Araştırmanın Türü

Araştırmalar farklı açılardan farklı şekillerde sınıflandırılabilmektedir. Bu sınıflandırmalardan en çok kabul göreni “bilimsel-uygulamalı araştırmalar” şeklinde

yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflamanın yanı sıra araştırmalar “uygulama döneminin uzunluğuna göre”, “amacına göre” ve “nitel-nicel araştırmalar” şeklinde sınıflandırılmaktadır. Bu bölümde öncelikle araştırma türleri kısaca açıklanmaya çalışılmakta ve daha sonra söz konusu araştırmanın türünden bahsedilmektedir.

Araştırmalar ilk olarak çok genel çizgileri ile “bilimsel” ve “uygulamalı” olarak ikiye ayrılırlar. Bilimsel araştırmalarla uygulamalı araştırmalar arasındaki en büyük fark, bilimsel araştırmaların kuramlara dayanarak varsayımlar geliştirmesi ve varsayımların bilimsel olarak test edilerek yorumlanması ilkesine dayanmasıdır (Aziz, 2008). Bilimsel araştırmalar “kuramsal araştırmalar” olarak da adlandırılır. Bilimsel araştırmalarda veri kaynağı olarak, kitaplar, raporlar, istatistikler, çeşitli sanat eserleri içerisinde yer alan bilgiler, sürekli ve süreksiz yayınlar kullanılır. Bu kaynaklar elde ediliş şekline göre “birincil ve ikincil kaynaklar” olarak sınıflandırılır. Birincil kaynaklar, ilk elden toplanan verilerden oluşurken, ikincil kaynakları daha önceden toplanmış verilerin incelenmesi, özetlenmesi ve kopya edilmesinden oluşur (Gökçe, 1999).

Uygulamalı araştırmaların bir kurama dayanma ve varsayım sınama kaygısı yoktur. Ancak bu tür araştırmaların sonuçları bilimsel araştırmalarda kullanılabilirler. Bir başka deyişle uygulamalı araştırmalar sonucunda elde edilen bulguların bilim ve bilgiye katkısı vardır (Aziz, 2008). Uygulamalı araştırmalar, “eylem araştırmaları” ve “ar-ge (araştırma-geliştirme) araştırmaları” olmak üzere iki alt başlıkta incelenebilir. Eylem araştırmaları uzman araştırmacılar önderliğinde, uygulayıcıların ve probleme taraf olanların da katılımı ile mevcut uygulama veya uygulamaların eleştirisini yaparak, iyileştirmek için alınması gereken önlem ve hareketleri belirlemeyi amaçlayan araştırmalardır. Ar-ge araştırmalarında ise, üretilmiş bilgilerin denemeli uygulaması ile problem veya problemlerin çözümünde etkili olabilecek geçerliliği denenmiş somut ürünler geliştirmek amaçlanır (Karasar, 1999).

İkinci sınıflama şekli araştırmanın yapılma süresine göre ortaya çıkmaktadır. Araştırmalar bu açıdan hazırlanma sürelerine göre uzun dönemli ve kısa dönemli araştırmalar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Uzun süreli araştırmalar, yinelenerek yapılması gereken araştırmaları kapsamaktadır. Bu tür araştırmaların gerçekleştirilmesi uzun zaman aldığından genellikle evreni dar tutulur. Kısa dönemli araştırmalar ise yaş, cinsiyet, eğitim, gelir, meslek gibi özellikler göz önünde bulundurularak evrenin tümünde veya belirli kesimlerinde yapılan araştırmalardır (Aziz, 2008).

Başka bir araştırma sınıflandırması ise “araştırmanın amacına göre” sınıflamadır. Bu sınıflamaya göre ise araştırmalar betimleyici, açıklayıcı ve genelleyici olmak üzere üçe ayrılırlar (Aziz, 2008).

Betimleyici araştırmalarda belirli bir evrende, araştırılması amaçlanan faktörlerin sıklığının belirlenmesi, sayımı ve dökümünün yapılması amaçlanmaktadır. Bu tür araştırmalarda bir ilişki aranmaz ve ilişkilerden yola çıkarak yorum yapmak hedeflenmez (Aziz, 2008). Bu nedenle betimleyici araştırmalar “ilişki aramayan araştırmalar” olarak da adlandırılmaktadır (Erkuş, 2005). Betimleyici araştırmalar, çevredeki olayların özelliklerinin ve sıklık derecelerinin sayılmasına, bir başka deyişle durum saptamasına yöneliktir (Gökçe, 1999). Özellikle tarihsel konulu araştırmalar betimleyici araştırmalar sınıfına girmektedir. Ancak, bir araştırmanın hangi tür olursa olsun “kuramsal” çalışma olarak adlandırılan betimsel kısmı mutlaka vardır. Başka bir deyişle betimsel araştırma tüm araştırmalar için yapılması gereken ilk araştırma türüdür (Aziz, 2008).

Açıklayıcı araştırmalarda betimlenen olgular arasındaki ilişkiler araştırılır ve ortaya çıkarılmaya çalışılır. Bu tür araştırmaların temel amacı iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. Açıklayıcı araştırmalarda neden-sonuç ilişkisi ön plana çıkar. Bu nedenle de açıklayıcı araştırmalarda araştırmanın amacını, araştırma konusu veya sorunu belirler (Aziz, 2008).

Genelleyici araştırmalar, bir varsayımın sınanması ve sonuçlarının genellenmesini amaçlayan araştırma türüdür. Bu tür araştırmalarda varsayımlar sınanarak, kuramlara ve kanunlara ulaşılması amaçlanır (Aziz, 2008). Açıklayıcı ve genelleyici araştırmalar “ilişki arayan araştırmalar” olarak da adlandırılmaktadır (Erkuş, 2005).

Araştırmalar bir başka açıdan nitel ve nicel olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bu ayrım bir yerde araştırmanın verilerine dayandırılarak yapılan bir sınıflamadır. Nicel araştırmalar, sayısal verilere dayanan, bulgu ve sonuçlara ulaşmada ve bunları ifade etmede sayıları kullanan araştırma türleridir (Büyüköztürk vd., 2009). Nitel araştırmalarda veriler değerlendirilir, konuyu açıklamada kavramlar kullanılır, kuramsallık ön plandadır. Ayrıca nitel araştırmaların en önemli özelliklerinden birisi yorumlarda bulunulması ve gerek önceki araştırmalarda gerekse söz konusu araştırmadaki yorumlamalar eleştirilir. Nicel araştırmalarda ise veriler sayılarak ölçüm yapılır, toplanan veri işlenir, istatistiksel yöntemler kullanılır. Bunların dışında nicel araştırmalar konuyu betimler, yorum yerine bulgu ortaya koyar ve yorumlamalar yerine kullanılan yöntemler eleştirilir (Geray, 2004).

Yukarıdaki bilgiler ışığında yapılan araştırma ele alındığında, araştırma kuramlara dayanarak varsayımlar geliştirmenin yanı sıra birincil ve ikincil veri kaynaklarına dayanarak yorumlamalar yapmayı hedeflemesinden dolayı “bilimsel” bir araştırmadır. Araştırma verilerin farklı zamanlarda tekrarlanarak toplanması ve aradaki farkları ortaya koyma amacı gütmediğinden dolayı yapılma süresine göre “kısa süreli” bir araştırmadır.

Amacına göre sınıflandırmaya bakıldığında ise araştırma hizmet garantisi algılamaları ile müşteri tercih ve beklenti eğilimleri arasındaki ilişkileri ve bunlara bağlı

dolaylı ilişkileri ortaya çıkarmayı amaçlamasından dolayı “açıklayıcı” bir araştırmadır. Nitel ve nicel ayrımında ise araştırma, temelde verilerin değerlendirilmesi, konuyu açıklamada kavramların kullanılması ve kuramsallığı ön planda tutmasından ötürü “nitel” bir özellik taşımakla birlikte, araştırmanın birincil verilerinin sayısallaştırılması ve istatistiksel testlere tabi tutularak yorumlanmaya çalışılması nedeni ile aynı zamanda “nicel” bir özellik de göstermektedir.