B. Yeni Zelanda
V. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE KAMU DENETÇİLİĞİ
23.07.1952 tarihinde Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşmasıyla, daha çok ekonomik menfaatlerin geliştirilmesi amacıyla kurulan Avrupa Birliği, zamanla ekonomik menfaatlerin ötesinde anlam kazanmıştır. Demokratik, şeffaf, hesap verebilir, kaliteli yönetim gibi herkesçe savunulan bu kavramlar AB’de, Avrupa Birliği Antlaşması’yla* (Maastricht Antlaşması) ön plana çıkmıştır. Her alanda önem verilen standartlaşma, AB Antlaşması’yla, kamu yönetiminde de daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Bu bağlamda AB Antlaşması’nın 195. maddesiyle*, birlik yaşamının demokratikleştirilmesi sürecinde, birlik kurumlarının saydamlığının
229 Özden, s. 80-81.
230 “Other Complaint handling bodies”,
http://www.ombudsmen.parliament.nz/internal.asp?cat=100025, (12.04.2008)
*AB Antlaşması (Maastricht Antlaşması): 9-10.12.1991’de Hollanda’nın Maastricht şehrinde yapılan zirve sonucunda alınan kararlar, Maastricht Antlaşması ismiyle 07.02.1992’de imzalanmış ve 01.11.1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
sağlayarak yurttaşlarla bu kurumlar arasındaki güven ilişkisini güçlendirmesi, ayrıca yurttaşların şikayetlerinin dinlenerek, birlik kurumlarının daha demokratik şekilde işlemesi ve yurttaşlara yardımcı olması amacıyla, “Avrupa Kamu Denetçiliği Kurumu” oluşturulmuştur.231 Böylece birçok Avrupa ülkesinde bulunan idari bir denetim organı, AB Antlaşması’yla AB yönetim düzeyinde yer almıştır.
AB’de ilk kamu denetçisi ise 1994 yılı Avrupa Parlamentosu seçimlerinden sonra atanmış ancak görevine 01.09.1995 tarihinde başlamıştır. AB’nin ilk kamu denetçisi ise Finlandiya eski kamu denetçisi Jacob Söderman olmuştur. Söderman’dan sonra, 01.04.2003’te seçilen ve şu anki AB kamu denetçisi ise, Yunanistan’ın da ilk kamu denetçisi olan P.Nikiforos Diamandouros’tur. Diamandouros 11.01.2005’te ikinci kez bu göreve seçilmiştir.232
A. Atanması ve Statüsü
Avrupa kamu denetçisi, Avrupa Parlamentosu tarafından 5 yıllık süre için atanır. Bu atama Avrupa Parlamentosu seçimlerinden ardından gerçekleştirilir. Daha önce atanmış birinin bir daha atanması mümkündür. Yardımcı sekretaryası da bulunan kurumun merkezi, Strasburg'daki Avrupa Parlamentosu binasındadır. Ombudsman tamamen bağımsız ve tarafsız çalışır, hiçbir ülke veya kurumdan tavsiye veya direktif almaz. Kamu denetçisi, görev süresince Avrupa Adalet Divanı’nda görevli yargıçla aynı statüdedir. AB Parlamentosu’nun isteği üzerine Adalet Divanı Kamu denetçisini görevden alabilir. Bunun için kamu denetçisinin görevini yerine getiremeyecek derecede sağlık sorunları yaşıyor ve yetkilerini kötüye kullanıyor olması gerekmektedir.233
B. Görev ve Yetkileri
Avrupa kamu denetçisinin görevi, AB kurumları ve organlarının kötü yönetimi ile ilgili şikayetleri incelemek ve soruşturmak, olarak belirtilmiştir. AB kurumları dışındaki yerel, bölgesel veya ulusal kurumlar AB kamu denetçisinin görev alanı içerisinde değildir. İşyerleri veya özel kişilerle ilgili şikayetler de görev
231 Temizel, s. 36.
232http://ombudsman.europa.eu/cv/en/js.htm, (13.04.2008)
233 M. Akif ÖZER, “Hukuku ve Kurumlarıyla Uluslar Üstü Bir Örgüt: Avrupa Birliği”, MESS
alanı dışındaki konulardır. Başka bir değişle AB kamu denetçisinin görev alanına giren kurumlardan bazıları şunlardır: Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliği Komisyonu, Avrupa Sayıştayı, Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi, Bölgeler Komitesi, Avrupa Merkez Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Polisi. Avrupa Adalet Divanı ve Avrupa İlk Derece Mahkemeleri ve Asliye Hukuk Mahkemeleri ile ilgili şikayetleri ise incelemekle yetkili değildir.234
AB kamu denetçisi, kötü yönetim ve yetersiz veya başarısız yönetim, ayrımcılık, yetkinin kötüye kullanılması, bilgi edinme hakkı, yönetimin görevini savsaklayarak gereksiz gecikmelere sebep olması, şeffaflık eksikliği, görevi ihmal ve diğer kötü yönetim uygulamaları gibi konularda gelen şikayetleri inceler.235 2007’de AB kamu denetçisine gelen şikayetlerin, ilgili konuları şöyledir: %28’i şeffaflık eksikliği ve bilgiye erişim, %18’i yetkinin kötüye kullanılması ve haksızlık, %13’ü gereksiz işlemler, %9’u diğer kötü yönetim uygulamaları, %’u gereksiz gecikmeler, %8’i ayrımcılık, %8’i görevi ihmal, %4’ü yasal hata ve %3’ü zorunlulukları yerine getirilmemesi ile ilgilidir.236
Avrupa Birliği mevzuatında kuvvetler ayrılığı prensibi kabul edildiğinden, kamu denetçisinin yargısal yetkileri yoktur. Ancak kamu denetçisinin, mahkeme kararlarının uygulanmasını sağlamak ve yargının idari açıdan işlemesine yönelik eleştiri ve tavsiyelerde bulunmak, yetkisi dahilindedir.237 AB kamu denetçisi bazen de, Avrupa kurumlarıyla görevliler arasındaki ilişkiler, personelin işe alımı ve rekabetin işleyişi gibi konularla ilgili şikayetleri de incelemektedir. Ancak buna yönelik şikayetler çok daha azdır.238
234 “What does he do?, What does he not do?”, The European Ombudsman: At a glance, http://www.euro-ombudsman.eu.int/glance/en/default.htm#Target1, (14.04.2008)
235 “What complaints can he deal with?”,The European Ombudsman: At a glance, http://www.euro-ombudsman.eu.int/glance/en/default.htm#Target1, (14.04.2008)
236 “European Ombudsman: Annual Report 2007 Executive Summary and Statistics”, s. 27. http://ombudsman.europa.eu/report07/pdf/en/short07_en.pdf, (14.04.2008)
237 Ramazan ŞAHİN, “Ombudsman ya da Kamu Denetçiliği ve Avrupa Birliği”, Türk İdare Dergisi,
Ankara, 2004, S.444, s. 79.
C. Başvuru ve Çalışma Şekli
AB kamu denetçisine AB üyesi ülke vatandaşları olan veya olmasa bile üye devletlerde ikamet eden ya da kayıtlı işyeri bulunan gerçek veya tüzel kişiler başvurabilir. Başvurular doğrudan kamu denetçisine yapılabileceği gibi AB Parlamentosu üyelerinden biri vasıtasıyla da yapılabilir. Başvurular, mektup, faks veya elektronik postayla yapılabilir. Şikayet formlarına kurumun internet adresinden ve ofislerinden ulaşılabilir.239 Kamu denetçisi herhangi bir başvuru yapılmaksızın re’sen inceleme başlatabilir.240
AB kamu denetçisi kendisine şikayeti bir hafta içinde inceler, şikayet hakkında soruşturma açıp açmayacağına bir ay içerisinde karar verir. Başlattığı bir soruşturmayı da en fazla bir yıl içinde neticelendirir. Varmış olduğu sonuçta şikayetçiyi haklı bulursa ilgili kurumu arayarak ve şikayetin giderilmesi için üç aylık süre verir. İlgili kurum bu zaman içerisinde şikayetçinin mağduriyetini gidermezse durumu AB Parlamentosu’na rapor eder. Şikayet yetki alanı dışındaki bir kurumla ilgili ise, kamu denetçisi bu konuyla ilgilenmez, ancak kişinin hangi kuruma başvurması gerektiğini ona söyler. Şikayet edilen kurum kamu denetçisine bilgi vermekle sorumludur.241
Kamu denetçisi çalışmalarını rapor halinde parlamentoya ve kamuoyuna açıklar. Bu da kurumun yaptırım gücünün başında gelmesine rağmen, kamu denetçisinin tavsiyelerinin çok büyük bir kısmına genelde uyulmaktadır.
VI. ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE UYGULANAN KAMU DENETÇİLİĞİNİN