Araştırmalarda, çalışmanın sonuca ulaşmak için kullanılan yolun doğruluğu ile elde edilen sonuçların genellenebilirliğine yönelik olarak geçerlik ve güvenirlik aranmakla birlikte özellikle nitel araştırmalarda yansızlığın sağlanması ve doğru sonuçlara ulaşma anlamında geçerlik ve güvenirlik terimleri daha da önem kazanmaktadır. Krueger’e (1988) göre geçerlik, araştırmacının düşündüğünü, araştırma sonuçları ile ulaşması ve sonuçların diğer durumlara uygulanabilirliğinin derecesi (Akt. Schensul, Schensul, LeCompte, 1999: 274) iken güvenirlik, benzer yöntemleri kullanan başka araştırmacıların, söz konusu araştırma sonuçlarını tekrar elde edip edemeyeceği ile ilgilidir. Benzer sonuçlar farklı araştırmacılar kadar, farklı bölgeler ve nüfuslar için de beklenir (Schensul, Schensul, LeCompte, 1999: 275).
Nitel araştırmaların niteliğini artırmak amacıyla araştırmanın geçerlik ve güvenirliğine ilişkin ayrıntılı açıklamalar yapılmalıdır. Geçerlik ve güvenirliği sağlamak amacıyla kullanılan stratejiler Lincoln ve Guba (1985) tarafından nitel araştırmaların doğasına uygun olarak iç geçerlik yerine inandırıcılık, dış geçerlik yerine aktarılabilirlik, iç güvenirlik yerine tutarlık, dış güvenirlik yerine ise teyit edilebilirlik kavramları ile açıklanmıştır (Akt. Yıldırım ve Şimşek, 2008: 264). Bu bağlamda araştırmanın geçerlik ve güvenirliğini sağlamak amacıyla yapılan çalışmalar aşağıda verilmiştir.
3.5.1. İnandırıcılık/ İç geçerlik
İç geçerlik, araştırmanın ölçütleri ile araştırma alanının elverdiği gerçekliğin uyumluluğudur (Schensul, Schensul, LeCompte, 1999: 275). Nitel araştırmalarda iç geçerliğin sağlanması için bulguların: (1) Ortama bağlı olarak tanımlanıp tanımlanmadığı, (2) İç tutarlılığı, (3) Anlamlı bir bütün oluşturup oluşturmadığı, (4) Farklı veri kaynakları, veri toplama yöntemleri ve farklı analiz stratejileri kullanılarak teyit edilip edilmediği, (5) Kavramsal çerçeveyle uyumlu olup olmadığı ve araştırmaya katılanlarca gerçekçi bulunup bulunmadığı gibi sorulara cevap verilmesi gerekmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008: 257).
Bu araştırmada, iç geçerliğin sağlanmasına yönelik çalışmalar çerçevesinde veri toplama sürecinde katılımcılarla güvene dayalı iletişim kurulmuştur. Veri toplama sürecinin hemen sonunda araştırmacı katılımcılara topladığı verileri ileterek katılımcılardan bunların gerçeği yansıtıp yansıtmadığına ilişkin düşüncelerini belirtmesini istemiştir. Bütün katılımcılar verilerin doğruluğunu onaylamıştır. Araştırmacı elde ettiği sonuçları birbiriyle sürekli karşılaştırmış, bulgular arasındaki örüntüleri ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Veri toplama araçlarının oluşturulması, verilerin toplanması ve analizi sürecinde ilgili alan yazın incelenmiş, böylelikle veri toplama araçları ile kuramsal bağlamın tutarlılığı, bulguların alan yazına dayalı olarak ortaya konması sağlanmaya çalışılmıştır.
3.5.2. Aktarılabilirlik/ Dış geçerlik
Nitel araştırmada dış geçerlik, araştırma sonuçlarının genellenebilirliği ile ilgili bir kavramdır. Dış geçerlik araştırma sonuçlarının diğer grupları temsil edebilme durumunu/uygunluğunu işaret eder (Schensul, Schensul, LeCompte, 1999: 275).
Bu araştırma, bütüncül tek durum deseni kullanılarak gerçekleştirilen bir durum çalışmasıdır. Bütüncül tek durum deseni, daha önce hiç kimsenin çalışmadığı veya ulaşamadığı durumlarda kullanılan bir durum çalışması desenidir. Böyle durumların çalışılması, daha sonraki araştırmacılar için daha önce bilinmeyen belirli bir konunun su yüzüne çıkması ve daha sonra yapılacak araştırmalara temel oluşturması, yol göstermesi açısından önemlidir. Dolayısıyla bu araştırmanın, bu konu üzerinde sonraki araştırmacılar için temel
oluşturacağı, yol göstereceği düşünülmektedir. Bundan sonraki araştırmalarla yapılabilecek analitik genellemeler için araştırmanın yöntem kısmında araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama aracı ve nasıl geliştirildiği, veri toplama ve veri analiz süreci, değerlendirmenin yapıldığı ortam ayrıntılı bir şekilde açıklanmış, başka araştırmalarla karşılaştırma yapılabilecek düzeyde ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Araştırmacının, incelenen dersin bir parçası olması, araştırma öncesi konu ile ilgili belirli bir perspektifinin olması, bu araştırma çerçevesinde elde ettiği bulgular ve sonuçları, günlük hayatta teyit eden günlük bilgileri içeren yaşantılar geçirmesi, araştırma sonuçlarına, benzer koşullarda ve benzer katılımcıların yer aldığı başka araştırmalarda ulaşılabileceği yönündeki kanaatini güçlendirmektedir.
3.5.3. Tutarlık/ İç Güvenirlik
Yıldırım ve Şimşek’e (2008: 260) göre aynı zaman diliminde birden fazla araştırmacının bir olgu ya da olayı aynı biçimde ölçmesi gözleme bağlı güvenirlik anlamına gelir. Bu durum iç güvenirlik göstergesidir. Bu bağlamda araştırmanın iç güvenirliğini sağlamak açısından uzman görüşünden yararlanılmıştır. Hem araştırmacı hem de alan uzmanı, görüşme veri setinin kodlanmasında ayrı ayrı kodlamalar yapmış ve kodlamalar karşılaştırılmıştır. Aynı zamanda temalar ve içerdiği kodlar açıklanırken farklı, çelişkili, olumlu ve olumsuz alıntılar kullanılarak temaya ilişkin bağlam bütüncül olarak yansıtılmıştır.
3.5.4. Teyit Edilebilirlik/ Dış güvenirlik
Teyit edilebilirlik benzer yöntemlerin kullanıldığı tekrarlı çalışmalardaki sonuçların karşılaştırılabilirliğini ifade eder (Schensul, Schensul, LeCompte, 1999: 275). Ancak bu kavram da yine nitel araştırmanın temel bir ilkesi ile çelişmektedir. Nitel araştırmanın temellendiği paradigmanın ilkelerinden birisi, gerçeklerin bireylere ve içinde bulunulan ortama göre sürekli bir değişme içinde olduğu, dolayısıyla bir araştırmanın benzer grup ve ortamlarda tekrarlanılması ile aynı sonuçlara ulaşılamamasıdır. Çünkü insan davranış ve düşünceleri durağan değil, aksine değişen bir yapıda ve karmaşıktır. Bu nedenle kullanılan yöntem ne olursa olsun insan davranışını konu edinen bir araştırmanın aynen
tekrarı mümkün değildir (Yıldırım ve Şimşek, 2008: 259). Bu nedenle dış güvenirliğin nitel çalışmalardaki anlamı farklılık göstermektedir.
Araştırmanın teyit edilebilirliğini sağlamak amacıyla araştırma konusundan bağımsız düşünülemeyecek bağlamın özellikleri, ulaşım, gelir düzeyi, imkân ve olanakları vb. özellikleri ve katılımcılar açık bir biçimde detaylı olarak tanımlanmıştır. Ayrıca araştırmacının üstlendiği rol ayrıntılı bir biçimde açıklanmıştır. Bu durum benzer araştırmalar yapacak kişilere üstelenecekleri rolle ilgili fikir vererek yeni yapılacak araştırma sonuçlarının karşılaştırılmasına olanak sağlaması planlanmaktadır.
Araştırmada veri kaynakları ayrıntılı bir biçimde tanımlamıştır. Bu durum benzer araştırma yapan kişilerin veri kaynaklarını belirlemelerinde yol gösterici nitelik taşıması düşünülmektedir. Araştırma konusu ile ilgili birinci bölümde yapılan kavramsal çerçeveye ilişkin ayrıntılı açıklamalar ve bulguların sunulmasında alan yazının destekleyici nitelikte kullanılması da teyit edilebilirlik açısından önem taşımaktadır. Ayrıca araştırmanın ham verileri başkaları tarafından incelenebilecek biçimde saklanmıştır. Bu durum araştırmanın teyit edilebilirliğine de katkı getirmektedir.