I- GİRİŞ
Yüksek öğrenim alanında talebin yıldan yıla artması, buna karşılık arzın, yani kapasitenin sürekli yetersiz kalması ve arz-talep arasındaki makasın gittikçe açılması, tüm eğitim sistemini yukarıdan aşağıya bir tazyikle teslim alarak, yüksek öğrenime giriş sistemi etrafında dershane olgusuyla göze batan büyük bir sorunlar yumağı meydana gelmesine neden olmuştur.
Türkiye’de bugün, normal şartlarda, düzgün işleyen bir eğitim sisteminin kendi bünyesinde organize etmesi gereken kademeler arası geçiş, Türk eğitim sisteminin çözemediği, büyük bir sorundur.
Alan araştırmaları ve Sistem Analizi raporlarıyla farklı yönlerden, çok boyutlu olarak tespit edilmiş ve çözüm teklifi de geliştirilmiş bulunan üniversiteye giriş sistemi sorununun, ekonomik yönden değerlendirilmesi de büyük önem taşımaktadır.
Bu raporda, üniversiteye giriş sisteminin doğrudan ve dolaylı şekilde neden olduğu münferit ve toplam maliyetler, bütün kalemler itibarıyla mümkün mertebe en düşük limitler üzerinden hesap edilmeye çalışılmıştır. Sistemden kaynaklanan yan sorunlardan birini oluşturan yurtdışında okuyan öğrencilerin öğrenim maliyetleri de, sadece kayıtlı olanlar dikkate alınarak ortaya konmuştur.
Üniversiteye girişi organize etmeye matuf ÖSS’ye giriş sistemi nedeniyle katlanılan maliyet, kıt kaynaklara sahip bir ülke olan Türkiye’nin boşa sarfettiği meblağın boyutlarını ortaya koymaktadır.
Tüm eğitim sistemini teslim almış bulunan sınav ve dershane sistemi, bilindiği gibi, sadece üniversiteye girişi düzenlemektedir. Üniversite kapasitesinin verili olduğu şartlarda, dershane-özel kurs vb. yapıların bulunmadığı varsayıldığında, yine aynı sayıda öğrenci üniversiteye girebilecektir. Dolayısıyla, büyük meblağlarda harcamaya sebep olan hazırlık sistemi olmasa da sonucun değişmeyeceği; buna karşılık, yapılan harcamaların toplumun yanına kar kalacağı açıktır.
Dershane ve özel kurs gibi süreçlerin, sınav için kazandırdıkları teknikler dışında, öğrencilere ve topluma eğitsel ve/veya kültürel herhangi bir ilave katkılarının bulunmadığı da bilinen bir husustur. Neticede, bu yapılar dolayısıyla sarf edilen kaynak, tamamen boşa gitmektedir.
Ekonomik rasyonalite gereği, bazı şartlarda o an için ihtiyaç olmayan alanlardaki bazı kaynak sarfiyatları makul bulunabilir. Hane halklarının ihtiyaçlarından fazla tüketimde bulunmaları, tasarrufların araziye ve yastık altı altın veya dövize yönlendirilmesi, bu meyandadır. Buralarda bir şekilde bir üretim ve/veya tasarruf artışına gidildiği açıktır. Sadece ÖSS etrafında varlık kazanmış bulunan dershane ve özel kurs olgusuna sarf edilen kaynaklar ise, ekonomik rasyonalite açısından hiç bir artı değer üretimine sebep olmayan, adeta dipsiz kuyuya atılan, tabirin tam anlamıyla boşa giden kaynaklar durumundadır. Bu anlamda dershane olgusu, ülke kaynaklarını hiç bir hasıla üretmeden yutan anaforik bir yapı durumundadır.
Halbuki ekonomi, en basit anlamıyla, kıt olan kaynakların ihtiyaçların karşılanmasında en rasyonel şekilde kullanılmasıdır.
Burada, bu anlayışla, sadece üniversiteye giriş amaçlı olarak boşu boşuna katlanılan maliyetler ortaya çıkarılarak, bu kaynakların aynı sorunun çözümü için rasyonel bir şekilde kullanılması durumunda ülkenin geleceği ve sorunun tarafları açısından nasıl bir sonuç elde edilebileceğine işaret edilmektedir. Ortaya çıkan sonuçlar çarpıcıdır.
Maliyet hesaplarında her kalem itibarıyla mümkün mertebe düşük limitler esas alınmıştır. Yıllık ortalama dershane ücretlerinin, dershaneye gidilen süre zarfında yapılan yan harcamaların, sınav hazırlığı kapsamında kitap vb. için yapılan sarfiyatın belirlenmesinde alan araştırması bulguları kullanılmıştır. Özel ders ve kurs giderleri ile lise son sınıf ikinci döneminde yaşanan rapor olgusunun maliyetleri, en az süre ve ücretler üzerinden hesaplanmıştır.
Yapılan hesaplamalarla; 2004 senesinde ÖSS’ye giren 1.786.000 öğrenci için bugüne kadar sadece sınav hazırlığı kapsamında 9.5 Milyar dolar, bir yılda ÖSS’ye hazırlık kapsamında 3.8 Milyar dolar, ÖSS’ye hazırlık için öğrenci başına yıllık 2.168 dolar harcama yapıldığı belirlenmiştir.
Yurtdışında yüksek öğrenim gören Milli Eğitim Bakanlığı’na kayıtlı – ki gerçek rakamın çok altındadır- öğrencilerin ülkeye maliyetinin yaklaşık yıllık 448 Milyon dolara ulaştığı da görülmüştür.
Bu hesaplamalar sonrasında, nitelikleri tartışmasız birer üniversite olarak en yüksek meblağlara mal oldukları bilinen Koç ve Sabancı üniversiteleri emsal alınarak, bir üniversitenin yaklaşık kuruluş maliyeti, bu kez en yüksek limitler esas alınmak suretiyle çıkarılmıştır.
Buna göre, en abartılı hesapla, 3.500 öğrenci kapasiteli, 4 fakülte, 3 enstitü ve 1 yüksekokuldan müteşekkil, kütüphane-yurt-bilgisayar ağı, sportif ve sosyal imkanlar açısından gelişmiş bir altyapıya sahip, üstelik uzun yıllar boyunca işletme masrafı da gerektirmeyecek bir üniversitenin, azami 500 Milyon dolara kurulabildiği belirlenmiştir.
Raporun sonuç bölümünde, üniversiteye giriş sistemi etrafında sarfedilen inanılmaz büyüklükteki boşa giden kaynağın rasyonel bir şekilde yükseköğretimdeki tüm sistemi teslim almış kapasite yetersizliği sorununun çözümüne yönlendirilmesi durumunda elde edilebilecek sonuçlar gösterilmiştir.
II- MALİYET HESAPLAMALARI
1- ÖSS’ye hazırlık için öğrenci başına yapılan 1 yıllık ortalama dershane harcaması
2- ÖSS’ye hazırlık için öğrenci başına ortalama dershaneye gitme süresi
3- ÖSS’ye hazırlık için dershaneye devam ederken (yol, yemek vb. için) yapılan ortalama aylık harcamalar
4- ÖSS’ye hazırlık için kişi başına yapılan yıllık ortalama kitap, dergi vb. diğer harcamaları
5- ÖSS’ye hazırlık için alınan özel derslerin kişi başına maliyeti
6- Öğrenci başına düşen ÖSS kılavuz, sınav harcı ve sınav masrafları
7- Öğrenci başına ortalama ÖSS giriş sayısı
8- Öğrenci başına düşen sağlık kurulu raporu maliyeti
9- Yıllık sağlık raporu maliyeti
10- Şu an üniversite kapısına yığılmış olan öğrenciler ÖSS’ye hazırlık ve giriş için ne kadar harcama yaptılar?
11- Bir yılda ÖSS’ye hazırlık ve giriş için ne kadar masraf yapılıyor?
12- ÖSS harcamaları karşısında aile bütçeleri
13- Yurtdışında yükseköğrenim görenlerin maliyeti
14- Kaliteli bir üniversite kurmanın maliyeti