Araştırma Model

Bu araştırmada algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanılmasının sebebi araştırmada detaylı bilgiler toplamaya çalışarak derinlemesine bilgi elde etmektir. Zira bu yöntem aynı zamanda araştırılan konuyu katılımcıların bakış açısından görebilmeye ve bu bakış açılarını oluşturan yapıyı ve süreçleri ortaya koymaya imkan vermektedir. Araştırma bütüncül ve derinlemesine olduğu için uzun sürmekte ve bu nedenle katımcıların sayısı nicel araştırma yöntemine göre daha az olmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Nitel araştırmada araştırmanın konusunu oluşturan olgu ya da olay, içinde bulundukları doğal ortamda incelenmektedir (Patton, 1987). Ayrıca araştırmacı bizzat alanda zaman harcayan, katılımcılarla doğrudan görüşen ve gerektiğinde bu kişilerin deneyimlerini yaşayan kişi olup, alanda kazandığı bakış açısını ve deneyimleri, toplanan verilerin analizinde kullanır. Bu anlamda araştırmacının rolü nicel araştırmacınınkinden farklıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2006).

Nitel araştırmada toplanan verilerin bütüncül olması temel ilkelerdendir. Bir bütünün, onu oluşturan parçaların toplamından daha fazla bir anlam ifade ettiği

gerçeğinden hareketle araştırma konusu bütüncül bir yaklaşımla belirlenir ve toplanan veriler bütüncül bir yaklaşımla analiz edilir (Bogdan ve Biklen, 1992).

Nitel araştırmada önemli amaçlardan birisi de araştırmaya dahil edilen bireylerin algılarının ve deneyimlerinin ortaya konmasıdır. Araştırmaya katılan bireylerin algılamalarının nasıl olduklarını ve nasıl yorumladıklarını anlamak amacıyla onlarla konuşulur ve gözlem yapılır. Araştırmaya dahil edilen bireyler önemli veri kaynakları olarak kabul edilir ve onların vereceği yanıtlar daha önceden oluşturulan sorularla sınırlandırılmaz. Bunun yerine açık ve esnek bir tutum izlenir ve ilgili araştırma konusuna ilişkin mümkün olduğunca ayrıntılı ve derinlemesine veri toplanılmaya çalışılır. Bu anlamda araştırmacı bireylere yakın olmalı ve gerekirse onlarla birlikte aynı ortamı paylaşmalıdır (Miles ve Huberman, 1994).

Nitel araştırma, sonuç ve ürünlerden ziyade süreçle ilgilenmektedir. Bunun nedeni araştırmada bazen her bir madde ve süreçteki her bir detayın önemli olabildiğidir. Araştırmadaki katılımcı, tüm becerileri, deneyimleri, geçmişi, bilgileri ve hatta önyargıları ile tüm veri toplama ve analiz aşamalarında bir kaynak konumundadır (Maykut ve Morehouse, 1994).

Nitel araştırmada yaygın şekilde kullanılan üç tür veri toplama yöntemi vardır: görüşme (yarı (esnek) yapılandırılmış, yapılandırılmamış), gözlem (doğal ortam- doğrudan gözlem: yapılandırılmış, yapılandırılmamış ve yapay ortam-katılımcı gözlem: yapılandırılmış, yapılandırılmamış) ve yazılı doküman incelemeleri (anketlerdeki açık uçlu maddeler, aile albümleri, filmler, video kayıtları, portreler, fotoğraflar, mektuplar, hayat hikayeleri, günlükler, program kayıtları, kişisel dokümanlar ve sözlü biyografiler) (Yıldırım ve Şimşek, 2006; Patton, 1987, Bogdan ve Biklen, 1992).

Bu çalışmada yukarıda bahsedilen veri toplama tekniklerinden gözlem ve görüşme incelemesinden yararlanılmıştır. Katılımcılara yapılan sınıf ortamındaki gözlemler süreçlerdeki görselleştirmelerine ilişkin yapılandırılmamış gözlemlerdir. Katılımcıların durumlarını belirleyen dört oturumda gerçekleştirilen yarı (esnek) yapılandırılmış görüşmeler ise görüşmeleri oluşturmaktadır.

Katılımcıların soyutlama ve genelleme süreçlerindeki görselleştirmelerini araştırmak adına yapılan bu çalışmada görselleştirmeleri neden, nasıl ve ne kadar kullandıklarını ve ayrıca görselleştirmenin bu süreçlere etkisini görmek için yapılan incelemeler hem sürece odaklanmak hem de süreçteki çeşitlerini ve seviyelerini görmek adına bu anlamda nitel araştırmaya çok daha uygun düşmektedir.

3.1.1. Durum Çalışması (Case Study)

Nitel araştırma desenlerinden birisi durum çalışmasıdır. Farklı kaynaklarda örnek olay incelemesi, vaka çalışması ve İngilizce adıyla ‘case study’ olarak da anılmaktadır. Örnek olay incelemesi, bir ya da birkaç olayı veya durumu derinlemesine incelemek demektir. Genellikle durum çalışması ‘neden’ veya ‘nasıl’ sorularına cevap arandığında tercih edilen yöntem olup bazı gerçek hayata ilişkin içeriklerde güncel fenomenlere odaklanıldığında kullanılmaktadır (Yin, 2003). Durum çalışması, bir karar veya kararlar kümesini açığa çıkarmak için tercih edilir: neden kullanıldıkları, nasıl gerçekleştirildiği ve hangi sonuçla tamamlandığı (Schramm, 1971). Bu tür araştırmalarda her çeşit bilgi toplama yöntemine baş vurulabilir. Burada da olayı anlamak ve açıklamak amacı güdülmektedir. Araştırmanın planlanması, elde edilen verilerin analizi ve yorumlanması diğer alan araştırmalarında olduğu gibidir. Durum çalışması araştırmacısının amacı, örneğin bir kurumun genel ve kişiye özel özelliklerini belirlemek, bunun sistemlerin uygulanışının nasıl etkilediğini göstermek ve örgütün işlevlerini etkileme durumunu saptamaktır (McMillan ve Schumacher, 1989).

Durum çalışmasında araştırmacı araştırma yapmayı planladığı bir ortama girer. Geniş olarak bir ağ çizer ve araştırmanın yapılabilirliğini inceler. Nasıl ilerleyeceğine ilişkin ipuçları arar. Verileri toplamaya başlar, gözden geçirir, keşfeder ve araştırmaya nasıl devam edeceğine karar verir. Zamanını nasıl yayacağına, araştırmayla nereye gideceğine, kiminle görüşeceğine, neyi derinlemesine inceleyeceğine karar verir (Yin, 2003).

Durum çalışması yaparken izlenebilecek belli başlı aşamalar şunlardır (Yıldırım ve Şimşek, 2006; Yin, 2003):

 Araştırma sorularının geliştirilmesi: Nitel araştırmada şu beş soru alanı önemlidir: kim, ne, nerede, nasıl ve neden. Bunlar arasında durum çalışmaları için en uygun olanları, “nasıl” ve “neden” sorularıdır. Bu sorulara ek olarak “ne” sorusu da durum çalışması incelemeleri için gereklidir.

 Araştırmanın alt problemlerinin geliştirilmesi: Her alt problem araştırmacının ilgisini odaklaştıracağı bir alana işaret eder. Bir araştırmanın problem cümlesi genel bir alana işaret eder. Bazı araştırma problemleri açısından, bu genel alan alt alanlara bölünmedikçe, araştırma problemine ilişkin ayrıntılı yanıtlar bulmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle araştırma probleminin yapı taşları olabilecek alt boyutları veya alanları ortaya koymak gerekir.

 Analiz biriminin saptanması: Pek çok araştırmacı için sorun kaynağı olan “durum”un ne olduğunu tanımlamaya ilişkin bir boyuttur. Klasik anlamdaki durum çalışmalarında “durum” bir birey olabilir. Bir hasta, başarılı bir öğrenci veya bir lider durum çalışmaları incelemelerine konu olabilir. Bu tür çalışmalarda, çalışmaya konu olan bireyin kendisi analiz birimini oluşturur. Birey veya bireyler durum olarak alındığında, analize konu birim hakkında pek sorun görünmemektedir. Oysa, kararlar veya karar verme süreçleri, programlar, belirli uygulama süreçleri veya örgütsel değişim konuları da, durum çalışması incelemeleri arasında yer alabilir. Dikkat edilecek olursa, bu konuların başlangıç ve bitiş noktaları veya sınırları bir bireyde olduğu ölçüde kesin hatlarıyla belirlenememektedir.

 Çalışılacak durumun belirlenmesi: Araştırma problemini, bu probleme ilişkin olarak varsa alt problemlerini ve analiz birimini belirleyen araştırmacı, araştırma problemini en iyi çalışabileceğini düşündüğü durumu veya durumları saptar. Hangi durumların araştırma problemine uygun olup olmadığını ve düşünülen durumların araştırma için mümkün olup olamayacağını, araştırmacı öncelikle dikkate almak zorundadır.

 Araştırmaya katılacak bireylerin seçimi: Çalışabileceği durum veya durumlar konusunda karar veren bir araştırmacı, bu aşamada seçtiği durum veya durumlardan hangi bireylerin araştırmaya dahil edileceğini de saptamalıdır. Pek çok nitel araştırma yönteminde olduğu gibi, durum çalışmasında da katılımcı sayısı veya örneklem büyüklüğü göreli olarak küçük olacaktır. Bu ilke, durum çalışması incelemelerinin ayrıntılı ve derinlemesine bir araştırma yöntemi

olmasından kaynaklanmaktadır. Kimlerin araştırmaya dahil edileceğine karar veren araştırmacı, araştırmaya dahil edilen bu kişi veya gruplarla veri toplama zamanına, yani veri toplamanın başlangıç ve bitiş zamanlamasına karar vermelidir. Bütün bu aşamalarda da, araştırma problemiyle ilgili literatür etkili bir şekilde kullanılmalıdır.

 Verinin toplanması ve toplanan verinin önermelerle veya alt problemlerle ilişkilendirilmesi: Veri toplama yöntemi veya yöntemleri, araştırmanın başında oluşturulmuş olan alt problemler dikkate alınarak belirlenir. Bu şekilde araştırmacının, veri toplama sürecinde alt problemlerle ilgisiz olabilecek verileri toplamaktan kaçınması mümkün olacaktır. Veri toplamada dikkat edilmesi gereken üç nokta daha vardır. Birincisi, durum çalışması yapan araştırmacı verisini toplarken, mümkün olduğu ölçüde birden fazla veri kaynağını ya da türünü kullanmalıdır. Durum çalışması incelemelerinde mümkün olduğu ölçüde birden fazla veri toplama yöntemini kullanmak önerilen bir durumdur. Çünkü, böylece araştırmanın veri tabanı zenginleşmiş olacak, araştırmanın sonunda ulaşılacak sonuçların daha zengin bir perspektifle yapılması veya alternatif yorumlara ulaşılması mümkün olacaktır. Sonuç olarak, araştırmanın güvenirliği ve geçerliği önemli ölçüde artacaktır.

 Verinin analiz edilmesi ve yorumlanması: Alt problemler, veri analizinde de önemli bir işleve sahiptir. Veriler, araştırmanın başında oluşturulmuş olan alt problemler temel alınarak düzenlenip, yorumlanabilir. Araştırma sürecinde bir şekilde toplanmış, fakat herhangi bir alt problemle ilişkisi olmayan gereksiz veriler, verilerin analizi ve yorumlanması aşamasında böylece dışarıda bırakılmış olur. Bunların yanı sıra, verinin analiz edilmesi ve yorumlanmasında, araştırmacının çalıştığı problemle ilgili literatürü etkili bir şekilde kullanılması beklenir. İlgili literatürden alıntılar yapmak, yorumların başka araştırma sonuçlarıyla ne derece uyuştuğu veya çeliştiği konusunda tartışmalar açmak, veri analizini ve yorumlamayı zenginleştirecektir.

 Durum çalışmasının raporlaştırılması: Durum çalışması, diğer nitel araştırma yöntemleri gibi şişkin ve kabarık bir veri setiyle sonuçlanır. Bu tür bir veri setinden genellikle uzun ve zor bir süreçten sonra anlamlı bütünler veya sonuçlar çıkaran araştırmacıyı bekleyen diğer bir sorun, çalışmasını nasıl raporlaştıracağıdır. Araştırma yönteminin doğasından kaynaklanan gerekçelerle, durum çalışması raporları, genellikle geniş açıklama ve betimlemelerle doludur.

Bu anlamda, araştırmacının burada uğraşması gereken konu, “doğru bir betimleme ve analiz dozu”nu tutturmasıdır. Yani, durum çalışması raporu hem araştırmanın başlangıcında oluşturulmuş olan problem ve alt problemlere doyurucu yanıtlar vermeli, hem de bunu yaparken gereksiz bilgi ve betimlemelerden kaçınmalıdır. Üretilen raporların, başkalarının yararlanabileceği ölçüde öz ve aynı zamanda da, içerikten ödün vermeyecek tarzda betimsel olması gereklidir. Durum çalışması raporlarını zenginleştirecek, sunumu ve araştırmanın başkaları tarafından okunmasını cazip hale getirecek bazı önlemlerin alınması gereklidir.

Bu çalışmada yukarıda bahsedilen konular göz önüne alındığında durum çalışması yapılmasının araştırma için daha uygun olacağı düşünülmüştür. Zira, soyutlama ve genelleme süreçleri sırasında görselleştirmeyi neden, nasıl ve ne kadar kullandıkları sorusu araştırmanın ana çatısını oluşturmaktadır. Görselleştirmenin rolünün araştırılması sırasında gözlem ve görüşmeler oldukça kapsamlı ve uzun olduğu ve bu süreçlerde katılımcıların süreçlerinin derinlemesine incelenmesi ve bütüncül bir çerçevede yorumlanması gerektiği için durum çalışmasının daha anlamlı sonuçlar vereceği düşünülmüştür. Ayrıca farklı veri toplama yöntemleri kullanılarak veri çeşitlemesi sağlanılmaya çalışılmış ve araştırmanın geçerlik ve güvenirliğinin arttırılması amaçlanmıştır. Böylece zengin bir veri tabanı oluşması durumlara zengin bir açıdan bakılmasını sağlamıştır.