20. yüzyılda resim sanatında önemli gelişmeler olmuştur. Sanatın gerçeği tanımlamak yerine, gerçeğe yön verme çabası, birçok sanat alanında önemli değişikliklerin yaşanmasını sağlamıştır.
Bu yüzyıldaki sanat akımlarının, etkilerinin günümüzde de sürdüğü düşünüldüğünde; ekspresyonizm, kübizm, soyut sanat ve diğer sanat hareketlerinin portre alanında ilerlemeleri, sanat alanında yoğun kaynaşmalara neden olmuştur. Bu etkilenme ve kaynaşma biçimiyle meydana getirilmiş portre çalışmaları; sanatçının düşünme ve yaratma yetisini geliştirmiştir. Sanatçıların bu anlayışlarda portreler vermesi yüzyılın önemli özellikleri arasında olmuştur.
Bu çalışmayla, 20. yüzyılın başlangıcından sonuna kadar olan dönemde, resim sanatı içinde yer alan portre çalışmaları ele alınarak; portrelerin, bulunduğu döneme ait izleri taşıyıp taşımadığı, dönemdeki sanatsal olayların portre sanatına etkilerini araştırmak amaçlanmıştır. Sanatçıların oluşturduğu portrelerde, kullandığı teknik ve materyaller; portrelerdeki fiziksel ve psikolojik birliktelik, portrelerin işlevsel özellikleri hakkında bilgi aktarılmaya çalışılmıştır. Ortaya çıkan araştırmanın, sanat ve sanatçılar için kaynak oluşturması hedeflenmiştir.
Söz konusu süreçte, gelecek kuşaklara belge bırakma adına yapılan portrelerde, farklı üretim şekil ve anlayışlarının gözlenmesi; çalışmada, portre sanatındaki ilerleyişin değinilmesine olanak vermiştir. Bu tarihsel süreç içinde, insani duyguların portre ile verilmeye çalışıldığı bu yapıtları incelemek ve yorumlamak, çalışmanın başlıca amacı olmuştur.
1.2.2 Araştırmanın Önemi
Güzellik, her dönemde sanatçılar tarafından aranan bir olgu olmuştur. 20. Yüzyılda da güzeli ve gerçeği yansıtan portreler yapma gayreti, bu kavramlar üzerinde yoğunlaşmayı sağlamıştır. Estetik konusunda da çeşitli tartışmaların boy göstermesi bu kavramları önemli kılmıştır. Umberto Eco bu konuyla ilgili olarak şunları dile getirmiştir:
Estetik olgunluğun yakalanması için ahenk, denge ve oran gibi bir takım öğeler öteden beri zikredilmiştir. Ancak estetik oran hakkında çağlar boyunca birbirinden farklı
anlayışlar olmuştur. Hatta 20. yüzyılda avangard güzellik anlayışında oran ve uyumu dikkate almayan, kurallara bağlı olmayan bir düşünce bile ortaya çıkmamıştır. (Eco, 2006:415)
Bu çalışmayla, 20.yy. sanat akımlarının sanatçılarının resim sanatına getirdiği yeniliklere bağlı olarak; plastik öğelerin portreye nasıl aktarıldığı, sanatçıların portre çalışmalarında bu kavramlara verdiği önem üzerinde durulmuştur. Rönesanstan beri süregelen tarihsel süreçte, portrede gerçeğin ve güzelin ele alınması; modelin psikolojik durumuna göre ifadenin verilmesi gerektiği önem kazanmıştır. Bunun yanında, portrelerde figürü çirkinleştirme gayreti; sanatın her döneminde ele alınan bir olgu olmuştur. Eco’ya göre çirkinlik:
Antikçağ'dan Ortaçağ'a her estetik kuramında güzelliğin “tersi”, fiziki ve ruhsal güzelliğin özelliğini bozan bir “uyumsuzluk”, doğadaki bir şeyin ya da doğal olarak olması gerekenin “yoksunluğu” olarak görülmüştür. (Eco, 2009:8) Çirkin tüm öğeleriyle nesnede ya da varlıkta var olmasına rağmen; sanat bunları güzel olarak ifade edebilme gücüne sahiptir. Çirkinliği kabul edilir kılan, bu taklidin güzelliğidir. (Eco, 2006:133)
Bu araştırma ve incelemeyle; akımı, dönemi ve sanatçısına bakılmaksızın; 20. yüzyıl içerisinde yapılan, resim tarihinde iz bırakmış, portre ve otoportrelere yer verilmiştir. Güzellik, gerçeklik ve çirkinlik kavramlarının, dikkate alınmadığı portre incelemelerinde; portre sanatçısının ifadesine, geçirdiği evrelere, portrede kat ettiği gelişime önem verilmiştir.
1.3 Problem Cümlesi
20. Yüzyıl resim sanatında portrenin yeri nedir?
1.4 Alt Problemler
1. Portre ve otoportre nedir?
2. 20. Yüzyıl akım ve üsluplar çerçevesinde portrenin işlevsel özellikleri ve biçimsel ifadeleri nasıldır?
3. 20. Yüzyıl sanat akımları ve üsluplarının oluşmasında, portrenin yeri ve önemi nedir?
4. 20. Yüzyıl portre sanatında öne çıkan sanatçılar kimlerdir? Sanatçıların portre çalışmalarının resim sanatındaki yeri nedir?
5. 20. Yüzyılda yapılan portrelerde gerçeklik sorunu nasıl ele alınmıştır? 6. 20. Yüzyıl portrelerinin resim sanatına ne gibi katkıları olmuştur?
1.5 Sayıltılar
Bu çalışmada tez konusuyla ilgili araştırmaların, başvurulan yazılı kaynakların ve internette yayınlanmış; e-dergi, makale ve röportajlardan elde edilen bilgilerin doğru olduğu kabul edilmiştir.
1.6 Sınırlılıklar
20. yüzyıl içinde yer alan fovizm, ekspresyonizm, kübizm, fütürizm, dadaizm, konstrüktivizm, sürrealizm, soyut sanat, soyut ekspresyonizm, pop-art, op- art, minimalizm, kavramsal sanat ve hiperrealizm sanat akımları ile bu sanat akımlarında portreleriyle ünlü sanatçılar ve bu sanatçılara ait portre ve otoportre çalışmalarıyla sınırlandırılmıştır.
1.7 Kısaltmalar
ABD : Amerika Birleşik Devletleri AGK : Adı geçen kaynak
BKZ : Bakınız İN : İnç.
USA : Amerika Birleşik Devletleri VB : Ve benzeri
1.8 Tanımlar ve Terimler
Aerograf: Basınçlı hava ile işleyen boya püskürtme tabancasına verilen addır.
Ankostik: Eriyik halde balmumu bağlayıcı ile pigmentlerin karışımından elde edilmiş boyalarla yapılan resim türüdür.
Asamblaj: Doğal veya hazır malzemelerin parçalarından oluşturulan sanat eserlerini tanımlamak için kullanılan terimdir.
Arketip: Bir konu hakkında yapılan ilk örneğe verilen addır.
Divizyonizm:
Entelijansiya: 19. yy.da Rusya’da ortaya çıkan toplumsal konulara ilgi duyan toplumun seçkin, eğitimli ve duyarlı guruba verilen addır.
Resim sanatında, boya maddesinin palette karıştırılmadan tuvale küçük, noktamsı fırça vuruşlarıyla uygulanmasıdır.
Fotomekanik: Fotoğraftan baskı klişesi elde etmek için uygulanan her türlü yönteme verilen addır.
Grataj:
Fraktür: Sanatta kırmak, çatlatmak anlamına gelir.
Kaligrafi: Süsleyerek yazı yazma sanatıdır.
Tuval üzerinde kurumuş boyanın kazınmasına dayanan yöntemdir.
Kolaj: Yüzey üzerine cam, kağıt, basılı malzemeler, ayna, duvar kağıdı gibi nesnelerin yapıştırılmasıyla elde edilen resimsel bir kompozisyon tekniğidir.
Manipülasyon: İnsanları kendi bilgileri dışında veya istemedikleri halde etkilemektir.
Kronofotograf: Bir olayın art arda gelen evrelerini tek tek bir görüntüymüş gibi saptayan tekniğe verilen addır.
Özdevinim: Bir aygıta, bir şeye otomatik bir işleyiş kazandırmak için gerekli olan düzene verilen addır.
Popülarize: Herkesin anlayabileceği şekle sokmak. Sarkastik: İğneleyici ve alaycı anlamına gelir.
Selofan:
Simültanizm: Hem hareketi, hem de durağan bir duygusal durumu, tek bir resimde aktarmak amacıyla kullanılan, değişik bakış açılarını eşzamanlı olarak yansıtma tekniğine verilen addır.
Selülozdan yapılmış, ince, saydam, ambalaj yapımında kullanılan tabakaya verilen addır.
Solarizasyon: Fotoğrafçılıkta, normal geliştirme işlemi sırasında, duyarlı katın çok kısa süreli olarak beyaz ışığa gösterilmesi ve daha sonra geliştirme işlemine devam edilmesidir.
Rayograf: Kamera kullanmadan gerçekleştirilen fotoğraf çekme tekniğine verilen addır. Obje, duyarlı kağıt üzerine serilip, kağıt üzerinde objenin bir beyaz gölgesi belirene kadar ışığa tutulup, nesnelerin siluet görüntülerinin gerçekleştirilmesidir.
Pleksiglas: Saydam ve yarı saydam olan, kolay işlenebilen, kesilebilen, delinebilen, renkli ve renksiz çeşitleri olan hafif bir plastiktir.