Aydın Milletvekili Tahsin Bey‟in 10 Nisan 1922 tarihinde Hükümet‟e Cenova Konferansı hakkında verdiği soru önergesi:

Tahsin Bey Hükümet‟e Cenova Konferansı ile ilgili olarak soru önergesi vermiĢ ayrıca konu hakkında Meclis‟te bir konuĢma yapmıĢtır.

Aydın Mebusu Tahsin Bey‟in, Cenova Konferansı hakkında Ġcra Vekilleri Riyasetinden sual takriri:

“B. M. M. Riyaseti Celilesine

1.Bugün inikat edecek olan Cenova Konferansına vaziyeti coğrafiyemiz hasebiyle cihan iktisadiyatiyle alâkadar bir devlet sıfatiyle, davet ve iştirakimizin teminine matuf olarak Hariciye Vekilimizce ne gibi teşebbüsatta bulunulmuş ve ne gibi esbaptan dolayı muvaffakıyet hâsıl olamamıştır?

2.Aylardan beri takarrür ve bütün Avrupa devlet ve milletlerini işgal eden bu mütemere kabulümüzü teminen vekâleti müşarünileyha ne dereceye kadar alâka göstermiştir?

3.Rusya Sovyet Hükümeti namına murahhasları tarafından Cenova konferansına vuku bulacak tekâlif listesinde payıtahtımızın emniyeti selâmeti ile alâkadar bulunan Boğazlar meselesi dahi dâhil olup bizim dahi iştirak ve kabulümüz olmadığı halde bir şekil takarrür ederse Rus Sovyet Hükümeti ile akdeylediğimiz Muhadenet Ahitnamesinin maddei mahsusası mucibince öyle bir muahedenameyi Rusya’nın kabul edememesi lâzım geleceğine göre mezkur konferansa bizim dahi iştirakimizi temin zımnında Rus Sovyet Hükümetince teklifâtı musirrane de bulunulması için hükümeti mezkûre nezdinde bir gûha teşebbüsatta bulunulmuş mudur? Bulunulmuşsa bu bapta ne gibi bir cevap ve teminat alınmıştır?

4. Mezkûr konferansa Türkiye Hükümetinin dahi davet edilmemesi esbabı hakkında Fransa Parlâmentosunda vukubulan bir suale Fransa Başvekili Mösyö Puankare’nin “Türkiye bir Asya devleti olmasından” cevabı verilmesi üzerine

(İstanbul’un Avrupa kıtasında kâin bulunduğu ve Japonya’nın dahi bir Asya devleti olduğu halde iştirak ettirildiği) yolunda mukabele edilmesi üzerine (Türkiye ile henüz sulh akdedilmemiş olmasından) cevabı verildiği sahih midir? Eğer sahih ise Harbi Umumide bile İngiltere ve Fransa devletlerinden maada elyevm konferansa dâhil bulunan diğer bilcümle devletlerin hiçbiriyle aramızda hâli harb sekatetmediği ve bunlardan da Fransa ile beynimizde münakit Ankara Mukavelenamesiyle hali harbde isek de Yunanistan’ın Konferansa davet edilmiş olmasına göre bizim de konferansta huzurumuz muamelâtı düveliyede esas olan kaide i adil ve müsavat iktizasından bulunduğu ve mezkûr konferansa iştirak eyliyen 34 devletten yalnız İngiltere ile henüz akdi sulh etmemiş olmaklığımız konferansa iştirak hakkımızdan bizi mahrum edemiyeceği cihetle, beyanatı mezkûre üzerine Fransa Hükümeti nezdinde bir gûna müracaat ve teşebbüsatta bulunulmuş mudur? Ve bundan ne netice hâsıl olmuştur. Buralarının izahan beyanı ve alınan cevapların aynen Mecliste kıraat edilmesini teklif ederim

10 Nisan 1338 Aydın Mebusu Tahsin530.”

Tahsin Bey vermiĢ olduğu soru önergesinde kısaca

1.Cenova Konferansına Coğrafi yönden ve dünya ekonomisiyle alâkalı bir devlet olarak katılmak için ne Ģekilde giriĢimde bulunulduğunu ve neticesinin ne olduğu

2. Avrupa‟daki bu geliĢmeler ile ne kadar ilgilenildiği?

3.Boğazlarla ilgili ve Payitahtın güvenliği ile ilgili olarak Rusya ile bir görüĢme yapılıp yapılmadığı

4.Konferansa katılan ülkeler arasında Ġngiltere hariç diğer devletlerle savaĢ halinde olunmamasına rağmen konferansa katılınmamasını istemiĢtir. Ayrıca Fransa ile konferansa katılmak için görüĢme yapılıp yapılmadığını sormuĢtur.

530

Meclis içerisinde konu ile ilgili söz alan milletvekilleri arasında Burdur Milletvekili Ġsmail Subhi Bey‟de vardır o sözlerinde “Heyeti Celilenin konferansı

protesto etmesini“ teklif etmiĢtir.

Tahsin Bey konu ile ilgili söz almıĢtır. “Hariciye Vekilimizin Avrupa’yı

dolaşmış oldukları bir sırada bütün Avrupa devletlerinin bu konferans meselesi ile iştigal etmekte olduğu ve bütün cihan iktisadiyatı ile alâkadar olan memleketimizin bu konferansta ahzi mevki etmesi zaruri bulunduğu halde bu konferanstan hariç tutulmaklığımızın esbabı ne ise gelsin, Hariciye Vekili cevap versin.531_{” Ģeklinde}

konunun önemini belirtmiĢtir. Ayrıca ve ihmali olanlar varsa hesap vermelerini istemiĢtir.

MenteĢe Milletvekili Tevfik RüĢtü Bey ise konferansın çok önemli olmadığını savunmuĢtur. Meclis‟te yapılan görüĢmelerin ardından Ġsmail Subhi Bey‟in Konferansın protesto edilmesi teklifi kabul edilmiĢ ve teklif Hükümet‟e gönderilmiĢtir532

.

2- “Londra Konferansına gidecek Sulh Heyeti Murahhasası hakkında Heyeti Vekile Tezkeresi”nin görüĢülmesi sırasında Tahsin Bey‟in konuĢması:

Tahsin Bey Ġngilizlerin Sevr AntlaĢması‟nın değiĢtirilmesine yanaĢmayacakları görüĢünü savunmuĢtur. Konferanstan olumlu bir sonuç almak ihtimali olmadığını iddia etmiĢtir. Tahsin Bey “Hükümeti Fuzuli’ye533_{” diye}

nitelendirdiği Ġstanbul Hükümeti ile Ankara Hükümetinin konferansa birlikte çağrılmalarının Türklerin antlaĢması kabil olmayan bir millet olduğu izlenimi vermeyi amaçladıklarını söylemiĢtir.

Tahsin Bey konferansa temsilci gönderilmesini doğru bulmamıĢtır. O Ġstanbul‟a uğramadan Antalya üzerinden Türkiye Büyük Millet Meclisi delegelerinin gönderilmesi teklifine de karĢı çıkmıĢ, Londra‟da Ġstanbul delegeleriyle de karĢılaĢılacağı için Ġngilizlerin politikalarına alet olacağını ifade etmiĢtir.

531

TBMM, Zabıt Ceridesi, C:19, Ġ:23, (10 Nisan 1338/1922), s. 106.

532

TBMM, Zabıt Ceridesi, C:19, Ġ:23, (10 Nisan1338/1922), s. 106, 107.

533

Tahsin Bey‟e göre yapılması gereken Ankara Hükümetini konferansa davet eden Ġtalya DıĢ iĢleri Bakanı Kont Sforza‟ya bir mektup yazmaktır. Bu mektupta Sevr antlaĢmasını da tanımadığımızı bu antlaĢma dıĢında yeni bir barıĢ antlaĢması yapılmak isteniyorsa bu bildirilmeli ne Yunanlılarla ne de Ġstanbul Hükümetiyle müzakereye girmeyeceğimizi ifade etmeliyiz. Eğer Ġtilaf Devletleri Türkiye ile barıĢ yapmak istiyorlarsa sadece Ankara Hükümeti‟ni dikkate almalılar demiĢtir534.

Tahsin Bey‟in karĢı çıkmasına rağmen Meclis konferansa bir heyet gönderme kararı almıĢtır. Tahsin Bey Londra Konferansına gönderilecek olan Heyete verilecek talimatta Misakı Milli sınırları dâhilinde Yunanlılarla hiçbir müzakereye giriĢilmemesini istemiĢtir535

.

Tahsin Bey‟in sözlerine cevap veren Müdafaa-i Milliye Vekili Fevzi PaĢa Londra‟ya gidecek heyetin Misakı Milli dairesinde hareket edeceğini ancak Londra da yapılacak müdafaanın burada açıklanmasının doğru olmayacağını belirtmiĢtir536

.

3- Suriye ile yapılacak Gümrük Ġtilafnamesi hakkında Heyeti Vekile