AVRUPA ANONİM ŞİRKETİ
I. Avrupa Anonim Şirketi Tüzüğüne İlişkin Genel Bilgiler
Avrupa Anonim Şirketi; ulusal şirketlerden farklı yeni bir şirket türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun anlamı, üye devletlerin ulusal hukukları uyarınca kurulan ve faaliyette bulunan şirket türlerinin yanı sıra, Tüzük’te sayılan nitelik ve şartlara haiz şirketler tarafından tercih edilebilecek, iç hukuklarda mevcut olan şirket türlerinden ayrı olarak ortaya çıkan bir şirket türüdür. Girişimciler, bundan böyle kendi ulusal hukuklarına tabi şirket tiplerinden birini seçerek ulusal şirketler kurabilecekleri gibi, Avrupa Anonim Şirketi Tüzüğü uyarınca yeni bir şirket türü olan “Avrupa Anonim Şirketi” kurarak da ticari faaliyette bulunabilirler.
90BİLGİLİ, Fatih; Avrupa Anonim Ortaklığı; Ergün Özsunay’a Armağan, İstanbul- Ekim 2004, s. 204.
Topluluk ortaklıklar hukukun uyumlaştırılması konusunda bkz. REID,Alan S; The Increasing
Europeanisation of Company Law, Business Law Review, Temmuz 2003, s.165 vd.
91Council Regulation 2001/2157/EC of 8 October 2001 on the Statute for a European Company, OJ L
294, 10 November 2001, 1-21.
92Council Directive 2001/86/EC of 8 October 2001 on the Supplementing the Statute for a European
Avrupa Anonim Şirketi’nin dayanağını oluşturan 2001/2157 sayılı Tüzük; 7 başlık ve 70 maddeden oluşmaktadır. I. başlıkta genel hükümler, II. başlıkta Avrupa Anonim Şirketi’nin kuruluşu ve türleri, III. başlıkta ise organları düzenlenmektedir. IV. başlık Avrupa Anonim Şirketi’nin yıllık kâr ve zarar hesaplarına, bilançolarına ve konsolide hesaplarına yer verirken, V. başlık Avrupa Anonim Şirketinin aciz halini,ödemelerinin durdurulmasını, sona ermesini ve tasfiyesini ele almıştır. VI. başlık tamamlayıcı (ek) hükümlerle geçici hükümlere ilişkindir. Yürürlük maddesi olan son madde uyarınca da Tüzük 8 Ekim 2004 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
2001/2157 sayılı Tüzük; AT Antlaşması’nın 308 inci maddesine dayanılarak; Komisyon’un önerisi, Avrupa Parlamentosu93’nun ve Ekonomik ve Sosyal Komite’nin görüşü alınarak çıkartılmıştır. Avrupa Parlamentosu’nun Tüzük’e ilişkin verdiği görüşte Tüzük’ün yasal dayanağının AT Antlaşması’nın 308 inci maddesi yerine 95 inci maddesi olması gerektiğini savunmuştur94. AT Antlaşması’nın 308 inci ve 95 inci maddeleri Konsey’e ortak pazar için gerekli olan durumlarda yasal düzenlemeler yapmak konusunda yetki vermektedir. Ancak; sözkonusu iki madde arasındaki fark Topluluk hukuku normunun yasalaşma sürecinde Parlamento’nun üstlendiği role dayanmaktadır. 308 inci maddeye göre Parlamento sadece danışma organı görevini görürken, 95 inci maddenin ilk fıkrasının AT Antlaşması’nın 251 inci maddesine95 yaptığı atıf uyarınca yasama faaliyeti sırasında Parlamento daha fazla söz sahibi konumundadır.
Tüzüğün oldukça ayrıntılı bir şekilde ve 29 madde halinde kaleme alınan giriş bölümünde, Avrupa Birliği ortak pazarının tamamlanması ve geliştirilmesiyle ulaşılmak istenen ekonomik ve sosyal durumun güçlendirilmesi, sadece ticaretteki
93
Avrupa Topluluğu hukukunda Avrupa Parlemontosu’nun doğrudan yasama yetkisi bulunmamaktadır. Parlamento danışma ve gözetim rolünü üstlenmektedir. KENT,Penelope; s.16.
94BLAINPAIN; Roger; Involvement of Employees in the European Union, Kluwer Law International,
The Hague 2002, s. 188.
95
AT Antlaşması’nın 251 inci maddesi uyarınca Antlaşmanın doğrudan bu maddeye atıf yaptığı durumlarda sözkonusu hukuk normları maddede öngörülen prosedür uyarınca yürürlüğe girecektir. Sözkonusu prosedür uyarınca Komisyon’un Parlamento’ya sunduğu tasarılara Parlamento tarafından yapılan değişiklik önerilerinin Konsey tarafından nitelikli çoğunlukla kabul edilmesi gerekmektedir. Aksi bir durumda Konsey’in belirlediği ortak duruş Parlamento ve Konsey arasında tartışmaya açılır.
sınırların kaldırılmasıyla elde edilemeyeceği belirtilmiştir. Bu bağlamda, Topluluğa üye devletler arasındaki sınırların kaldırılmasıyla birlikte, Topluluk içinde yeni üretim yapılarının da oluşturulmasına ihtiyaç duyulduğuna değinilmiş ve sadece ulusal ihtiyaçları karşılamakla yetinmek istemeyen işletmelerin, Topluluk düzeyinde faaliyette bulunacak şekilde iş düzenlerini yeniden planlamalarının ve hukuksal kimliklerini farklı biçimde yapılandırmalarının gerekliliğine işaret edilmiştir. Giriş bölümünde ayrıca yeniden yapılanma ve işbirliği faaliyetlerini gerçekleştiren farklı üye devletlerde kurulu ulusal şirketlerin yaşadıkları hukuksal ve idari güçlüklerle beraber vergilendirme problemlerinin de arttığına değinilmiştir. Özetle, Topluluk ortak pazarının tam anlamıyla amacına ulaşabilmesi ve dünyadaki diğer büyük şirketlerle rekabet gücüne ulaşılabilmesi için üye devletlerden bağımsız bir yapılanma şekline duyulan ihtiyaç dile getirilmiştir. Ayrıca, Antlaşmanın 44 üncü maddesi doğrultusunda çıkarılan yönergeler aracılığıyla üye devletlerin ortaklıklar hukuklarının uyumlaştırılması yoluna gidilerek, ortak pazar içerisinde faaliyette bulunan şirketlerin yaşadıkları sorunların üstesinden gelinmeye çalışıldığı; ancak bu yakınlaştırma ve uyumlaştırmaların şirketlerin farklı bir hukuk sisteminin uygulandığı devletlerdeki faaliyetlerinde yeterince serbest bırakılmadığı belirtilmiştir. Sonuç olarak; her ne kadar üye devletlerin ortaklıklar hukuku, Topluluk hukuku çerçevesinde uyumlaştırılmaya çalışılsa da şirketler hâlâ ulusal hukuklara bağlı olarak tüzel kişiliklerini sürdürmektedirler. Bu bağlamda, Avrupa Anonim Şirketi ile şirketlerin ulusal hukuklardaki farklılıklar nedeniyle ortaya çıkan sorunların aşılmaya çalışıldığına değinilmiştir. Bununla beraber, üye devletlere kendi hukukları uyarınca kurulan şirketlerle Avrupa Anonim Şirketlerine eşit davranma, ayrımcılık yapmama yükümlülüğü getirilmiştir. Gerekçede daha sonra Tüzük’ün geçirdiği aşamalar belirtilmiş, ayrıca işçilerin Avrupa Anonim Şirketi’ne katılmasına ilişkin kuralların 2001/86/AT sayılı Yönerge ile düzenlendiğine ve bu Yönerge hükümlerinin Tüzüğün ayrılmaz, tamamlayıcısı olduğuna yer verilmiştir.
Tüzük, Avrupa Anonim Şirketine ilişkin vergilendirme, rekabet, fikrî mülkiyet haklarını düzenlememektedir. Bu konularda ve ayrıca Tüzük ile düzenlenen ancak sözkonusu düzenlemelerde boşluk bulunan diğer alanlarda üye devletlerin ulusal hukuklarının ve Topluluk hukukunun uygulanacağı dile getirilmiştir.
Tüzüğün giriş bölümüne ve diğer hükümlerine göre Avrupa Anonim Şirketi ile hedeflenen kesimin büyük pay sahipleridir. Avrupa Anonim Şirketi yapısı oluşturulurken hep bu temelden hareket edilmiş, kurallar bu doğrultuda getirilmiştir. Örneğin Avrupa Anonim Şirketleri için öngörülen en az esas sermaye miktarı 120.000 Euro’dur. Bu miktarın küçük ve orta ölçekli şirketler tarafından konulması oldukça zor bir olasılıktır96. Bununla beraber, yine aynı gerekçe ile gerçek kişilere Avrupa Anonim Şirketi’nde pay sahibi olma olanağı tanınmamıştır. Zaten Avrupa Anonim Şirketi ile ortak pazar içerisinde faaliyette bulunabilecek niteliğe ve büyüklüğe sahip sermaye şirketlerine daha kolay bir yasal altyapı yaratmak ve Topluluk içerisinde faaliyette bulunan şirketlerin üye ülkelerdeki hukuksal farklılıklarından kaynaklanan sorunlarını azaltmak hedeflenmiştir. Topluluk içerisinde faaliyet gösterme niyetinde olan küçük ve orta ölçekli şirketlere yönelik olarak, Avrupa Anonim Şirketi’ni tamamlayıcı nitelikte yeni bir şirket türü olarak “Avrupa Limited Şirketi97” oluşturulmaya çalışılmaktadır. Avrupa Anonim Şirketi’nin yanısıra bir de Avrupa Limited Şirketi’nin oluşturulma girişiminin altında, Avrupa Anonim Şirketi’nin büyük sermayedarlar için oluşturulduğu, küçük ve orta ölçekli sermayedarın beklentilerini karşılayamacağı98 düşüncesi yatmaktadır. Bunun yanısıra Topluluk hukuku, daha çok anonim şirketler hukuku ile ilgilenmektedir. Bu nedenle üye devletlerin ulusal limited şirketler hukuku, anonim şirketler hukukuna göre daha az ele alınmakta ve yakınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Ortak pazarda bünyesinde faaliyet gösteren limited şirketlere güvenin sağlanabilmesi için ulusal kimliklerinden ziyade bir “Avrupa kimliği” vermenin yararları olacacağı düşüncesinden hareketle daha çok sözleşme özgürlüğü temeline dayanan yeni bir şirket tipi yaratacak olan “Avrupa Limited Şirketi Taslak Tüzüğü” üzerinde çalışmalar devam etmektedir99.
96BİLGİLİ, Fatih; s. 202.
97 İngilizcesi “private limited-liability company” olan şirket türü esas itibariyle halka açılma özelliği
bulunmayan sermaye şirketini ifade etmektedir. Sermaye Piyasası Kanunu 4.maddesine göre halka açılma özelliği sadece anonim şirketlere aittir. Bu nedenle çalışmamızın bundan sonraki bölümlerinde “private limited liability company” şirketinin tercümesi olarak “limited şirket” kullanılacaktır.
98 Report of High Level Group of Experts on Modern Regulatory Framework for Company Law in
Europea, Brüksel, 4 Kasım 2002, s. 113. Raporu hazırlayan uzman hukukçulara göre Avrupa Anonim Şirketi ortak girişim olarak adlandırılan joint venturelar için de uygun bir yapılanma tipi değildir. Bu nedenle de Avrupa Limited Şirketi’ne ihtiyaç vardır.
99 DRURY,Robert; A European Private Company, International and Comparative Corporate Law