Araştırmanın Evreni ve Örneklemi

Araştırmanın çalışma evrenini Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın 18.07.2005 tarih ve 255 sayılı kurul kararı ile okutulan M.E.B yayın evinin hazırladığı İlköğretim 5. sınıf Türkçe ders kitabı ve özel bir yayınevinin hazırladığı İlköğretim 5. sınıf Türkçe ders kitabı oluşturmaktadır.

Araştırmanın örneklemini kitaplarda zorunlu tema olarak bulunan birey ve toplum, değerlerimiz, yenilikler ve gelişmeler temalarındaki toplam 22 metin oluşturmaktadır. 2.3. Veri Toplama Araçları

Araştırmada, araştırmacı tarafından geliştirilen bir veri toplama aracı kullanılmıştır. Veri toplama aracında, Türkçe ders kitaplarının eleştirel düşünmenin geliştirilmesine ne ölçüde yer verdiğini belirlemek amacıyla yapılacak içerik analizi doğrultusunda eleştirel düşünmenin 11 boyutu ve bu boyutlarda aranacak kavramlar geliştirilmiştir.

Türkçe ders kitaplarının eleştirel düşünme eğitimine ilişkin içerik analizinde kullanılacak boyutlar ve bu boyutlara ait kavramlar listelenmiş, uzman görüşleri alınarak listeye son şekli verilmiştir. Ölçme aracının güvenilirliğini belirlemek amacıyla geliştirilecek form alanda uzman üç hakem tarafından Türkçe ders kitabından üç temanın içerik analizi yapılmış, araştırmacının bulgularıyla hakemlerin bulgularının SPSS Programında Nonparametric Korelâsyonu’na bakılmış ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Araştırmada verileri toplamak için içerik analizinden yararlanılmıştır.

75

2.3.1. İçerik Analizi

Holsti (1969)’ye göre, içerik analizi, iletişimin kapsamını tanımlamak, ortaya koymak için yapılan objektif, sistematik ve sayısal bir araştırma tekniğidir (Akt: Tavşancıl, 2001). Bu teknik kullanılarak elde bulunan veriden genel duruma kopya edilebilen ve geçerli sonuçlar çıkarılabilen araştırmalar yapılabilir. İçerik analizine literatüre girdiğinden beri farklı tanımlar yapılmıştır. Bunun nedeni herkesin bu yönteme farklı bakış açılarıyla yaklaşmasıdır.

McQuail (1977), içerik analizi tekniğinin temel özelliklerini şu şekilde sıralamaktadır (Aktaran: Erdoğan, 1999):

1. İçerik analizinin bilimsel geçerlilik iddiası vardır.

2. İçerik analizi özellikle üzerinde durulan yinelenen özelliklerdir. Özgünlükler ve biricik özellikler genellikle göz ardı edilir.

3. İçerik analizinde değer yargılarından ve sanatsal değerlendirmelerden kaçınılmaya çalışılır.

4. İçerik için söylenenler işlevsellik ön planda tutularak söylenen şeylerdir. İçerik analizinin özellikleri arasında en önemli olanları aşağıdaki üç özelliğidir (Holsti, 1969):

1. Güvenilirlik, 2. Geçerlik,

3. Seçme, örneklendirme.

Bu üç özellik içerik analizinin kullanıldığı araştırmalarda yanlış sonuçlara ulaşılmasını engellemektedir. İçerik analizinin bu bilimsel özellikleriyle birlikte birçok avantajı da vardır. İçerik analizinin bazı avantajları Woodrum (1984)’a göre aşağıdaki gibidir (Aktaran: Gürcan ve Batu, 2004):

76

1. Mantıksal oluşu,

2. Maliyetinin düşük oluşu,

3. Kültürel olayları analiz etmedeki yaygınlığı, 4. Orijinal veriyi kullanma şansına sahip olması, 5. Geçerlilik özelliğinin bulunması,

6. Kategori kriterlerini belirlemedeki başarısı, 7. Konuya ulaşımda kolaylık sağlaması.

Wurtzel (1979) içerik analizinin aşağıda açıklanan altı evresi bulunduğunu belirtmiştir. (Akt: Güngör, Binark, 1993):

1. Araştırma hipotezlerini geliştirmek: Bilimsel çalışmaların tümünde olduğu gibi, içerik analizi uygulanarak yapılan araştırmalarda da önce problem belirlenir. Araştırma problemi ayrıntılı, kontrol edilebilir, işlevsel hipotezlere dönüştürülmedikçe içerik analizi de uygulanamaz (Tavşancıl, Aslan, 2001).

2. Analiz birimlerini kurmak: Analiz yapılırken materyal çok sayıda eşit parçaya ayrılır. Bu parçalar analiz birimi olarak kullanılır. İçerik analizinde kayıt birimleri ve bağlam birimleri olmak üzere iki tür analiz birimi vardır (Tavşancıl, Aslan, 2001). 3. İçerik kategorilerini belirlemek ve tanımlamak: Ham veriler araştırmada kullanılan verilerle sistemli verilere dönüştürülür. Bu nedenle, kategorileme işlemi, içerik analizinin en can alıcı işlemidir. Bir içerik analizinin kullanılan kategorilerin uygunluğu ve geçerliliği oranında geçerli olduğu kabul edilir. Ancak, her araştırmaya uygun geliştirilmiş ya da standardize edilmiş kategoriler listesi söz konusu değildir Bir araştırmada kullanılacak olan en uygun kategorilerin belirlenmesi Holsti (1969)’ye göre beş koşula bağlıdır (Akt: Tavşancıl, Aslan, 2001):

1. Kategoriler, çözümlenecek olan iletişim metninin bütün maddelerini içerecek ve bir kategoriye yerleştirilebilecek kadar kapsamlı olmalıdır.

77

2. Herhangi bir madde, kategorilerin yalnızca birine yerleştirilebilir olmalıdır; bunun için de kategoriler eşsiz olmalıdır.

3. Kategoriler birbirinden bağımsız olmalıdır; yani bir maddenin bir kategoriye yerleştirilmesi diğer bir maddenin yerleştirilmesini etkilememelidir.

4. Kategoriler yalnızca bir sınıflandırma ilkesinden elde edilmelidir. 5. Kategoriler, araştırmanın amacını yansıtmalıdır.

4. Örneği (Örneklemi) seçmek: İçerik analizinde çalışma evreni, araştırma sonuçlarının genelleştirilebileceği materyallerin tümüdür. Bütün materyalleri tek tek ve eksiksiz çözümlemeyi amaçlayan bir araştırma, tam sayım olarak nitelendirilir (Gökçe, 1995).

5. Kodlama ve güvenirlik evresi: Kategoriler belirlendikten sonra tam olarak formüle edilmelidir. Birden çok araştırmacı olduğunda, çalışmaya katılan araştırmacıların hepsinin aynı şekilde anlamlandırabileceği kesin, belirli ve ayrıntılı kurallar saptanır; böylece analiz birimlerinin kategorilere yerleştirilmeleri işleminde ayrılık önlenerek, tutarlılık sağlanır. Kuralların saptanmasında birkaç aşama bulunmaktadır. Önce belgelerden alınan örneklem analiz edilir ve kurallarda gerekli düzeltmeler yapılır, bazı kategoriler kaldırılır veya eklenebilir. Sonra da birinci aşamada kullanılan örneklem analizi bir kere daha yapılarak tamlık ve doğruluk konusunda yeterli bir standarda ulaşılmış olur. Bu kategorilere bağlı olarak materyal kodlanır. İçerik analizinin güvenilirliği özellikle kodlama sistemine bağlıdır. Kategorilerin belirlenmesi ve açık seçik olarak tanımlanması en önemli aşamadır. Bu yapıldığı sürece analizin güvenilirliği ve nesnelliği artmış olacaktır. Kategorilerin yorumlanmasının araştırmacıdan araştırmacıya ya da iki farklı zamanda değişmemesi, nesnelliğin bir şartı olan güvenilirliği sağlar (Tavşancıl, Aslan, 2001).

6. Bulguları çözümlemek ve değerlendirmek: Elde edilen bulgular doğrultusunda, belirlenen hipotezlere uygun olarak yorumlar yapılır. Bu altı adım izlenerek içerik analizi istenilen materyale uygulanır.

78