Araştırmanın İnanırlık, Tutarlık, Aktarabilirlik ve Teyit Edilebilirliği

Geçerlik ve güvenirlik kavramlarının nicel araştırma yöntemlerine ait argümanlar olduğu ve bunun yerine nitel araştırma yöntemlerinin doğasına uygun alternatif

100

kavramların kullanılmasının daha uygun olduğu düşünülmektedir. “Sosyal inşacı, yapılandırmacı ve yorumlamacı bakış açısı nitel araştırmalarda kaliteyi ifade etmek için yeni dil ve kavramlar önermişlerdir. Lincoln ve Guba, doğal araştırmanın güvenirlik (sistematik olarak takip edilen bir süreç) ve aslına uygunluk (bireyin kendi bakış açısı hakkındaki farkındalığı, başkalarının bakış açılarının takdiri ve değerleri destekleyen anlamlandırmaları betimlemede adillik) ölçütleri tarafından değerlendirilmesinin daha iyi olacağı üzerine vurgu yapmışlardır. Sosyal dünyayı (fiziksel dünyanın tersine), insanların doğayı anlaması ve açıklamasında olduğu gibi sosyal, politik ve psikolojik olarak inşa edilmiş olarak görmektedirler. Tekil bir doğruyu aramak yerine çoklu bakış açılarını yakalamak ve rapor etmek için üçgenleme yaparlar. Belirli bir bağlam içindeki özel durumları derinlemesine anlamaya, zaman ve mekân karşısında sebeplerin ve genellemelerin hipotezlerinin kurulmasından daha çok ilgi duyarlar. Tekil bir doğru ve doğrusal tahmini hedeflemekten ziyade, farklı bakış açısı önerirler ve bakış açıları arasında diyaloğu desteklerler. Sosyal inşacı ve yapılandırmacıların durum çalışmaları, bulguları ve raporları açık olarak uygulama ve bunlar hakkındaki yansıtmalar, yani bireyin kendi deneyim ve alt yapısının, onun dünyadan ne anladığı ve buna bağlı olarak, araştırma yapma da dâhil olmak üzere, davranışlarını nasıl etkilediğini anlaması, tarafından yönlendirilir” (Patton,2018:546).

Lincoln ve Guba (1986)’nın nitel araştırmaların doğasına uygun olarak önerdikleri alternatif kavramlar şu şekildedir: “iç geçerlik yerine inanılırlık, dış geçerlik yerine aktarılabilirlik, iç güvenirlik yerine tutarlık, dış güvenirlik yerine teyit edilebilirlik/onaylanabilirlik” (Akt. Yıldırım ve Şimşek,2013:298). Belirtmek ve altını çizmek gerekir ki, çalışmanın nitel araştırma yöntemi ile çerçevelendirilmiş olması dolayısıyla geçerlik ve güvenirlik kavramları yerine nitel araştırma yöntemi için inanırlık, tutarlık, aktarabilirlik ve teyit edilebilirlik kavramlarının kullanımı uygun görülmüştür.

İnanırlık, “sosyal gerçekliğin çok yönlü olmasından hareketle bulgularının diğerlerince kabul edilmesini ve araştırmaya katılanların teyit etmesini içermektedir” (Kümbetoğlu,2015:51). Nitel araştırmaların inanırlığı, yalnızca nitel verilerin ve yöntemlerin güvenirliğine değil; bulguların geçerliliğine de bağlıdır (Siverman,2018:125). “İyi bir nitel araştırmacının geçerliği büyük ölçüde eldeki

101

sonuçlara nasıl ulaştığını ikna edici bir biçimde ortaya koyabilmesine bağlıdır” (Merriam, 2018:214).

Aktarılabilirlik, “kalitatif araştırmaların küçük gruplara derinlemesine, ayrıntılı bir biçimde gerçekleşmesi nedeniyle, daha çok araştırmanın yapıldığı bağlamın kendine özgü özelliklerine odaklanır ve bunun kantitatif araştırmalardaki tekrarlanabilirlik ilkesinden farkı diğer sosyal çevrelere aktarılabilir veriler oluşturmasıdır” (Kümbetoğlu,2015:51). “Aktarılabilirliği arttırmak için iki yol vardır. Bunlardan ilki, ayrıntılı betimleme, ikincisi amaçlı örneklemedir. Ayrıntılı betimleme, ham verinin ortaya çıkan kavram ve temalara göre yeniden düzenlenmiş bir biçimde okuyucuya yorum katmadan ve verinin doğasına mümkün olduğu ölçüde sadık kalınarak doğrudan alıntılanması, aktarılmasıdır. Nicel araştırmada evren genelleme amacıyla seçkisiz örnekleme yönelimi ağır basarken nitel araştırmada aktarılabilirliği arttırmak için hem tipik olarak karşımıza çıkan olay ve olguları hem de bunların değişkenlik gösteren özelliklerini ortaya koyma amacını güden amaçlı örnekleme yöntemleri kullanılır. Diğer bir deyişle nitel araştırmada genele ait bilgileri ortaya koymak yerine hem genele hem de özele ait bilgilere ulaşma yönelimi vardır” (Yıldırım ve Şimşek,2013:304-305). Tutarlık, “burada araştırmanın her aşamasının meslektaş, uzman ve benzeri kişilerce gözden geçirilmesi, kontrolü, süpervizyonu üzerinde durulmaktadır. Bilgiye, uzmanlığa yaslanan, dayanan bir kontrol söz konusudur” (Kümbetoğlu,2015:51). “Güvenirlik yapılan araştırmada elde edilen bulguların yeniden üretilip üretilmemesi ile ilgilidir. Diğer bir söyleyişle, eğer çalışma yeniden yapılırsa aynı sonuçlar ortaya çıkabilir mi? Sosyal bilimlerde güvenirlik sorunlu bir alandır. Bunun en basit nedeni insan davranışlarının durağan olmamasıdır” (Merriam,2018:211). “Tekrarlanan nitel çalışmalar aynı sonuçları doğurmazlar. Ne var ki bu gerçek asıl araştırma ve onu takip eden çalışmaların sonuçlarını gözden düşürmez. Aynı verilere dair çeşitli yorumlar yapılabilir ve bu yorumlar yeni kanıt ve yorumlar tarafından çürütülene kadar da doğru kabul edilir. Dolayısıyla, eğer bir çalışmanın bulguları sunulan verilerle tutarlı ise o araştırma güvenilir olarak görülebilir” (Merriam, 2018:213). Güvenirliği ya da tutarlığı sağlamak için, çalışmanın nasıl gerçekleştirildiği, verilerin nasıl elde edildiği ve analiz edildiğinin detaylı anlatımı gereklidir (Merriam,2018:214).

Teyit edilebilirlik, burada araştırmacının bütünüyle objektif olmasının imkansızlığı yanında, açık ve kasti bir biçimde kişisel değerlerini veya teori eğilimlerinin araştırmayı

102

tahrif etmemesi veya verileri bozmamasının önemi üzerinde durulmaktadır (Kümbetoğlu,2015:51). Çünkü “araştırmacının tüm veri toplama araçlarını, ham verilerini, analiz aşamasında yaptığı kodlamaları ve rapora temel oluşturan algıları, notları, yazıları ve çıkarımları saklaması ve gerektiğinde incelemeye sunması gerekebilir” (Yıldırım ve Şimşek,2013:306).

Araştırma kapsamında ve yukarıda ki bilgiler ışığında; inanılırlık, aktarılabilirlik, tutarlık ve teyitedilebilirlik/onaylanabilirlik sağlanması yönünde şu adımlar atılmıştır:

 Araştırma kapsamında kullanılan kuramsal çerçeve üç uzman tarafından incelenmiş ve geri bildirim sayesinde eksik ve hatalar giderilmiş, gerekli eklemeler yapılmıştır.

 Araştırmada verilerin elde edilmesi için kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme formu kuramsal çerçeveden faydalanılarak hazırlanmıştır. Soruların nitel veri sağlamada uygun olup olmadığının teyidi için tez danışmanı, Kültürel Çalışmalar ABD ve Eğitim Bilimleri Ölçme ve Değerlendirme ABD doktora eğitimi gören araştırma görevlilerine değerlendirmeleri için sunulmuştur. Değerlendirme sonucunda gerekli düzenlemeler yapılmış ve yeni ya da sonda sorular eklenmiştir.

 Çalışma grubu belirlenirken gönüllülük esas alınmıştır. Gönüllülük esasıyla

belirlenen kişilere, örnek dijital oyunu oynayıp oynamadıkları sorulmuş ve

oynayan kişiler elenmiştir.

 Çalışma grubunun oyun oynama pratikleri ve demografik bilgileri ön görüşmede sorulmuş ve edinilen bilgiler olduğu gibi aktarılmıştır.

 Görüşmeler, çalışma grubunda katılımcı/oyuncuların verdikleri gün ve saatlerde, boş sınıflarda yapılmıştır.

 Veriler, yüz yüze derinlemesine görüşme tekniği ile araştırmacı tarafından toplanmış olup sorular aynı sıralama ile sorulmuştur.

 Görüşmeye geçmeden önce, araştırmacının verilerin toplanması, incelenmesi ve analiz edilmesindeki rolü ve görüşmenin doktora tezi kapsamında yapıldığının bilgileri görüşmecilere belirtilmiştir.

 Çalışma grubunda yer alan katılımcı/oyuncuların sorulara içten cevap vermelerini sağlamak amacıyla her görüşme öncesinde, araştırmacı olarak

103

kimliklerinin hiçbir şekilde deşifre edilmeyeceğini, görüşme deşifreleri yapılırken ve veriler çalışmaya eklenirken oyuncuların kendi belirledikleri rumuzlar ile araştırmacının vereceği numaralandırma sisteminin kullanılacağını ve ayrıca çalışmadan elde edilecek verilerin bilimsel yayınlar ya da platformlar dışında herhangi bir mecrada paylaşılmayacağını belirtmek isterim” şeklinde bir açıklama yapılmıştır.

 Görüşmeye geçmeden önce çalışma grubunda yer alan katılımcı/oyunculara “izin verirsen görüşme verilerinin doğru bir şekilde deşifre edilebilmesi için görüşmemizi kaydetmek istiyorum” şeklinde bir açıklama yapılmış ve kabul etmeleri halinde kayıt cihazı açılmıştır. Tüm katılımcılar kayıt yapılmasına izin vermiş ve görüşmeler kayıt altına alınmıştır.

 Kayıt edilen görüşmelerin deşifreleri/ transkriptleri ücret karşılığı yaptırılmış olup deşifrelerin doğru olup olmadığının teyidi araştırmacı tarafından yapılmıştır. Teyit esnasında imla hataları, eksik sözcük yazımı gibi aksaklıklar araştırmacı tarafından giderilmiştir.

 İnanırlığın önemli maddesi olan katılımcı teyidi için, görüşmelerden elde edilen transkriptler çalışma grubunda yer alan tüm katılımcı/oyuncu/görüşmecilere okutulmuş ve doğru aktarılıp aktarılmadığının kontrol edilmesi istenmiştir. Transkriptlerin kendisine ait olduğunu teyit eden kişilerin, verilerin her bir sayfasına paraf atmaları ve kendilerine ait olduğunun beyanını sağlamaları yönünde kendi el yazılarıyla yazıp imza atmaları rica edilmiştir. Görüşmecilerin tümü transkriptlerin taraflarına ait olduğunu onaylamış ve rica edilen isteği yerine getirmişlerdir.

 Doktora jürisinde yer alan bilim insanlarının transkriptler yönünde şüpheleri olabilme ihtimaline karşılık, katılımcı/oyuncular ile iletişim kurabilmeleri için paraf attıkları ve doğruluğunu beyan edip imzaladıkları transkriptlere şahsi telefon numaraları ve e-posta adreslerinin yazılması da rica edilmiştir. Görüşmecilerin tümü, transkriptlerin arkasına rica edilen şahsi iletişim bilgilerini ilave etmişlerdir.

 Görüşme esnasında soruların anlaşılmadığı fark edildiğinde, sorular açık ve net ifadelerle yeniden sorulmuştur. Ayrıca, derinlemesine bilgi edinmek amacıyla sonda sorular da sorulmuştur.

104

 Oyuncu/görüşmecilere vermek üzere; oyun platformu olan Steam üzerinden 10 adet This War of Mine oyunu satın alınmış ve her ön görüşme sonrasında kişilere sırayla verilmiştir. Hangi oyuncu hangi hesap altında oyun oynadığı not edilmiş ve oyun oynayıp son görüşme yapıldıktan sonra oynadığı hesap üzerinden oyunu oynayıp oynanmadığı ve kaç saat oyunda kaldığına bakılmış, not edilmiştir.  Oyuncu ile görüşmenin sonlanması halinde, oyuna girdiği hesap şifreleri

değiştirilmiş ve bir sonraki oyuncu/görüşmeciye verilmek üzere not edilmiştir.  Verilerin kodlaması araştırmacı tarafından yapılmış olup bir uzman kişiye daha

temiz bir transkript verilip kodlama yapması istenmiş ve böylece iki kodlama karşılaştırılıp varsa eklenmesi gereken kodlama eklenmiş ya da çıkarılmıştır.  Güvenirliği sağlaması için, veri analizinde kullanılan analiz yöntemleri kuramsal

olarak detaylı biçimde açıklanmış ve ardından tez kapsamında ne gibi aşamaların gerçekleştirildiği aktarılmıştır.

 Görüşmelerden elde edilen verilerin analizi için, betimsel analiz, içerik analizi tekniklerine ek olarak nitel verilerin sayısal analizi tekniği uygulanmıştır. Her bir analiz bitiminde, analizin doğru yapılıp yapılmadığının teyidi için farklı bir günde yeniden incelenmiş ve sağlaması yapılmıştır. Üç teknik kullanılmış olması, elde edilen bulguların karşılaştırılmasına olanak tanımış olup doğru sonuçlar elde edilip edilmediğinin ortaya çıkması açısından faydalı olmuştur.  Araştırma sonucundan elde edilen bulgular, alan yazın ile ilişkilendirilmiş ve

araştırmanın amacı doğrultusunda oluşturulan soruların yanıtları yorumlanmış, raporlandırılmıştır.