Avrupa Ombudsmanı

Maastricht AntlaĢması ile 1992 yılında kurulan Avrupa Ombudsmanı, bütün kamu kurum ve kuruluĢlarında ki iyi yönetimi sağlamak ve Avrupa Birliği (AB) vatandaĢlarına ve AB‟de ikamet eden herkese daha yüksek seviyede hizmet

54

sunulmasını temin etmek için AB organları ile ilgili olan Ģikâyetleri inceler. AB'nin kurumları ve organlarını Ģu Ģekilde sayabiliriz: Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu, Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, Avrupa SayıĢtay‟ı, Avrupa Birliği Konseyi, Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi, Avrupa Birliği Bölgeler Komitesi, Avrupa Merkez Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Personel Seçme Ofisi (EPSO), Avrupa Sahtecilikle Mücadele Ofisi (OLAF), Avrupa Polis Ofisi (Europol) (Europa Ombudsman 2015).

Söz konusu kurum ve kuruluĢların kötü yönetim ile ilgili faaliyetleri hakkında Ģikâyette bulunmak için AB‟ye üye olan bir ülke vatandaĢı olma koĢulu bulunmamaktadır. AB üyesi ülkelerde yaĢayan herhangi bir kiĢi yanında tüzel kiĢiler, dernekler ve Ģirketler de Avrupa Ombudsmanına baĢvuruda bulunabilmektedirler. Ancak; Avrupa Birliği Adalet Divanı ve ilk derece mahkemeleri Avrupa Ombudsmanın yetkisi dâhilinde değildir. Aynı zamanda ulusal, bölgesel veya yerel yönetimlerle ilgili Ģikâyetler de Avrupa Ombudsmanın görev alanı dıĢındadır (ġahin, 2004).

Kötü yönetim kavramı Avrupa Ombudsmanının resmi internet sitesinde; bir kurumun yasalara uygun hareket etmemesi, iyi yönetim ilkelerine saygı göstermemesi veya insan haklarına zarar vermesi Ģeklinde ifade edilmiĢ olup, bahse konu kavram için birtakım örnekler verilmiĢtir (Europa Ombudsman 2015):

1. Ġdari anlamdaki usulsüzlükler 2. Haksızlıklar

3. Ayrımcılık

4. Yetkiyi kötüye kullanma 5. Cevap vermeme

6. Bilgi vermeyi kabul etmemek 7. Lüzumsuz gecikmeler

Avrupa Ombudsmanının inceleme yapamadığı konular da Ģu Ģekilde sayılabilir (Europa Ombudsman 2015):

55

1. ġikâyetler AB‟ye iliĢkin hususlarda olsa bile, üye ülkelerin ulusal, bölgesel ve yerel makamlarına karĢı Ģikâyetler. Bu makamlara örnek olarak hükümet daireleri, devlet kurumları ve yerel konseyler gösterilebilir,

2. Ulusal mahkemelerin ve ombudsmanların faaliyetleri. Avrupa Ombudsmanı, anılan kurumlar tarafından verilen kararlarla ilgili temyiz makamı değildir,

3. Ticari iĢletmeler veya özel kiĢiler aleyhindeki hususlar,

Avrupa Ombudsmanlığının oluĢturulmasındaki ana sebepler, büyük oranda milli ombudsmanların oluĢturulmasıyla benzerlik göstermektedir. Bu bağlamda birinci olarak, Avrupa Adalet Divanı‟na baĢvuruların masraflı, uzun ve anlaĢılması güç olan süreçler gerektirmesi ve Divan‟ın hakkaniyet gibi değerler üzerinden değil de dar yasal kısıtlamalar çerçevesinde hareket etmesi sıradan kiĢilerde kaygıların oluĢmasına neden olmuĢtur. Ġkincisi, Avrupa Parlamentosu üyelerinin harekete geçirilmesi ise her ülkenin kendine mahsus koĢulları doğrultusunda mümkün olabilmektedir. Üçüncüsü ise, AB‟ye yeni üyelerin katılımıyla birlikte oluĢan nüfus artıĢı ve bununla orantılı olarak Birlik bürokrasisinin geniĢlemesi vatandaĢların baĢvurularının incelenmesi ve kötü yönetim uygulamalarının denetlenmesinde yeni enstrümanlara duyulan gereksinimi ortaya koymuĢtur (Köseoğlu, 2010).

Finlandiya eski Ombudsmanı Jacob Söderman 1995‟de ilk Avrupa Ombudsmanı olarak atanmıĢ ve 2003 yılına kadar bu görevi sürdürmüĢtür. Jacob Söderman‟den sonra ise, Yunanistan Ombudsmanı olan P. Nikiforos Diamandourus görevi devralmıĢtır. Son olarak 2013 yılında Emily O'Reilly Avrupa Ombudsmanı olarak seçilmiĢ ve görevine devam etmektedir (Europa Ombudsman 2015).

Avrupa Ombudsmanı, medeni ve siyasi haklara eksiksiz olarak sahip, bağımsızlık güvencesi veren, ülkesinde bulunan en üst yargı makamını idare etmek için gerekli koĢulları taĢıyan ve gerekli yeterliliği ve tecrübesi olan AB vatandaĢları arasından 5 yıllık süre için Avrupa Parlamentosu tarafından seçilir. Yeni parlamento seçimlerine kadar da görev süresi devam eder. Avrupa Ombudsmanın tekrar seçilebilmesi mümkündür. Merkezi Strasburg'daki Avrupa Parlamentosu binasındadır.

Avrupa Ombudsmanı görevini icra ederken kötü yönetim uygulamaları sergilemiĢse veya görevini yerine getirmek için gerekli Ģartlara artık sahip olmadığı anlaĢılmıĢsa Avrupa Parlamentosu‟nun istemi doğrultusunda Avrupa Birliği Adalet Divanı, Avrupa Ombudsmanının görevine son verebilmektedir.

56

Avrupa Ombudsmanı, görevini yaparken bağımsız ve tarafsızdır. Avrupa Ombudsmanına kimse emir ve talimat veremez ve tavsiyede bulunamaz. Avrupa Ombudsmanı görev süresi boyunca siyasi veya idari görev alamaz. Aynı zamanda, karĢılıklı veya gönüllü olarak görevini olumsuz kılacak hiçbir faaliyette bulunamayacaktır (Erdengi 2009).

Avrupa Ombudsmanı resen soruĢturma yapabileceği gibi, direkt ya da bir Avrupa Parlamentosu üyesi vasıtasıyla kendisine bildirilecek Ģikâyetleri de araĢtırabilecektir. Ombudsman, Ģikâyetin gerçekliğine dair bulgulara ulaĢtığında, üç aylık bir zaman zarfında cevap verilmesi için ilgili organına baĢvuracak ve organın cevabını, kendi görüĢünü de ekleyerek, Avrupa Parlamentosu'na ve ilgili kuruma sunacaktır. Bunun yanında, her yıl soruĢturmalarının sonuçlarını barındıran genel bir rapor da Ombudsman tarafından Avrupa Parlamentosu'na takdim edilmektedir (Avrupa Birliği Bakanlığı 2015).

Yukarıda değinilen hususların yanında Avrupa Ombudsmanının yapısı ve fonksiyonunu daha kapsamlı bir Ģekilde ifade etmek mümkündür (ġafaklı 2009): • Ombudsman yargı makamları elindeki olaylara karıĢamaz ve yargı organları tarafından verilen kararları değerlendiremez.

• BaĢvuru sahibi Ģikâyete konu olan olayı detaylı bir Ģekilde açıklar. BaĢvurunun gizli kalmasını da isteyebilir.

• BaĢvuruya dayanak oluĢturan hususlar öğrenildikten sonra iki yıl zarfında ombudsmana baĢvuruda bulunulmalıdır.

• Ombudsman, Ģikâyette bulunan kiĢiyi baĢka bir makama yönlendirebilir.

• BaĢvuruların ombudsmana ulaĢması idari ve yargısal açıdan zaman aĢımı sürelerini etkilemez.

• Ombudsman bitmiĢ veya hali hazırda süren hukuksal prosedür sebebiyle herhangi bir baĢvuruyu uygun görülemez olarak nitelerse ya da araĢtırmasını bitirmesi gerekirse önceden baĢladığı incelemenin sonuçları üzerinde durmaz.

• Ombudsman incelemeye baĢladığı konu hakkında ilgisi olan kurum ya da organı haberdar etmelidir.

• Kurum ve kuruluĢlar gizlilik söz konusu olan belgeler dıĢındaki her türlü bilgiyi ve belgeyi ombudsmana vermek mecburiyetindedir.

57

• Gizlilik söz konusu olsun veya olmasın ombudsman aldığı belgelerin muhtevasını hiçbir durumda açığa vuramaz.

• Üye ülkelerin yetkilileri, daimi temsilcileri aracılığıyla ombudsmana kanun ve tüzüklerinde gizli olarak belirtilmedikçe olayı açığa çıkaracak yardımı sağlamakla zorunludurlar.

• Kurum ve kuruluĢ yetkilileri ve diğer çalıĢanları ombudsmanın isteğiyle tanıklık yapmaktadırlar.

• Ombudsmana beklediği yardım sağlanmaz ise durum Avrupa Parlamentosu‟na bildirilir.

• Ombudsman olayı mümkün olan en kısa sürede neticelendirir.

• Ombudsman kötü yönetimi tespit ettiği durumda ilgili makamı haberdar eder. Bu makam üç ay içinde konu hakkında ayrıntılı görüĢ verir. Sonrasında ombudsman Avrupa Parlamentosu‟na ve ilgisi olan kuruma hazırladığı raporu takdim eder. Ayrıca baĢvuruda bulunan kiĢi yapılan araĢtırmanın sonuçları hususunda bilgilendirilir.

• Ombudsman, yaptığı incelemeyi etkili ve mutlak kılmak için milli ombudsmanlar ya da eĢ düzeyde ki kurumlarla kanunların Ġmkân verdiği ölçüde iĢbirliği yapabilir. • Ombudsman, AB vatandaĢı, medeni ve siyasi haklara sahip, bağımsızlığı tereddüt konusu yapılmayacak kiĢiler içerisinden seçilir. Kendi ülkesindeki yüksek yargı üyelerinin taĢıması gereken Ģartlara sahip olan ve görevinin gerektirdiği bilgi ve uzmanlığa sahip olmalıdır.

• Ombudsman göreve baĢladığında Avrupa Topluluğu Adalet Divanı huzurunda görevini gerektiği gibi yapacağına dair yemin eder.

• Ombudsmanın statüsü Avrupa Topluluğu Adalet Divanı yargıçları ile aynıdır. Ücret ve emeklilik hakları da aynıdır.

•Ombudsman kendisine yardımcı olmak üzere bir sekretarya ve bir baĢmüdür atar. • Ombudsmanın bütçesi Avrupa Parlamentosu genel bütçesine dahildir.

58

• Ombudsman görevini, çalıĢma süresinin sona ermesi, istifası ya da azli halinde bırakır. Azledilmesi durumu hariç, yerine geçecek kiĢi atanacağı zamana kadar görevine devam eder.

• Görev süresi sona ermeden ayrılması durumunda geriye kalan parlamento süresinde görev yapmak için üç ay içinde yeni bir ombudsman atanır.

Avrupa Ombudsmanının yaptırım gücü olmamasına rağmen, Avrupa‟da oluĢmuĢ demokrasiye uygun ortam ve örgüt yapının geliĢmiĢliğine ek olarak medyanın da yardımıyla raporlarının etkisi görmezden gelinemeyecek kadar fazladır. Avrupa Ombudsmanı uyarı sonrasında sorunu iyi niyetle ortadan kaldırmak için çaba sarf etmekte, ilgisi bulunan kuruma tavsiyelerde bulunmakta ve bunlara ek olarak tavır alması için raporlarını bağımsız organ niteliğinde olan Avrupa Parlamentosu‟na göndermektedir.