Avrupa Birliği

Avrupa Birliğinde (AB), kredi kartlarına ilişkin düzenlemelerin, ilk taslağı 1977 yılında hazırlanan, ancak üzerinde oldukça uzun tartışmaların ardından ancak

1987 tarihinde yayımlanabilen Tüketici Kredileri Direktifi1 ve 1988 tarihli kredi kartı müşterileri ile kart sağlayıcıları hakkında Komisyon tavsiyesi2 çerçevesinde yapıldığı görülmektedir. 1987 tarihli direktif, aşırı faiz oranını (usury rate); belirli kurallara göre konulmuş veya kanunlar tarafından belirlenmiş azami oranı aşan anormal yüksek faiz oranı olarak tanımlamaktadır (Vissol, 2001). 1990 ve 1998 yıllarında değişikliğe uğrayan söz konusu direktif, tüketicilerin her türlü mal ve hizmet alımı amaçlı kredi sözleşmelerini (mortgage hariç) içermektedir.

1987 tarihli Tüketici Kredileri Direktifinde “AB üyesi ülkelerin tüketicilerin korunması ve bilgilendirme politikası çerçevesinde haksız kredi uygulamalarına karşı tüketicilerin korunması ve uygulamada birliğin sağlanması gerektiği” ifade edilmektedir. 1988 tarihli komisyon kararında da tüketicilerin haksız ticari muamelelere karşı hükümetlerce korunması gerektiği belirtilmektedir. Hazırlanmakta olan taslak direktifte de haksız kredi uygulamalarının engellenmesi, ülkelerin farklı yapıları göz önünde bulundurularak ulusal sistemlere bırakılmaktadır.

AB ülkeleri arasında azami faiz oranı uygulamasına iki farklı yaklaşım bulunmaktadır. Belçika, Fransa, İtalya, Hollanda ve Portekiz objektif kriterler çerçevesinde azami faiz oranı belirlerken, Almanya, Avusturya, İngiltere, İspanya, Danimarka, İrlanda, Finlandiya ve İsveç subjektif uygulamaları tercih eden ve önceden bir oran belirlemeyen ülkelerdir (Guardia, 2000). Üye ülkelerden bazılarında uygulanan azami faiz oranlarına ilişkin bilgiler Tablo 1’de gösterilmektedir.

1 “Council Directive 87/102/EEC of 22 December 1986 for the approximation of the laws,

regulations and administrative provisions of the Member States concerning consumer credit”

2 “88/590/EEC: Commission Recommendation of 17 November 1988 concerning payment

Tablo 1. Bazı AB Ülkelerinde Azami Faiz Oranı Uygulamaları Ülke Tüketici Kredileri Azami Faiz Uygulaması Açıklama Avusturya Yok

Azami Faiz Oranı Kanunu (Usury Law) olmasına rağmen Azami faiz oranı (usury interest rate)

düzenlemesi yoktur.

Belçika Yok ^{Kredinin türü ve vadesine göre değişen oranlar} bulunmaktadır.

Finlandiya Yok

Ceza Kanunu ile çok yüksek faiz oranları yasaklanmıştır. Diğer taraftan yüzde 26 mahkemelerce

çok yüksek bir oran olarak kabul edilmemektedir.

Fransa Var

Azami faiz oranı (usury rate) olarak ortalama faiz oranı uygulanmaktadır ve Merkez Bankası tarafından yüzde

33,3 ile sınırlandırılmıştır.

Almanya Var ^{Merkez Bankası tarafından açıklanan ortalama kredi} oranının iki katı aşırı faiz olarak belirtilmektedir.

İngiltere Yok

Yürürlükteki tüketici kredileri düzenlemesine göre faiz oranları, tüketici koruma yasasına göre belirlenmiş olan "exortionate credit bargain"in yasal yorumuna tabidir. Pratikte faiz oranının yüzde 600 bile olması dahi yasaklanmamaktadır. Kredi kartı kredileri faiz

oranı yüzde 28'e kadar yükselebilmektedir.

Yunanistan Yok 1989 yılında faiz limitleri kaldırılmıştır.

İrlanda Yok

İtalya Var ^{Ekonomi Bakanlığının Merkez Bankasına danışarak} belirlediği ortalama oranın yarısı kadar yükselebilir.

Lüksemburg Yok

14 Ekim 1963 tarihli yasayla belirlenmiştir. Ancak bazı kredi türlerine uygulanan en yüksek faiz oranları 9

Ağustos 1993 tarihinde değiştirilmiştir.

Hollanda Var

En yüksek oran, yasal faiz oranına yüzde 17 eklenerek bulunmaktadır.

Portekiz Yok

Yasaya göre, aşırı faiz oranı kredi sözleşmesinin içerdiği güvenceye bağlı olarak yasal faiz oranlarını

yüzde 3 veya yüzde 5 arasında geçen oran olarak tanımlanmaktadır. Ancak, pratikte pek uygulaması

yoktur.

İspanya Bazı durumlarda

İsveç Yok

Belirlenmiş bir azami faiz oranı yoktur. Azami faiz oranı (usury rate) olarak kullanılacak faiz oranının mutlaka çok yüksek olması gerektiği belirtilmektedir. Kaynak: Reifner ve diğerleri (2003)

Bu iki farklı uygulama, gerek tüketicilerin gerekse krediyi verenlerin davranışlarında da farklılıklar yaratmaktadır. Bu nedenle, AB içinde bu konuya ilişkin bir düzenleme getirilerek rekabet koşullarının bozulmamasına yönelik tartışmalar devam etmekte ve hazırlanmakta olan tüketici kredileri direktifi taslağı ile bu konunun da düzenlenmesi yetkililer tarafından gündeme getirilmektedir.

2.1.1. İngiltere

İngiltere’de 1974 yılında rekabeti engellediği gerekçesiyle kredi kartlarına faiz oranı sınırlandırması kaldırılmış ve kredi kartları serbest piyasası oluşmuştur. Böylece İngiltere Merkez Bankası faiz oranları (base rate) yüzde 4,75 iken, kredi kartı faiz oranlarının yıllık yüzde 64,9’a kadar yükseldiği dönemler olmuştur. Bu durumun bir sonucu olarak, 2003 yılında kredi kartı pazarında en büyük paya sahip 6 firma yöneticisi Meclis Komisyonları’na çağırılarak kredi kartı faiz oranlarının çok yüksek olduğu konusunda uyarılmışlardır. Firma yöneticilerine her ne kadar hükümetin faizleri belirleme görevi olmasa da firmaların müşterilerine rekabet çerçevesinde oranlar sunması gerektiği söylenmiştir (Reifner ve diğerleri, 2003).

İngiltere’de ilgili tarafların zaman zaman yaptıkları açıklamalar, hükümet tarafından faizlerin belirlenmesine sıcak bakılmadığı, müşterinin yeterince bilgilendirilmesiyle rekabetçi bir faiz ortamı yaratılmasının en uygun yöntem olduğu yönündedir. Pratikte faiz oranları üzerinde hiç bir sınırlama yoktur ve son yıllarda faiz oranlarının yüzde 28’e kadar çıktığı olmuştur. Mahkemelere bırakılmış olan mevcut uygulamada piyasa faiz oranı ile müşterinin durumuna göre belirlenen sübjektif kriterler kullanıldığı belirtilmektedir (McKay, 2004).

2.1.2. Fransa

Avrupa ülkeleri içinde piyasa kontrolünü sağlamak amacıyla azami faiz oranı düzenlemesi yapan ilk ülke Fransa’dır. Zira bankaların aşırı yüksek faiz oranları uygulamasının önlenmesine ilişkin olarak ilk düzenleme 28 Aralık 1966 tarih ve 66-1010 sayılı Kanun ile yapılmış ve bir önceki altı aylık dönemde uygulanan faiz oranını yüzde 25 veya özel sektör tarafından son altı ayda ihraç

edilen tahvillerin iki katını aşan faiz oranları, aşırı faiz oranı olarak dikkate alınmıştır. Ancak Kanun’un uygulanması bazı güçlükler doğurmuş ve 31 Aralık 1989 tarih ve 89-1010 sayılı Kanun’un 29’uncu maddesi ile yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Yapılan yeni düzenlemeyle, bankalar tarafından bir önceki çeyrekte aynı grup riski içeren işlemler için uyguladıkları ortalama faizlerin üçte birini geçen faizler aşırı faiz olarak tanımlanmıştır (Masciandaro, 2001).

Ülkede tüketicinin korunmasına ilişkin hususlar ise 89-1010 sayılı Kanun’dan hareketle hazırlanan “Code de la Consommation” içerisinde düzenlenmektedir. Söz konusu düzenleme çerçevesinde, tüketicilerin iflaslarının veya aşırı borçluluklarının yönetilmesinden ve kontrol edilmesinden doğrudan Fransa Merkez Bankası sorumludur. Bu sorumluluk çerçevesinde, tüketici kredisi ve kredi kartı aşırı faiz oranları Fransa Merkez Bankası tarafından her 3 ayda bir kamuoyuna açıklanmakta, piyasa faizlerinin üçte biri üzerinde gerçekleşen faizleri aşırı faiz olarak tanımlanmakta, yasaklanmaktadır. Söz konusu azami faiz oranlarına tüm zorunlu maliyetler dâhil olup, bu limitlerin uygulanmaması durumunda çok ciddi ve kapsamlı yaptırımlar uygulandığı belirtilmektedir (Ellis, 1998).

2007 yılı Temmuz ayında Nisan ayı sonu için Fransa Merkez Bankası tarafından belirlenen azami faiz oranları; 1.524 eurodan yüksek tüketici kredileri (vadesi dolduğunda kendiliğinden yenilenen krediler, limit aşımı ve taksitli ödeme kredisi) için yüzde 19,25, 1.524 eurodan yüksek bireysel krediler ve diğer tüketici ve kredi kartları için yüzde 8,72 olarak açıklanmıştır3.

2.1.3. Almanya

Almanya’da kredi kartı ve tüketici kredisi azami ve aşırı faiz oranlarına ilişkin düzenlemeler 1990 tarihli Tüketici Kredisi Kanunu’na tabidir. Tüketici kredisi ve kredi kartları için mevcut azami faiz oranları mahkeme kararları doğrultusunda belirlenmektedir. Söz konusu azami faiz oranları, Almanya Merkez

Bankasının (Bundesbank) her ay açıkladığı ağırlıklandırılmış sektör ortalamasının 2 katını geçememektedir (Policis, 2004). 2007 yılı Eylül ayı itibarıyla uygulanmakta olan faiz oranları, tüketici kredileri için yüzde 7,88, limit aşımları için ise yüzde 11,94 olarak açıklanmıştır4.

2.1.4. İtalya

Bireysel krediler birçok AB üyesinde 90’lı yılların ikinci yarısında hızlı bir gelişim göstermiştir. İtalya’da da bu dönemde yüksek tasarruf eğilimine rağmen bireysel kredi piyasasında önemli artış oranları kaydedilmiştir. Nitekim, enflasyona göre düzeltilmiş hanehalkı tasarruf eğilimi 1995 yılında yüzde 14,4 iken, bu oranın 1998 yılında yüzde 14,2 ile hemen hemen aynı seviyesini koruduğu, 1995 yılında yüzde 5,1 olan bireysel kredi artış hızının ise 1996 yılında yüzde 11,9’a, 1997’de yüzde 20’ye, 1998’de ise yüzde 21,5’e yükseldiği görülmektedir (Tablo 2).

Tablo 2. İtalya İçin Seçilmiş Bazı Makroekonomik Göstergeler (%)

Kaynak : Alessie, Hochguertel ve Weber (2002)

1990 dönemi öncesi İtalyan kredi piyasası incelendiğinde, hanehalkına konut ve otomobil teminatlı bireysel kredi türleri sunulurken, bu dönemden sonra bireysel kredilerde çeşitlendirmenin arttığı (diğer motorlu araçlar, cep telefonu, dayanıklı tüketim malları vb.) ve bu kredilere ulaşma imkânının da kolaylaştırıldığı görülmektedir (Alessie ve diğerleri, 2002). Ayrıca bu dönemde, İtalyan ekonomisinin makroekonomik göstergeleri de kredilerdeki genişlemeye ilişkin

4http://www.bundesbank.de/statistik/statistik_zeitreihen.en.php?lang=en&open=&func=row&tr=SUD130

1995 1996 1997 1998 1999

Özel Sektör Tasarruf Oranı 19,4 19,1 17,2 15,4 14,2

Özel Sektör Tasarruf Oranı (Enflasyona göre

Düzeltilmiş) 14,4 14,8 14,2 14,2 13,2

Tüketici Kredileri Büyüme Hızı 5,1 11,9 20 21,5 18,8

Uzun Vadeli (10 yıl) Kamu Kağıtları Faiz Oranı 12,2 9,4 6,9 4,9 4,7

önemli işaretler vermektedir. Zira, özellikle 1995 yılından itibaren kamu kağıtlarının getirilerinin azalmasının, kredi olarak kullandırılabilir fonlarında artışa neden olduğu, diğer taraftan düşen enflasyon oranları ve faiz oranlarının bankacılık sektörünün bireysel kredilere yönelmesinde etkili olduğu görülmektedir (Fazio, 2001).

Kredi hacminde görülen hızlı artış sonucunda, 7 Mart 1996’da 108 No.lu Aşırı Faiz Oranlarına İlişkin Kanun (The Usury Law) kabul edilerek tüketicilere uygulanabilecek faiz oranlarına ilişkin sınırlandırmalar getirilmiştir. Kanuna göre, kredi sözleşmelerinde yer alacak olan faiz oranı İtalyan Merkez Bankasının açıklamış olduğu referans faiz oranının 1,5 katını geçememektedir. Referans faiz olarak sözleşmeye konu kredi türünün, iki çeyrek önce gerçekleşmiş ortalaması alınmaktadır. İtalyan Merkez Bankası kredi türlerine göre faiz oranı bilgilerini toplamak, ortalamalarını hesaplamak ve ilgili referans faiz oranlarını ilan etmekle sorumlu tutulmuştur. Referans faiz oranlarına göre hesaplanacak azami faiz oranın açıklanması sorumluluğu ise Hazine Bakanlığına aittir. Söz konusu oranlar resmî gazetede yayımlanarak kamuoyuna açıklanmaktadır (Masciandaro, 2001).

2.1.5. Hollanda

Hollanda’da da tüketici kredilerinde ve kredi kartlarında aşırı yüksek faizlerin engellenebilmesi için azami faiz uygulaması bulunmaktadır. Azami faiz oranı kredinin vadesi ve tutarı göz önüne alınarak belirlenmektedir (Masciandaro, 2001).