Örneklem (sample), belirlenen evrenden, kuralına göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliğine kanaat getirilen küçük kümedir.75 Örneklem, araştırmaya doğrudan dâhil olan bireyler, objeler ve varlıklar gurubudur. Araştırmacı, evreni tespit ettikten sonra, örneklemin ölçüsünü, yani örneklemde yer alacak bireylerin, objelerin sayısını kararlaştırmalıdır.76 Genel bir ifade ile örneklem, bir bütünün, kendi içinden seçilmiş parçasıyla temsil edilmesidir.77 Örnekleme yöntemi, bir kitlenin tamamı yerine, onun bütün özellikleri hakkında bize eksiksiz bilgi verecek, temsili bir gurubun seçilip incelenmesi işlemine dayanır.78 ‘O, bütünde mevcut olduğu için her parçada vardır,
yoksa her parçada var olduğu için bütünde var değil.’79
Sosyologlar, genellikle pek çok bireyin özellikleriyle ilgilenmektedir, bütün bir nüfusun, yani toplumu oluşturan tüm bireylerin, siyasi tutumları buna örnektir. Bir toplumu oluşturan tüm insanlar üzerinde, tek tek çalışmak imkânsız olacağından, bu durumlarda araştırma, örneklem çalışmaları üzerinde yoğunlaşır ya da gurubun tayin edilen bir kısmı, çalışma alanı olarak belirlenir. Örneklemin, hedefe uygun biçimde seçilmesi durumunda, nüfusu temsil ettiği ve nüfusun tümüne genellenebileceğine dair bir güven vardır.80
Gözlenmesi düşünülen olgu veya olayın, bütünü yerine, tamamını temsil gücüne sahip belirli biriminin alınarak, anket teknikleri ile gözleminin yapılması, sosyal bilimlerde sıkça kullanılan bir metottur ve sosyolojide de araştırmacılar tarafından en çok başvurulan usul olarak dikkatleri çekmektedir.81 Anket teknikleri genellikle geniş kitlelere uygulanırlar ve bu durumda ‘survey’ adını alırlar.82
Survey, araştırma evrenini temsile liyakat gösterecek örnekleme (temsili örneklem) sahip olan, standart veri toplama araçları kullanan ve verilerin sistemli olarak
75 Niyazi Karasar,a.e, s.110
76 Saim Kaptan, a.g.e., s.11
77 Muzaffer Sencer, a.g.e, s. 356
78 Cavit Orhan Tütengil, a.g.e, s.69
79 Durkheim, Sosyolojik Metodun Kuralları, Çev. Enver Aytekin, Sosyal Yayınlar, İst., 1994, s. 44
80 Anthony Giddens, a.g.e, s.575
81 Sulhi Dönmezer, a.g.e, s.18
elde edildiği, aynı zamanda da birden çok veri toplama tekniğinden faydalanılarak meydana getirilen araştırma tekniğidir.83
Araştırma alanlarının geniş ve araştırılması gereken nesnelerin sayıca çok olması, araştırmaya konu olan öğelerin tek tek ele alınmasını imkânsız kılmaktadır. Bu sebeple, sosyal bilimlerde araştırmalar, evreni temsile yetkin örneklem üzerinden yapılmaktadır.84 Örneklem, ana evren içinde aranan karakteristikleri tarafgirliğe yol açmadan yansıtması halinde temsil yeteneği taşır. Örneğe temsil yeteneği kazandırabilmek için öncelikle şu iki ön şartı yerine getirmek lazımdır. Birincisi; evrenin uygun bir şekilde sınırlandırılması, ikincisi örneği oluşturacak birimlerin, yani gözlemlerin dikkatle tanımlanmasıdır.85
Araştırmalar, genel olarak örneklem kümeler üzerinde yapılır ve alınan sonuçlar, ilgili oldukları evrene genellenirler. Çoğu zaman, iyi seçilmiş küçük bir örneklem gurubu üzerinde yapılan bir araştırma, geniş bir evrende yapılandan daha iyi sonuçlar verir.86 Örnek olay inceleme yönteminin temel özelliği, ele aldığı konuyu ölçmeden veya vakıanın biçiminden ziyade, olayların incelikle irdelenip, iç yüzeylerine girebilmeyi amaç edinmesidir.87
Yaşadığımız topluma ait somut olaylar, bireyler, guruplar, kurum ve kuruluşlar, örnek olay yöntemi ile birer canlı varlıklarmış gibi kabul edilerek incelenebilir. Bir kurumun, bir sendikanın veya bir siyasal partinin nasıl doğduğu, hangi aşamalardan geçerek büyüdüğü ve geliştiği tüm yönleri ve ayrıntıları ile örnek olay yönteminin konusu olabilir.88
Örneklemimizi belirlerken 2010 yılı nüfus verilerinden faydalandık. Bu verilere göre Bozkır İlçe merkezinin nüfusu, 7.331 kişidir. Bunların, 3612’si erkek, 3719’u kadındır. Bu nüfus dağılımına göre 350 kişilik bir örneklem gurup belirledik.
83 Nadir Suğur, a.g.e, s. 21
84 Muzaffer Sencer, a.g.e, s. 356
85 a.e., s. 358
86 Niyazi Karasar,a.g.e, s.110
87 Orhan Türkdoğan, Bilimsel Araştırma Metodolojisi, Timaş Yay., İst., 2000, s. 321
Farklı kesimden insanlar, araştırmanın temsil gücünü artırma adına, ankete dâhil edilmiştir. Bunun için güdümlü örneklem yöntemi kullanılmıştır. Güdümlü örneklemin özelliği, araştırmanın amaçları gereğince bir evrenin temsilci bir örneği yerine, güdümlü olarak bir ya da birkaç alt kesimini örnek olarak almaktır.89 Yöntem gereği tanımlı bir evrende, örneklem gurubuna, esnaf ve zanaatkârlar, memurlar, öğrenciler, ev hanımları, emekliler ve işsizler alındığı gibi 18 ve üzeri tüm yaş guruplarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca kahvehaneler hariç, caddelerin sol cenahındaki esnaflara anket uygulanmıştır. Bozkır’da çoğunluk kahvehaneler, sosyal hayatın en ritmik attığı Bozkır Çayı’nın sağında kümelenmiştir. Buralar sadece oyun oynanan mekanlar değildir Bozkır’da, aynı zamanda kültürel mevzuların, siyasetin, dini konuların, gündemdeki pek çok meselenin konuşulup tartışıldığı, memur, emekli, iş sahibi ve işsizlerin, ilkokul mezunlarından üniversite mezunlarına pek çok kesimin ilgisini çekmiş sosyal alanlardır. Kahvehaneler bütün sosyal kesimlere hitabettiğinden 100 kişilik bir örneklem gurubunu buradan seçtik.
Bozkır’ın üç mahallesinden Cumhuriyet, genellikle eğitimli kişilerin tercih ettiği, memur ve esnafın yoğun olduğu, görece zengin bir mahalledir; binaları da apartman şeklindedir. Yukarı Mahalle, genel olarak köylerden göç edenlerin meskûn olduğu, taşra kültürünün daha yoğun yaşandığı bir mahalledir ve ekonomik düzey daha zayıf, binaları tek kat ya da az katlıdır. Demirasaf mahallesi de yukarıda ifade edilen iki mahalle arasında bir karaktere işaret eder. Bu durum bize mahalle seçme imkânı tanımamıştır. Sosyal çeşitliliği yakalama ve tüm değişkenleri değerlendirebilme adına üç mahalleye de anket uygulama zorunluluğu doğmuştur.