Sayıştay raporları

Kamu idarelerinin iç kontrol sistemlerine ilişkin performansları hakkında en kapsamlı bulguların Sayıştay raporlarından elde edilebileceği değerlendirilmektedir. Söz konusu raporlar, TBMM ve ilgili kamu idarelerine de gönderilmekte ve Sayıştay Başkanlığının resmi internet sayfasından kamuoyu ile paylaşılmaktadır.

Tablo 4.2. Yıllar İtibarıyla Sayıştay Denetim Rapor Sayıları

TBMM’ye ve İlgili Kamu İdaresine

Sunulan Rapor Sayısı 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Genel Bütçeli İdareler 42 43 43 45 44 45 34

Özel Bütçeli İdareler 88 97 147 147 111 128 134

Özel Bütçeli İdare Şirketleri - - - - - - 2

Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 8 8 9 9 9 10 9

Sosyal Güvenlik Kurumları 2 2 2 2 2 2 2

Diğer Kamu İdareleri 6 7 7 8 8 10 8

Kamu İşletmeleri 97 91 76 75 73 73 73

Toplam 243 248 284 286 247 268 262 İlgili Kamu İdaresine Sunulan Rapor

Sayısı

İl Özel İdareleri 64 78 51 51 31 27 25

Büyükşehir Belediyeleri 16 16 30 30 30 30 30

Büyükşehir Bağlı İdareleri 14 18 19 33 16 22 10

İl Belediyeleri 61 62 51 51 35 24 20

İlçe Belediyeleri 41 43 88 104 55 98 138

Mahalli İdare Şirketleri - - 28 39 3 6 5

Kalkınma Ajansları 16 26 7 26 - - -

Yatırım İzleme ve Koor. Başkanlıkları - - - - - 11 13

Diğer Mahalli İdare - - - - 1 3 2

Kamu İşletmeleri - - - - 2 2 -

Toplam 212 243 274 334 173 223 243

Genel Toplam 455 491 558 620 420 491 505

Kaynak: Sayıştay Başkanlığının 2018 yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu.

174

Bu raporlar gerek genel kamu yönetimi ve gerekse kamu idareleri seviyesinde önemli bulguları ve değerlendirmeleri içermektedir.

Genel Uygunluk Bildirimi, Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu, Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu, Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu, Kamu İşletmeleri Genel Raporu, Kalkınma Ajansları Genel Denetim Raporunun yanı sıra kamu idareleri hakkında düzenlenen Sayıştay Denetim Raporları yıllar itibariyle Tablo 4.2.’de sunulmuştur.

Söz konusu raporlar sayesinde, dış denetime tabi olan idarelerin yapı ve uygulamaları şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkeleri çerçevesinde kamuoyuna açıklanmaktadır. Bu raporlar arasında; yıllık dış denetim genel değerlendirme raporlarının Türkiye genelinde, kamu idareleri özel raporlarının ise kurumlar özelinde, iç kontrol sistemleri ve performanslarına yönelik önemli birer kaynak olduğu değerlendirilmektedir.

İç kontrol konusunda kapsamlı ve makro seviyedeki tespitler, dış denetim genel değerlendirme raporlarında yer almaktadır. Dış denetim genel değerlendirme raporu, “kamu idarelerinin denetimleri sonucunda düzenlenen denetim raporlarında önemli görülen veya genellik arz eden konuları, gerçekleştirilen denetimlere ilişkin genel bilgileri ve mali konularda belirtilmesi uygun görülen diğer hususları içerecek şekilde hazırlanarak TBMM’ne sunulan ve kamuoyuna duyurulan bir rapordur.” Raporun dördüncü bölümünde kamu idarelerinin iç kontrol sistemlerine ilişkin değerlendirme ve tespitler yer almaktadır.

Bununla birlikte, raporun diğer bölümlerinde, iç kontrole yönelik özel bulgulara da yer verilmektedir.⁷²

Sayıştay Başkanlığınca düzenlenen raporlar, şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkelerine uygun olarak kurumun resmi web sayfasında yayımlanmaktadır. Bu çerçevede, 19 Aralık 2010 tarihinde yürürlüğe giren 6085 s. Sayıştay Kanunu doğrultusunda denetimlerin başladığı 2012 yılından itibaren 2018 yılı dâhil yedi yıllık döneme ait raporlar incelenmiş ve iç kontrol bağlamındaki önemli bulgular Tablo 4.3.’de özetlenmiştir.

Dış denetim genel değerlendirme raporlarındaki iç kontrol bulguları, araştırma soruları çerçevesinde diğer kaynaklardan elde edilen bulgularla birlikte zaman boyutunda analiz edilmelerini ve yorumlanmalarını kolaylaştırmak amacıyla yıllara göre içerik özeti şeklinde açıklanmıştır. Tablo 4.3.’deki bulgular, iç kontrolü kapsayan yeni mali yönetim ve kontrol sistemine yönelik ilk dış denetim faaliyetlerinin başladığı 2012 yılından itibaren yer

72 Örneğin, 2017 ve 2018 yıllarına ait raporlarda, “İdare Faaliyet Raporlarının Değerlendirilmesi” bölümünde iç kontrol güvence beyanının verilmesine ilişkin bulgular ayrıca belirtilmiştir.

175

almaktadır. Bu anlamda, bulgular kronolojik olarak sıralanmış, birden fazla yılda tekrar eden bulgular aynı satırda toplanmıştır. Böylece, hangi bulguların bir veya birkaç defa tekrar ettiği ya da hangi bulguların başlangıçtan itibaren halen devam ettiği görülebilmektedir.

Tablo 4.3. Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporlarındaki İç Kontrol Bulguları

İlgili Yıllar Sayıştay Raporlarında Yer Alan Bulgular İçerik Özeti

2012

“5018 sayılı Kanun kapsamındaki kamu idarelerinde iç kontrol sisteminin kurulması, işletilmesi, izlenmesi ve geliştirilmesi hususlarında yürürlükteki iç kontrol mevzuatının gereklerinin yeterince yerine getirilmediği.”

İç kontrol mevzuatına uyulmaması

“İç kontrol standartlarına uyum eylem planı hazırlık çalışmalarında üst yönetici onayının bulunmadığı.”

İç kontrol standartlarına uyum eylem planı çalışmalarında hata ve eksiklik olması

“Eylem planı hazırlık çalışmalarını üst yönetici onayı ile başlatan kamu idarelerinde; üst yönetici onayında veya onaya ekli dokümanda; yapılacak çalışmalara ve bu kapsamdaki sorumluluklara ilişkin hususların bulunmadığı.”

“Eylem planı hazırlık sürecinde, Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı Rehberinde belirtilmesine rağmen iç kontrol izleme ve yönlendirme kurulu ile kamu iç kontrol standartlarına uyum eylem planı hazırlama grubunun oluşturulmadığı.”

“Kamu iç kontrol standartlarına uyum eylem planı hazırlama grubunun oluşturulmaması nedeniyle iç kontrol sistemini mevzuatla karşılaştıran ve eksiklikleri ortaya koyan raporun düzenlenemediği, eylem planlarının mevcut durum ve eksiklikler belirlenmeden hazırlandığı ve bu haliyle onaylandığı.”

“İç kontrol standartlarına uyum eylem planlarında faaliyetler için süre konulmadığı, bazı faaliyetlerin nasıl yerine getirileceğinin belirtilmediği.”

“İç kontrol standartlarına uyum eylem planı hazırlık çalışmalarına taşra teşkilatının dahil edilmediği, eylemlerden sorumlu harcama birimlerinin taşra teşkilatında da birimleri olduğu halde bunlar için eylem çıktısı öngörülmediği, bu haliyle eylem planının kurumsal nitelik taşımadığı.”

“İç denetçiler tarafından üretilen raporlarda yer alan öneriler için gerekli takip mekanizmalarının kurulmadığı ve iç denetim sonuçlarının takip edilmediği.”

İç denetim raporlarına yönelik gerekli

aksiyonların alınmadığı

2012, 2013, 2014

“İç kontrol standartlarına uyum eylem planlarının mevzuatın öngördüğü şekilde hazırlanmadığı ya da hazırlanmakla birlikte planda öngörülen faaliyetlerin yerine getirilmediği.”

İç kontrol standartlarına uyum eylem planı çalışmalarında hata ve eksiklikler olduğu

176

2012, 2013, 2014, 2015, 2016,

“Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği’nde yer alan

“Prosedürlerin Belirlenmesi ve Belgelendirilmesi”

standardına göre mali karar ve işlemlerle ilgili süreç akış şemalarının oluşturulmadığı.”

Mali karar ve işlemlerle ilgili süreç akış şemalarının oluşturulmadığı

2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017,

2018

“Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planlarının hazırlanmadığı.”

İç kontrol standartlarına uyum eylem planı çalışmalarında hata ve eksiklikler olduğu

“İç kontrol standartlarına uyum eylem planlarında Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği’nde yer alan standartların karşılığı olan faaliyetlerin belirtilmediği.”

“İç kontrol standartlarına uyum eylem planlarında öngörülen faaliyetlerin başlatılmadığı ya da süresinde tamamlanmadığı ve planların revize edilmediği.”

“İç denetim birimlerinin oluşturulmadığı, iç denetim birimleri oluşturulan bazı kamu idarelerinde yeterli sayıda atama yapılmadığı veya iç denetim birimlerinin etkin çalıştırılmadığı.”

İç kontrol sistemini denetleyecek ve değerlendirecek iç denetime ilişkin eksiklikler olduğu

“İç denetimin kapsamını, denetlenecek alan ve konuları, ihtiyaç duyulan işgücünü içerecek şekilde iç denetim planlanları ve bu planlarla uyumlu iç denetim programlarının hazırlanmadığı.”

“İç denetim birimlerinin kendilerine verilen görevlerin bir kısmını yerine getiremedikleri ve iç denetim birimlerince rapor hazırlanmadığı.”

“İç kontrol sistemlerinin yıllık olarak değerlendirilmediği ve üst yöneticiye raporlanmadığı, kurumsal risk yönetimi çalışmalarının yapılmadığı, kurumun amaç ve hedeflerinin gerçekleşmesini engelleyebilecek iç ve dış risklerinin belirlenmediği, risklerin gerçekleşme olasılığı ve muhtemel etkilerinin yılda en az bir kez analiz edilmediği, risklere karşı alınacak önlemlerin belirlenmediği, eylem planlarının oluşturulmadığı ve kontrol faaliyetlerinin belirlenmediği.”

İç kontrol sisteminin

değerlendirilmesine ve kurumsal risk yönetimine ilişkin faaliyetlerde eksiklikler olduğu

2016, 2017, 2018

“Kamu idaresine bağlı döner sermaye işletmelerinin idarenin iç kontrol sistemine dahil edilmediği veya kamu idaresine ait uyum eylem planlarında döner sermaye işletmelerinde iç kontrol sistemi kurulmasına ilişkin eylemlere yer verilmediği.”

Döner sermaye işletmelerinde iç kontrol

sistemlerinin kurulmasına ilişkin faaliyetlerde eksiklikler olduğu

2017, 2018

“İdare Faaliyet Raporlarına eklenen iç kontrol güvence beyanlarında Sayıştay denetim raporları tamamlanmadan bu raporlara dayanılarak güvence verildiğinin beyan edildiği.”

İç kontrol güvence beyanlarının içeriğinde hatalı ifade olması

177

2017, 2018 “İç kontrol sisteminin mevzuata uygun şekilde kurulmadığı ve etkin bir şekilde işletilmediği.”

İç kontrol sistemlerinin kurulmasına ve işletilmesine ilişkin eksiklikler olduğu

2018

“Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından döner sermaye işletmelerinin kullanımı için hazırlanan Döner Sermaye Mali Yönetim Sisteminin, değişen mevzuat ve gelişen teknoloji doğrultusunda kamu idarelerinin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde güncellenmemesi nedeniyle iç kontrol sisteminin etkin olarak çalışamaması.”

Döner sermaye mali yönetim sisteminde iç kontrol

sistemlerine ilişkin eksiklikler olduğu

“Bilişim sistemlerinin standartlara uygun olmadığı veya bilişim sistemlerine ilişkin riskleri önleyici, tespit edici ve düzeltici tedbirlerin alınmadığı.”

Bilişim sistemlerinde iç kontrollere ilişkin eksiklikler olduğu

“Sertifikalı muhasebe yetkilisi olmadığı.” Sertifikalandırmada aksaklıklar olduğu Kurumsal mali durum ve beklentiler raporunun

hazırlanmadığı ya da yayımlanmadığı.”

Raporlamada aksaklıklar olduğu

“Düzenleyici ve denetleyici kurumların mevzuatında hüküm bulunmadığı için faaliyet raporlarına İç Kontrol Güvence Beyanı eklenmemekte, dolayısıyla hesap verme sorumluluğunun yerine getirilmesinde önemli bir eksiklik oluştuğu.”

Düzenleyici ve denetleyici kurumların iç kontrol kapsamına dahil olmadığı

Kaynak: 2012-2018 Yıllarına Ait Sayıştay Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporları.

Sayıştay Başkanlığının 2012-2018 dönemine ait tüm raporlarında, Kamu idarelerinin iç kontrol sistemlerine ilişkin değerlendirme ve tespitler kapsamında;

“İç kontrole ilişkin bulguların, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesine, idarelerin kanunlara uygun faaliyet göstermesine, karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir bilgi edinilmesine engel teşkil ettiği,

Bu engellerin ortadan kaldırılması için etkin bir iç kontrol sisteminin kurulması, uygulanması ve gözetilmesinde üst yöneticilerin gerekli liderlik ve sahiplenmeyi göstermesi,

Bu hususlarda düzenleme ve gözetim görevi bulunan kamu idareleri tarafından iç kontrole ilişkin olarak öngörülen bütün mekanizmaların tam olarak kurulması ve işletilmesi sağlanması gerektiği”

hususları vurgulanmıştır.

Yukarıda 2012-2018 (dahil) dönemine ait tüm dış denetim genel değerlendirme raporları, araştırma sorularına göre kategorize edilerek açıklanmıştır. Bununla birlikte halen,

178

açıklanmış son rapor olması ve önceki raporlara göre iç kontrol konusunda daha ayrıntılı ve somut veriler kapsaması nedeniyle 2018 yılına ait rapordaki bulgular ayrıca ele alınmıştır.⁷³

Sayıştay tarafından kamu idareleri nezdinde 2018 yılına ilişkin olarak yapılan

“düzenlilik” ve “performans” denetimlerinde elde edilen bulgular Tablo 4.4’te gösterilmiştir. İdarelerin mali yönetim ve iç kontrol sistemine ilişkin hatalar, mevzuatta yapılan sınıflandırma ve tanımlar doğrultusunda düzenlilik denetimi kapsamında birlikte belirtilmektedir.

Tablo 4.4. Sayıştay Denetim Türlerine Göre Bulguların Dağılımı

Denetim Türleri Bulgu Türleri Bulgu Sayıları

Düzenlilik Denetimi

Mali rapor ve tabloları etkileyen hata 2.670

Mevzuata uygunluğa ilişkin hata 3.613

Mali yönetim ve iç kontrol sistemine ilişkin hata 967

Toplam 7.250

Performans Denetimi

Stratejik planın değerlendirilmesi 322

Performans programının değerlendirilmesi 326

Faaliyet raporunun değerlendirilmesi 248

Faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve değerlendirilmesi 94

Toplam 990

Genel Toplam 8.240

Kaynak: Sayıştay Başkanlığının 2018 yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu.

Düzenlilik denetimi kapsamında, mali yönetim ve iç kontrol konusundaki bulgular, Sayıştay mevzuatında yapılan denetim sınıflandırması ve tanımlamalar doğrultusunda birlikte açıklanmaktadır. Bu kapsamda mali yönetim ve iç kontrol konularında tespit edilen hataların kamu idarelerinin türlerine göre dağılımı Tablo 4.5.’te gösterilmiştir.

73 Sayıştay Başkanlığının 2019 yılına ilişkin gerçekleştirdiği denetimlere ait raporların, Eylül 2020 ayında kamuoyu ile paylaşılması beklenmektedir.