Matematik dersi öğretim programları incelendiğinde dörtgenlerin özelliklerini içeren kazanımların ortaokul beşinci sınıf seviyesinde yer aldığı görülmektedir. Bu seviyede, öğrencilerin özel dörtgenler olarak tanımlanan kare, dikdörtgen, paralelkenar, yamuk ve eşkenar dörtgenden oluşan şekillerin temel özelliklerini kavraması beklenmektedir.
Dörtgenlerle ilgili üst sınıf kazanımlarında özel dörtgenlerin özellikleri bakımından hiyerarşik sıralanması ile ilgili kazanımlar yer almaktadır. Bu hedefe yönelik yapılan uygulamalar araştırmacı tarafından gözlendiğinde öğrencilerin beşinci sınıftaki bilgilerinin üzerine yorum yapmaya dayalı ölçümlerle pekiştirilmiş, belirli tartışmalarla kavramsallaştırılmış öğrenmelerin oluşturulamadığı bir problem dâhilinde ortaya atılmıştır. Bu bağlamda öğrencilerin dörtgenlerin temel özelliklerini ezbere dayalı öğrenmelerinin yanında alanlarının bulunması anlamında da yetersizliklerin meydana geldiği genel bir problem durumu olarak ortaya çıkmaktadır. Öğrencilerin daha aktif çalışmalar gerçekleştirerek yapılan uygulamalarda ezberlemeden öğrenebilme imkânlarının arttırılması yapılabilecek çalışmalara örnek teşkil edebilir. Buna göre çeşitli tartışmaların tamamı kurallı uygulamalar ile karışıklığa sebep olmayacak şekilde gerçekleştirileceği uygulamalar günümüz çağdaş bakış açısı ile uyum göstermektedir. Bu bakış açısı ile karşılaşılan kavramsal öğrenmeye dayalı problemler çözüme kavuşturulabilir.
Yapılan literatür taramasında neticesinde karşılaşılan problem durumlarına ilişkin öğrencilerin aktif çalışarak bilgiyi kavramalarını amaçlayan işbirlikli öğrenme yöntemi araştırmacı öğretmen tarafından uygun görülmüştür. Çalışmalar neticesinde öğrencilerin ön bilgilerini kullanarak hazırlanan ders ortamı ile arkadaşları ile çalışıp dörtgenlerin özelliklerine tam hâkim olabilecekleri ve bu sayede dörtgenler arasında özellikleri bakımından yorum yapabilecekleri durumlar ortaya çıkarılmak hedeflenmektedir. Bunun yanında uygulanan teknik ile öğrencilerin akademik başarılarının yanı sıra kalıcı öğrenmelerinin, sosyal beceri gelişimlerinin ve uygulanan yönteme karşı görüşlerinin de alınması tüm uygulama sürecinin detaylı değerlendirilmesini hedeflemektedir.
Araştırmanın tasarımını oluştururken işbirlikli öğrenme yönteminde bulunması gereken temel özellikler her aşamada göz önünde bulundurularak araştırma şekillendirilmiştir. Bu temel ilkeler aşağıdaki gibi açıklanabilir;
Olumlu Bağımlılık
İşbirlikli öğrenme yönteminde oluşturulacak grup etkinliklerinde bireysel davranış ve başarıdan uzaklaşarak gruba hizmet etme davranışının pekiştirilmesi ve öğrencilerin başarı amaçlı olarak sadece grubu düşünen, birbiriyle uyumlu üyeler olarak hareket etmesi amaçlanmalıdır (Johnson ve Johnson, 1999). Bu amaç çerçevesinde öğrencilerin yapılan etkinliklerden bireysel sonuçlar alması yerine grup olarak ödül almaları sağlanmıştır. Grubun bütün olarak değerlendirmeye alınması ile öğrenciler arasında olumlu bağımlılığın meydana gelmesi hedeflenmiştir.
Bireysel Değerlendirilebilirlik
Yapılan işbirlikli öğrenme çalışmasında öğrencilerin gruba hizmet edici davranmalarının yanı sıra rehber görevinde olan öğretmen tarafından bireysel çabasının da değerlendirilebileceği gözlemlerin oluşturulması gerekmektedir (Açıkgöz, 1992). Yapılan çalışmalarda öğrencilerin grup olarak değerlendirmeye alınmasının yanında etkinliklerde göstermiş oldukları performanslara da ders öğretmeni tarafından dönütler verilmiştir. Bu dönütler sayesinde öğrencilerin bireysel olarak değerlendirmesi sağlanmıştır.
Yüz Yüze Etkileşim
Gerçekleştirilen uygulamalarda öğrencilerin grup arkadaşları ile sağlıklı iletişim kurabilmesi açısından karşılıklı oturabilecekleri bir oturma düzeni sağlanmalıdır. Bu sayede öğrencilerin iletişimine engel olabilecek bir durum meydana gelmez (Blue, 1997). Yapılan uygulamalarda yüz yüze etkileşim temel ilkesine dayalı olarak öğrenci gruplarının birbirlerini net olarak görebilecek şekilde karşılıklı oturtulması sağlanmıştır. Bunun yanında grup üyelerinin konuya yoğunlaşmalarını engelleyecek herhangi bir nesne grubun bakış açısından bırakılmamıştır.
Sosyal Beceri Oluşumu
İşbirlikli öğrenme uygulamalarında öğrencilerin akademik başarılarının yanı sıra sosyal yönden de zayıf yönlerine katkı sağlayıcı çalışmalar gerçekleştirilmelidir. Bu bağlamda çekingen olabilecek öğrenciye grup sözcüsü görevi vermek gibi öğrencilerin sosyal becerilerinin gelişimi de desteklenmelidir. Uygulamalarda öğrencilere sosyal anlamda eksikliklerine göre grup görevleri verilerek bu olumsuzlukları yenmelerine yardımcı olunmuştur. Bunun yanında sosyal anlamda kendilerini ifade becerilerinin artması için gruplar arası tartışma ortamlarında öğrencilerin kendi düşüncelerini ifade edebileceği ortamlar meydana getirilmiştir.
Grup Sürecinin Değerlendirilmesi
Yapılan uygulamalarda grup üyelerinin de kendi çalışmalarına yönelik grup içerisindeki süreçlerini değerlendirmeye alması gerekir. Buna göre grup içerisinde meydana gelebilecek farklı durulmaları rehber konumunda bulunan öğretmen gözlemlese de grubun öğrencilerinin gözü ile de çalışmaların değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda uygulamalar esnasında kullanılan çalışma yapraklarının en alt bölümünde grup üyelerinin her bir çalışmayı değerlendirmesi için küçük not bölümleri bırakılmıştır.
Eşit Başarı Fırsatı
Bu temel ilkeye göre heterojen oluşturulan gruplarda öğrencileri akademik üstünlüklerine göre değerlendirmek yerine o uygulama süreci esnasında göstermiş olduğu performansa göre değerlendirmeye almak gerekmektedir. Yapılacak bu süreç değerlendirmesi ile grup içerisinde başarı seviyesi düşük olan öğrenci de vermiş olduğu emek karşılığında bir sonuç elde etmiş olacaktır. Bu amaçla yapılan çalışmalarda not ortalaması yüksek olan öğrencilerin olumlu davranışlarının değerlendirmeye alınmasından çok yapılan etkinlik kapsamında en çok çaba harcayan öğrencilerin çabaları değerli görülmüştür.
Grup Ödülü
İşbirlikli öğrenme uygulamalarında grupların grup bilincine ulaşabilme ve beraber hareket edebilmesini sağlayan önemli noktalardan biri de grup ödülüdür. Verilen emeğe karşılık grubun tamamının aynı ödüle kavuşacak olması grup olarak öğrencileri motive ederek her öğrencinin kendi birikimi doğrultusunda gruba katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda yapılan etkinlikler ile grupların her bir çalışma yaprağından bir artı alması ve toplamda bu artıların puana dönüşmesi ile grup ödülü sağlanmıştır.
Verilen bu temel ilkelere dayalı olarak çalışmanın aşamaları Şekil 2’de verildiği gibi sergilenip aşağıdaki maddeler doğrultusunda açıklanmıştır;
Araştırmanın yapılacağı öğrenme ortamının tasarlanması
Araştırmada kullanılacak çalışma yapraklarının tasarlanması
Pilot çalışmalar ve asıl araştırma için yapılan çalışmalar