Değişebilen yani birden çok değer alabilen her şey değişkendir. Değişken, nicel ya da nitel anlamda bir özelliğin belirgin olarak bir durumdan diğerine farklılık göstermesidir (Büyüköztürk, 2018: 3). Değişkenler etkilenen ve etkileyen olması durumuna göre bağımlı ve bağımsız değişken olarak ikiye ayrılırlar (Altunışık vd., 2007: 25). Bağımlı değişken, diğer değişkenlerden etkilendiği düşünülen temel değişkendir. Bağımsız değişken, bağımlı değişken üzerinde etkisi araştırılan değişkendir. Aracı değişken ise bağımsız değişkenin türü olup, bağımsız değişkenin etkisini bağımlı değişkene ileten değişkendir (Hair vd., 2006: 2). Bu çalışma kapsamında ele alınan değişkenler; bağımsız, bağımlı ve aracı değişken olarak sırasıyla psikolojik güçlendirme, yenilikçi iş davranışı ve örgütsel bağlılıktır. Bu bağlamda, bu çalışmada psikolojik güçlendirmenin yenilikçi iş davranışı üzerindeki etkisinde örgütsel bağlılığın aracılık rolü olabileceği görüşünden hareketle araştırma modeli geliştirilmiş olup, Şekil 6’da gösterilmiştir.
Şekil 6. Araştırma Modeli ve Hipotezleri
Aracı Değişken
Bağımsız Değişken Bağımlı Değişken
Şekil 6’da da görüldüğü gibi çalışmada, psikolojik güçlendirme bağımsız değişken, yenilikçi davranış bağımlı değişken örgütsel bağlılık ise aracı değişken olarak kullanılmıştır.
Çalışmada, araştırılmak istenen modelin genel hipotezleri ve hipotezlerin oluşturulma nedenleri aşağıdadır:
Çalışanların güçlendirilmesi ile örgütsel bağlılık arasında pozitif bir ilişkinin olduğu bilinmesine rağmen, bu ilişkiyi artıran ya da azaltan arabulucu unsurlar ile ilgili çok az araştırma vardır (Doğan ve Kılıç, 2007). Psikolojik güçlendirmenin örgütsel bağlılık ile ilişkisini araştıran çalışmalara bakıldığında, Sigler ve Pearson (2000) psikolojik güçlendirmenin yeterlilik ve etki boyutlarının, çalışanların örgütsel bağlılık algıları üzerinde anlamlı etkileri olduğunu bulgulamışlardır. Demircan ve arkadaşları (2004) üniversite çalışanlarına yaptıkları çalışmada, akademik personelin psikolojik güçlendirme boyutlarından anlam, etki ve yeterlilik algıları arttığında örgütsel bağlılık algılarıda artış olduğunu tespit etmişlerdir. Ayrıca üniversitede çalışan idari personelin ise anlam ve seçim boyutları arttıkça örgütsel bağlılık ile ilgili algıları arttığını bulgulamışlardır. Benzer şeklide, Fulford ve Enz 1995 yılında yaptıkları çalışmada psikolojik güçlendirmenin anlam, yeterlilik ve etki boyutları ile çalışanların örgütsel bağlılıkları arasında pozitif ve anlamlı bir ilişkiler bulgulamışlardır. Doğan ve Demiral (2009) psikolojik güçlendirmenin anlam boyutunun duygusal bağlılığı artırdığını ve normatif bağlılığı azalttığını, etki
ÖRGÜTSEL BAĞLILIK YENİLİKÇİ İŞ DAVRANIŞI PSİKOLOJİK GÜÇLENDİRME
boyutunun duygusal bağlılığı artırdığını, otonomi boyutunun devam bağlılığını artırdığını ve yetkinlik boyutunun normatif bağlılığı artırdığını bulmuşlardır. Baker (2000) Midwest’te imalat sektöründe 550 çalışana uyguladığı çalışmada, özerklik boyutu dışındaki psikolojik güçlendirmenin diğer boyutları ile duygusal ve normatif bağlılık arasında pozitif anlamlı ilişkiler tespit etmiştir. Gül ve Çöl (2004) üniversite hastanelerinde çalışan akademik personelin güçlendirme algılarının artmasının çalışanların duygusal ve normatif bağlılıklarını artırdığını bulgulamışlardır. Erdem (2009), 233 beyaz yakalı çalışanlara uyguladığı araştırmada, psikolojik güçlendirmenin anlam-yeterlilik boyutu ile örgütsel bağlılık arasında pozitif ilişki tespit etmiştir. Etki ve seçim boyutları ile örgütsel bağlılık arasında ise anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Kazlauskaite ve arkadaşları 2006 yılında yaptıkları çalışmada psikolojik güçlendirme ile duygusal bağlılık arasında pozitif ve anlamlı ilişki bulgulamışlardır.
Baron ve Kenny (1986) bir değişkenin aracı değişken olarak kabul edilebilmesi için dört maddeden bahsetmiştir ve bu maddeler literatüre aracılık ilişkisi ile ilgili olan analizlerde temel referans alınmıştır. Bu maddelerden ilki; bağımsız değişkenin aracı değişken üzerinde etkisi olması gerekmektedir (Baron ve Kenny, 1986: 1177). Kuram ve literatürde yer alan araştırmalar neticesinde, araştırmanın ilk hipotezi aşağıdaki gibi oluşturulmuştur.
H1.Psikolojik güçlendirmenin örgütsel bağlılık üzerinde olumlu bir etkisi vardır.
H1a.Psikolojik güçlendirmenin boyutlarının örgütsel bağlılığın boyutları üzerinde olumlu etkisi vardır.
Çetin ve Evcim 2009 yılında yaptıkları çalışmada, psikolojik güçlendirmenin boyutları ile yenilikçi iş davranışının boyutları arasında pozitif ve anlamlı ilişkiler bulgulamışlardır. Knol ve VanLinge (2009) psikolojik güçlendirmenin örgütteki yenilikçi davranışları artırdığını bulmuşlardır. Redmond ve arkadaşları 1993 yılında yaptıkları bir araştırmada özyeterlilik algıları yüksek çalışanların daha fazla yenilikçi davranış sergilediklerini tespit etmişlerdir. Ayrıca Baron ve Kenny (1986)’a göre aracılık etkisinden söz edebilmek için bağımsız değişkenin bağımlı değişken
üzerinde etkisi olmalıdır (Baron ve Kenny, 1986: 1177). Bu nedenlerle araştırmanın ikinci hipotezi aşağıdaki gibi oluşturulmuştur.
H2.Psikolojik güçlendirmenin yenilikçi iş davranışı üzerinde olumlu etkisi vardır.
H2a. Psikolojik güçlendirmenin boyutlarının yenilikçi iş davranışının boyutları üzerinde olumlu etkisi vardır.
Xerri ve Brunetto 2013 yılında yaptıkları çalışmada duygusal bağlılığın, yenilikçi davranışlarla pozitif ve anlamlı bir şekilde ilişkili olduğunu ortaya koymuşlardır. Yeşil vd. (2012) duygusal bağlılığın yenilikçi birey davranışlarını ve örgütsel yenilik performansını pozitif yönde etkilediğini bulgulamışlardır. Ayrıca Baron ve Kenny (1986)’a göre; aracı değişkenin bağımlı değişken üzerinde etkisi olmalıdır.
H3. Örgütsel bağlılığın yenilikçi iş davranışı üzerinde olumlu etkisi vardır. H3a. Örgütsel bağlılığın boyutlarının yenilikçi iş davranışının boyutları üzerinde olumlu etkisi vardır.
Baron ve Kenny (1986)’a aracılık etkisini test edebilmek için aracı değişken bağımsız değişkenle birlikte modele dâhil edildiğinde, bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi azalırken, aracı değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi anlamlı olmalıdır. İlgili yazın tarandığında, araştırmanın ilk üç hipotezi ile ilgili çalışmalar bulunmasına rağmen, psikolojik güçlendirmenin yenilikçi iş davranışı üzerinde etkisinde örgütsel bağlılığın aracılık etkisini ölçen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Söz konusu ilişkiyi test etmek için araştırmanın 4. ve 5. Hipotezleri geliştirilmiştir.
H4. Psikolojik güçlendirmenin yenilikçi iş davranışı üzerinde etkisinde örgütsel bağlılığın aracılık rolü vardır. (kısmi/ tam)
H5. Psikolojik güçlendirmenin alt boyutlarının yenilikçi iş davranışının alt boyutları üzerindeki etkisinde örgütsel bağlılığın aracılık rolü vardır. (kısmi/tam)
BÖLÜM VI
VERİ ANALİZİ VE BULGULAR
Araştırmanın bu bölümünde frekans analizleri, ölçeklerin geçerlilik ve güvenilirlik analizleri, faktör analizi sonuçlarına göre araştırmanın modeli, ölçek tanımlayıcı istatistikleri, normal dağılım istatistikleri, korelasyon analizi, araştırma hipotezlerinin yapısal eşitlik modeli ile test edilmesi yer alacaktır.