Avrupa Birliği’nin Gelecekteki Pozitif Yükümlülükleri

Avrupa Birliği katılımın gerçekleşmesi ile birlikte, somut eylem ve işlem üzerinde AB’nin hakimiyeti bulunduğu kabul edilebiliyor ise üye devletlerinin eylem ve işlemlerinden sorumlu olacaktır. Bunun yanı sıra AİHS madde 1 gereğince Sözleşmede sayılan hak ve özgürlüklerin koruma altına alındığına ve kişilerin bu hak ve özgürlüklerden faydalanmasını sağlayacağına dair taahhütte bulunmuş olacaktır.

AİHS bir ihlal söz konusu olduğunda nedensellik bağını da göz önünde bulundurmaktadır. Nedensellik bağının bulunmadığını tespit ederse davalıyı sorumlu tutmak da mümkün olmamaktadır. LCB kararında AİHM, önleyici tedbirlerin alınmamasından dolayı babanın radyasyona maruz kalması neticesinde kızının lösemi hastalığına yakalanma olasılığını kabul etse de, devletin o anki bilgisi dahilinde bu durumun öngörülmesinin ve önlenmesinin mümkün olmadığına hükmetmiştir.305

Yani olaylar arasında nedensellik bağı yoktur.

302

Council Directive 2003/86/EC on 22 September 2003 on the right to family reunification, m. 3.

http://www.integrim.eu/wp-content/uploads/2012/12/Directive-2003_861.pdf Erişim tarihi: 10.02.2015.

303 _{Butler / De Schutter, a.g.e., s. 296.}

304 _{Parliament v. Council, Case C-540/03, 27.06.2006, par. 23.}

http://curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf?text=&docid=55770&pageIndex=0&doclang=en&mode=lst&dir=&occ= first&part=1&cid=199427 Erişim tarihi: 20.03.2015.

Öngörülebilirliğe ilişkin bir başka kararında AİHM, davalı devletin bildiği veya bilmesi gereken hususların varlığı halinde somut neticenin öngörülebilir olacağını kabul etmiştir.306

Bu ilkeler ışığında AB’nin pozitif yükümlülükleri hakkında iki hususun önemli olduğu anlaşılmaktadır. Birincisi AB’nin icra veya ihmal hareketinin söz konusu AİHS ihlalinde ne ölçüde payı bulunduğu (nedensellik), ikincisi ise AB’nin olayın sonuçlarını ne derecede tahmin etmesi gerektiğidir (öngörülebilirlik).307

3.1.3.1 Koruma ve Önleme Yükümlülüğü

ABAD içtihatlarının da belirttiği üzere AB üyesi devletler, korunmakta olan hak ve özgürlüklerin ihlaline sebep olacak eylem veya işlemleri taahhüt etmemekle yükümlüdürler. Yani Konvansiyon’a katılım ile birlikte, AB üyesi devletlerin AİHS ihlaline yol açacak bir taahhütte bulunmaları AB hukukuna aykırılık teşkil edecektir. Bu konuda ABAD’ın içtihatlarıyla AB hukukuna ilişkin getirdiği temel prensipler şu şekilde sıralanabilir:

 Üye devletler AB hukukuna uygun eylem ve işlemlerde bulunurken temel haklara da saygı göstermek zorundadır.

 AB hukukuna ilişkin hükümler temel haklara saygı göstermek zorundadır. Eğer söz konusu hüküm üye devletlerin temel hakların korunması ile uyuşmayan düzenlemeler yapmasını gerektiriyor veya buna izin veriyorsa ilgili AB hukuku hükmü temel hakları ihlal eder.

 Bir AB hukuku hükmünün uygulanmasına ilişkin olarak üye devletlere temel hakları ihlal edecek ölçüde takdir yetkisi verilemez.

 Üye Devletler AB hukukunu, AB hukukunun genel ilkelerine sadık kalarak ve AİHS tarafından korunan temel haklara saygı göstererek uygulamakla yükümlüdürler. 308 Dublin II düzenlemelerine ilişkin N.S. davasında ABAD, sığınmacının geri gönderildiği ülkede Temel Haklar Şartı’nın 4. maddesini ihlal edecek şekilde insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye maruz kalacağının bilinmemesinin mümkün olmadığı durumlarda geri gönderen ülkenin sorumlu olacağına hükmetmiştir.309

Bu kararda temel hakların doğrudan ihlali haricinde, ihlalinin önlenmemesi de devletin sorumluluğunu gerektirmiş, devlet pozitif yükümlülüğünü yerine getirmediği için de ilgili hakkın ihlali söz konusu olmuştur. ABAD’ın

306

Osman v. The United Kingdom, par. 116.

307

Stubberfield, a.g.e., s. 134.

308 _{Stanley, John, “Presumption of Compliance or Obligation to Consider Facts?”, Juridikum: Zeitschrift für}

Kritik, Recht, Gesellschaft, Nr. 3, 2010, s. 262.

309 _{N.S. and Others v. Secretary of State for the Home Department, Joined Cases C-411/10 and C-493/10,}

21.12.2011, par. 94, 106.

http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=117187&pageIndex=0&doclang=en&mode=lst &dir=&occ=first&part=1&cid=199520 Erişim tarihi: 20.03.2015.

tutumu dikkate alındığında koruma ve önlemeye ilişkin pozitif yükümlülük, Konvansiyon’a katılım sonrasında tüm AİHS hakları için geçerli olacaktır.

3.1.3.2 Soruşturma Yükümlülüğü

AİHS madde 2 kapsamındaki soruşturma yükümlülüğü, AİHM içtihatları dikkate alındığında, koruma ve önleme yükümlülüğü kadar net bir tablo sergilememektedir.310

Son dönem içtihatlarına örnek olarak AİHS’nin İlhan kararı gösterilebilir. Kararda AİHM daha önceki Assenov içtihadına gönderme yaparak AİHS madde 1 ve madde 3’ün birlikte değerlendirilmesi gerektiğini ve kötü muameleye ilişkin bir iddia söz konusu olduğunda etkili bir şekilde soruşturma yükümlülüğünün ortaya çıktığını belirtmiştir.311

AİHM’e göre AİHS madde 13’ten kaynaklanan etkili başvuru hakkı aynı zamanda sorumluların belirlenmesini ve cezalandırılmasını sağlayacak etkili bir soruşturma yürütme görevini de beraberinde getirmektedir.312 Ancak AİHM bireylerin, diğer bireylerin haklarını ihlal ettiği durumlarla sınırlı olarak, bu görevi mutlak olarak yorumlamamıştır. 2001 tarihli bir içtihadında AİHM, AİHS madde 13’ün her koşulda yetkililerin iddia edilen hak ihlaline ilişkin iddiaları inceleme sorumluluğunu üstlenmelerini gerektirmediğini ancak AİHS ihlali meydana getirdiği iddia edilen eylem veya ihmale ilişkin olarak mağdur veya mağdurun ailesinin başvurabileceği, devlet görevlilerinin veya kurumlarının sorumluluğunu gerektirebilecek bir mekanizma bulunması gerektiğini vurgulamıştır.313

Burada mahkemenin belirtmek istediği nokta, somut olayda iddialar soruşturulmamış olsa bile, ortaya çıkan ihlalden devletin kurumlarını sorumlu tutabilme imkanı bulunmalıdır.

AB açısından bakıldığında, ABİA madde 258 ile Komisyon, Antlaşmalardan kaynaklanan yükümlülüklerine aykırı davranan üye devlet hakkında dava açma hakkına sahiptir. Bunun kural olarak soruşturma yükümlülüğünü yerine getirmek için yeterli olduğu söylenebilir. Ancak bu yetkinin kullanılması bakımından Komisyon’u icbar etmek mümkün değildir. AİHM, AİHS’den kaynaklanan haklarının ihlalinin önlenebilmesi için tarafların gerekli tedbirleri alması gerektiğini vurgulamaktadır. Özellikle “bilinen veya bilinmesi gereken” hususların bir AİHS ihlaline yol açması halinde davalı taraf mahkum edilecektir. Doğal olarak her potansiyel veya uzak tehlike sorumluluk gerektirmese de, AİHM gerekli önlemlerin alınıp alınmadığı ve etkili bir soruşturma yürütülüp yürütülmediği konusunda “öngörülebilirlik” kıstasını kullanmaktadır. İhlallerin öngörülebilir olması veya bilinen hususlardan

310 _{Stubberfield, a.g.e., s. 138.}

311 _{İlhan v. Turkey, Application No: 22277/93, 27.06.2000, par. 89, 91.}

http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-58734 Erişim tarihi: 21.03.2015.

312

İlhan v. Turkey, par. 92.

313 _{Z and Others v. The United Kingdom, Application No: 29392/95, 10.05.2001, par 109.}

kaynaklanması halinde önümüzdeki süreçte Komisyon’un yetkisinin zorunlu hale gelmesi beklenebilir.314

3.1.3.3 Caydırma ve Kovuşturma Yükümlülüğü

Caydırma yükümlülüğü, hakların ihlal edilmesini engellemek için caydırıcı hukuki yaptırımlar getirilmesi anlamına gelmektedir. Kovuşturma yükümlülüğü ise suç şüphesinin araştırılmasını kapsar. İki yükümlülük de soruşturma yükümlülüğüne eşlik etmektedir. Dolayısıyla biri olmadan tam anlamıyla etkin hukuki koruma sağlanmış olmayacaktır.

Avrupa Birliği, katılımdan sonra üye devletlerinin AİHS’yi ihlal etmelerini engellemek, caydırıcı düzenlemeler getirmekle yükümlü olacaktır. Bu yasal düzenlemelerin işleyebilmesi için de ihlali halinde etkili ve sonuca yönelik bir kovuşturma yapılması gerekmektedir. Koruma, önleme, soruşturma, caydırma ve kovuşturma yükümlülüklerinin tamamı birbiriyle bağlantılıdır ve tüm bu yükümlülüklerin ortaya çıkabilmesi AİHM tarafından belirtilen ‘öngörülebilirlik’ koşuluna bağlıdır.315

3.2 Avrupa Birliği Hukukunda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nın Uygulanması