bir davranış sergilendiğinde davranışı, davranıştan hemen sonra ve davranışı betimleyerek ödüllendirme alt bileşenlerine ilişkin işaretleme bölümünün bulunduğu sütunlardan oluşmaktadır.
3.3.1.4. İşlem Süreçlerine İlişkin Ölçü Araçlarının Puanlanması
Belli bir ölçüt baz alınarak yapılan değerlendirmelerde, değerlendirmeye tabi tutulan kişinin amacı gerçekleştirip gerçekleştirmemesinin belirlenmesi dikkate alınmaktadır. Ölçüt bağımlı değerlendirmelerde ölçüt genellikle %70 ve üstü tercih edilmektedir (Thiagarajan, 1974).
Bu Araştırmada, Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programına katılan annelerin, Ödül Kullanma, Kurallara Uygun Olmayan Davranışları Görmezden Gelme ve Kurallara Uygun Davranışları Ayrımlı Pekiştirmesi İşlem Süreçleri Ölçüt Bağımlı Ölçü araçlarındaki her bir bildirimin ifade ettiği amacı gerçekleştirip gerçekleştiremediğinin ölçütü olarak her dört davranıştan üçü yani %75 ölçütü benimsenmiştir. Bu doğrultuda, her bir bildirime ilişkin olarak araştırmacı tarafından yapılacak olan dört farklı davranış örüntüsü belirlenmiştir. Ödül kullanma, kurallara uygun olmayan davranışları görmezden gelme ve kurallara uygun davranışları ayrımlı pekiştirmesi işlem süreçlerinin değerlendirilmesinde, araştırmacı tarafından yapılan davranışa, her bildirimin var olan alt bileşenlerini de uyguladığında, o davranışa yönelik olarak işlem sürecini doğru uyguladığı kayıt edilmiştir. İşlem süreçlerine ilişkin olarak al bileşenlerden sadece birini uygulamış ya da hiç birini uygulamamış ise işlem sürecini yanlış uyguladığı kabul edilmiş ve ölçütü karşılamadığı yönünde kayır altına alınmıştır. Dolayısı ile anneler, araştırmacı tarafından yapılan her dört davranıştan üçünde işlem sürecini doğru olarak uyguladığında, bildirimi gerçekleştirdiği kabul edilmiştir.
3.3.2.Aile Görüşme Formu ve Uygulanması (Ek 2)
Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programının uygulanmaya başlamasından önce eğitim programına katılacak olan annelerin çocuklarının evde yaptığı kurallara uygun olmayan davranışları ve kazandırmak
65
istedikleri yeni davranışlar olup olmadığını belirlemek amacı ile araştırmacının kendisi tarafından geliştirilen Aile Görüşme Formu kullanılmıştır.
Aile Görüşme Formu, iki kısımdan oluşmuştur. İlk bölümde; görüşmeyi gerçekleştiren araştırmacının ve görüşülen kişinin adı soyadı, görüşmenin yapıldığı tarihi ve görüşme saati bilgileri yer almaktadır. İkinci kısım da ise; görüşme yapılan annenin çocuğunun davranış dağarcığında kurallara uygun olmayan davranış olup olmadığı ve kurallara uygun olmayan davranış eğer var ise bu davranışların neler olduğunu tespit etmek, bu kurallara uygun olmayan davranışların bir gün içerisinde kaç kez ve ne şekilde meydana geldiği, davranışın günün hangi zaman dilimlerinde (yemek zamanı, uyku zamanı, ders çalışma zamanı… gibi), hangi ortamda ve ne ile meşgulken meydana geldiğini, kurallara uygun olmayan davranış meydana geldiği sırada ortamda kimlerin bulunduğunu, davranış oluşmadan önce ve oluştuktan sonra çocuğun çevrede bulunanların nasıl tepkide bulunduğu, çocuğun kurallara uygun olmayan davranışı sergileyerek istediğini elde edip edemediğini, annenin bu davranışı kontrol etmek için bir şeyler yapıp yapmadığını eğer bir şeyler yapıyorsa; neler yaptığını ve çocuğun gün içerisindeki rutinini belirlemek adına hazırlanan sorulardan oluşmaktadır.
Aile görüşme formu, Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programının öğretim oturumuna katılacak anneler ile birebir görüşme yapılarak uygulanmıştır. Aile görüşme formunun uygulanma sürecine öncelikli olarak formun ilk kısmında yer alan görüşmeyi gerçekleştiren araştırmacının ve görüşülen annenin adı soyadı, görüşmenin yapıldığı tarih ve saati bölümleri araştırmacının kendisi tarafından doldurulmuştur. Daha sonra, aile görüşme formunun ikinci kısmındaki sorular sırasıyla annelere sorulmuş ve annelerin verdikleri yanıtlar forma kayıt edilmiştir.
3.3.3.1.Video Kamera ve Kullanılması
Araştırmada, 24.2 MP CMOS sensor (23.2 x 15.4 mm), kısa ve uzun mesafede renkli ve sesli çekim yapabilen, çekim yaparken tarih ve saati kaydedebilen, harici GPS desteği olan,
televizyon ile bağlantı kurularak player olarak kullanılabilen, Nikon marka el kamerası kullanılmıştır.
Çekim yapılırken kayıt süresi, aile eğitim oturumlarının sunum ve uygulama aşamalarının tamamı kayıt edilecek şekilde ayarlanmıştır. Kamera, aile eğitim programının uygulanması için ortam düzenlemesi yapılan salonda, öğretim oturumuna katılan annelerin oturuş
66
düzeni için “L” şeklinde konumlandırılan sandalyelerin yaklaşık 1 metre gerisinde duran dolabın rafına, anneleri, uygulamacıyı, ve sunum için hazırlanan video kameraların yansıtıldığı projeksiyon perdesini görüntüleyebilecek şekilde yerleştirilmiştir. Video çekimine başlamadan önce, kamera daha önceden tespit edilen yere konulmuş ve kameranın arkasındaki kırmızı Record düğmesine basılarak kayıt almaya başlaması sağlanmıştır. Çekim süresi sona erdiğinde ise Record düğmesine tekrar basılarak kayıt alma işlemi sonlandırılmıştır.
3.3.3.2. Bilgisayar ve Kullanılması
Ayrımlı Pekiştirme Kullanarak Çocuklara Kural Kazandırma Becerisini Edindirme Aile Eğitim Programının hazırlanmasından sonra, öğretim oturumlarında annelere izletilerek video-model ile model olma aşamasını gerçekleştirmek amacı ile (ilgili bildirimleri modelleyecek şekilde 36 adet) kısa video görüntüsü hazırlanmıştır. Hazırlanan bu video görüntülerinin görüntü kalitesi ve ses düzeneğinin nitelikli şekilde kullanılabilmesi için video görüntüleri bilgisayara aktarılmıştır.
Araştırma uygulamasında, sesli ve görüntülü video oynatıcı programı kurulmuş olan, 1 TB dahili hafızası olan, hoparlör desteği olan Acer marka diz üstü bir bilgisayar kullanılmıştır.
3.3.3.3.Projeksiyon Cihazı ve Kullanılması
Aile eğitim programının uygulaması başlamadan önce hazırlanan video görüntülerini yeniden izlemek amacıyla projeksiyon cihazı kullanılmıştır. Araştırmada, kamera ile kayıt edilen çekimleri tekrar izlemek amacı ile, renkli ve hareketli görüntü sunabilen ve bilgisayara bağlantı mekanizması olan Samsung marka projeksiyon cihazı kullanılmıştır. Aile eğitim oturumlarına başlamadan önce projeksiyon cihazının bilgisayar ile bağlantısı yapılmıştır. Bu amaçla, projeksiyon cihazının orijinal bağlantı kablosu, dizüstü bilgisayarın projeksiyon bağlantı girişine bağlanmıştır. Daha sonra bilgisayara önceden kaydedilmiş olan video model görüntüleri sırası ile ve VLC Player video oynatma programı kullanılarak video görüntüleri yeniden izlenebilmiştir.