Araştırmanın Modeli

Bu çalışmada ortaokul öğrencilerine proje görevlerinin verilmesi, yapılması ve değerlendirilmesi aşamalarında yaşanan sorunların tespit edilmesi ve bu sorunlara yönelik çözüm önerilerinin geliştirilmesi amaçlandığından nitel araştırma desenlerinden eylem araştırması modeli kullanılmıştır. Araştırma, öğretim problemi olan bir sorunu nitel araştırma desenlerinden“ eylem araştırması” diğer adıyla “aksiyon araştırması” yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Eylem araştırması alan araştırması olarak da literatürde yer almaktadır.

Eylem araştırmaları günlük yaşamda ortaya çıkan problemleri çözmeye odaklanılan ve kuram ile uygulama arasında bağı kuran yöntem olarak görülmektedir. Eylem araştırmasından ilk bahseden Lewin, Dewey'in uygulayıcıların geliştirdiği araştırmalar fikirlerinden esinlenmiştir. Eylem araştırmalarının eğitimde ilk ortaya çıkış noktası Dewey'in 1930'lu yıllarda öğretim ve öğrenme sürecinde öğrencilerin daha iyi öğrenmelerine ilişkin yaklaşımların ve uygulamaların eylem araştırması yoluyla tespit edileceğinin önermesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Elliot (1991) eylem araştırmalarının öğretmenin mesleki gelişimi, öğretimde program geliştirme ve değerlendirme alanlarında uygulamaların araştırılması ve güncellenmesinde katkılar sağladığını belirtmektedir. Hopkins (1993) ise eylem araştırmalarını kendini geliştirmek isteyen öğretmenlerin öğretim uygulamalarındaki sorunları belirlemeleri,

çözümler ve öneriler üretmek için planlı çalışmaları olarak nitelendirdiği görülmektedir. Alanda yapılan araştırmalar ile eğitimcilerin öğretim süreçlerini eleştirel süzgeçten geçirme olanağı bulmaları, araştırma sorularını belirlemeleri, veri toplama, sonuçları analiz etme ve revize etmeye yönelik önlemler almalarına fırsat tanımaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2013; Ünlü, 2015). Bununla birlikte eylem araştırmasının; eğitim araştırmalarını düzenleyen ve raporlaştıran eğitim araştırmacıları ve alanda çalışan öğretmenlerin arasındaki boşluğu doldurduğu görülmektedir (Johanson, 2014).

Eylem araştırması ile ilgili alan yazın incelendiğinde birçok tanımla karşılaşıldığı görülmektedir. Eylem araştırması, uygulamanın içinde olan bir uygulayıcının doğrudan kendisinin ya da bir araştırmacı ile birlikte gerçekleştirdiği ve uygulama sürecine ilişkin sorunların ortaya çıkarılması ya da var olan ortaya çıkmış bir sorunu anlama ve çözmeye yönelik sistematik veri toplamayı ve analiz etmeyi içeren sürekliliği olan bir araştırma yaklaşımıdır. Eğitim alanında çalışanların, günlük okul problemlerine çözüm oluşturmak ve mesleki gelişimlerini sağlamak için kullanabilecekleri bir yöntemdir (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Eylem araştırmalarının çoğunlukla eğitim alanında kullanıldığı dikkati çekmektedir. Kuzu (2005)' ya göre eylem araştırmalarının eğitim alanındaki amacı güncellenen eğitim sistemlerini anlamaya, geliştirmeye ve değiştirmeye yönelik yapılan çalışmalar olarak nitelendirilmektedir. Beyhan (2013) ise öğretmen, yönetici gibi uygulayıcı paydaşların kendi durumlarını ve yaşanılan problemleri tanımlama, değişiklik yapma ve düzenleme amacıyla bilimsel araştırma süreçlerini izleyerek diğer uygulayıcılarla işbirliği içinde yapılan araştırmaları eylem araştırması olarak ifade etmektedir. İfadelerin bütününe bakıldığında; eylem araştırmaları alanda yaşanan bir sorun ve buna çözüm önerileri geliştirmek için kullanılacağı gibi yenilikçi yaklaşımları uygulayarak deneme imkânı da tanıyan ve bu uygulamaların eksikliklerini belirlemeye dönük bir yöntem olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Eylem araştırmalarının türleri incelendiğinde Berg’in birbirinden farklı yaklaşımları sentezleyerek üç tür altında sınıflandırıldığı görülmektedir. Belirlenmiş amaç doğrultusunda alan yazında bir kuramı denemek ve ya sonuçlarını değerlendirmek amacıyla “Teknik/ bilimsel/ işbirlikçi eylem araştırması” kullanıldığı

görülmektedir. Bu tür eylem araştırmalarında uygulayıcı ve araştırmacı arasında etkileşim ve işbirliği ön plandadır. Uygulayıcının uygulama sırasında sorunları tespit ettiği araştırmacının bu sorunlara çözüm önerileri sunduğu ve tekrar uygulayıcı tarafından öneriler doğrultusunda çalışmaya devam ettiği eylem araştırmaları olarak ifade edilmektedir. Bir diğer eylem araştırması uygulayıcı ile araştırmacı arasında uygulama sırasında doğabilecek sorunlara ilişkin çözüm önerilerinin üretildiği uygulamayı geliştirmeye dair “Uygulama/ karşılıklı işbirliği/ tartışma odaklı eylem araştırması” olarak belirtilmektedir. Son olarak uygulayıcının kendini geliştirmesi, eleştirel bakış açısı kazanmasını sağlamak amacıyla “Özgürleştirici/ geliştirici/ eleştirel eylem araştırmaları” kullanıldığı görülmektedir. Bu tür eylem araştırmalarında uygulayıcının yeni bilgi, deneyim ve yeteneklerle donatılması ve eleştirel bir tavırla bakabilmesi, teori ile uygulamayı bütünleştirebilmesi, yetkinleşebilmesi ve görüş geliştirebilmesi beklenmektedir. Eylem araştırmalarında kullanılan üç farklı türün yanı sıra uygulayıcının aynı zamanda araştırmacı olduğu yaklaşımında var olduğu görülmektedir. Bu yaklaşımda araştırmacı uygulamayı sürdürürken verileri toplayabilmekte ve bunları değerlendirebilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Eylem araştırmasının özellikleri incelendiğinde cevabı bilinmeyen bir problem üzerinde yansız ve planlı çalışma bütünü, sistematik bir araştırma türü olarak nitelendirilmektedir. Verilerin elde edilmesinde önce plan yapılması gerekliliğine dikkat çekilirken, araştırma sırasında planın değişebileceği, araştırılan probleme, problemin gerçekleştiği yere, elde edilen verilere ve gözlemlerin zaman açısından değişiklik gösterebileceği de vurgulanmaktadır. Eylem araştırmaları basit ya da ayrıntılı olabilmekte sonuçları diğer araştırmalarla birlikte ilişkilendirilerek sunulabilmektedir. Araştırmaların amacı bir hipotez doğrulamak olmadığından nitel araştırma yöntemi desenleri arasında yer almakta ancak nicel yöntemler dikkatle kullanılarak genellemelerin yapılması gerekmektedir. Mills (2003)’ e göre eylem araştırmalarının yürütülmesinde, araştırma problemini belirleme, veri toplama, veri analizi ve yorumlanması sonunda eylem planı oluşturulması olarak döngüsel dört aşamadan oluştuğu görülmektedir.

Şimşek (2006)’ e göre eylem araştırmasının süreç basamakları incelendiğinde;

1. Araştırma problemine karar verme 2. Araştırma sorularını belirleme 3. Verilerin toplaması

4. Kuramsal çerçevenin taranması 5. Verilerin analizi ve değerlendirilmesi 6. Eylem planı geliştirilmesi

7. İzleme planı geliştirme 8. Eylem planının uygulanması 9. Uygulamanın izlenmesi

10. Uygulamanın analizi ve değerlendirilmesi 11. Yeni eylem planı hazırlama

Aşamalarından oluştuğu görülmektedir. Eylem araştırmalarında bu aşamaların nitel araştırmanın desenine uygun yeniden yapılandırılabilir olması gerekliliği vurgulanmaktadır. Sorunlara çözüm önerileri geliştirilirken uygulama sırasında doğabilecek olası sorunlara yeniden çözüm önerileri geliştirilerek esnek bir yapı oluşturulması dikkati çekmektedir.

Bu araştırmada izlenecek eylem basamakları aşağıdaki gibi oluşturulmuştur.

1. Araştırma problemine karar verme 2. Araştırma sorularını belirleme 3. Veri toplama

4. Literatür taraması

5. Verilerin analizi ve yorumu 6. Eylem planı geliştirme 7. Eylem planı uygulama

8. Uygulanan eylem planının analizi ve değerlendirilmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir.

Çalışmada sorunu yaşayan ve araştırmayı yapan aynı kişi olduğu için, uygulayıcının aynı zamanda araştırmacı olduğu eylem araştırması yaklaşımı

kullanılmıştır. Çalışmayı yapan kişi aynı zamanda çalışma yaptığı okulda fen bilimleri öğretmenidir. Çalışma dört basamakta planlanmıştır. Birinci basamakta araştırma problemine karar verildikten sonra ihtiyaç analizi yapılmıştır. İkinci basamakta belirlenen probleme yönelik literatür taraması ile veriler toplanmıştır. Üçüncü basamakta elde edilen veriler analiz edilmiş, problemin nedenleri ortaya konulmuş ve temalaştırılmıştır. Dördüncü basamakta her probleme yönelik çözüm önerilerinden oluşan bir eylem planı geliştirilmiş, eylem planı uygulanmış ve uygulamalardan elde edilen veriler analiz edilerek sonuçlar yorumlanmıştır.