Araştırma Hipotezlerinin Yapısal Eşitlik Modeli İle Test Edilmesi

Araştırma hipotezlerinin değerlendirilmesinde AMOS 18.0 programıyla Yapısal Eşitlik Modeli (Structural Equation Model) metodu kullanılmıştır. Yapısal Eşitlik Modellemesi (YEM), sosyal bilimler alanında, birkaç değişkenin ilişkisini bir modelde birlikte analizini sağlayan ve ölçüm hatalarını dikkate alan karışık ilişkileri modelleme yöntemi olarak 1980’lerin sonlarına doğru ortaya çıkmıştır (Bayram, 2010: 41). Yapısal eşitlik modellemesi (YEM), bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkilerin modellenmesiyle çok yönlü bir araştırma probleminin test edilebilmesi için kullanılan, geniş kapsamlı istatistiksel bir tekniktir (Bilge vd., 2015: 90).

Yapısal eşitlik modellemesi kavramı, iki önemli özelliğe dikkat çekmektedir: çalışılan süreç bir seri yapısal eşitlik (örneğin regresyon eşitlikleri) içermektedir ve oluşturulan bu yapısal eşitlikler, hipotezlerin daha kolay anlaşılabilmesi için görsel olarak çizimle gösterilebilmektedir. Bu iki temel özelliği gösteren YEM analizi, oluşturulan modelin görünen ve/veya görünmeyen tüm değişkenlerin birlikte test edilmesi ile elde edilen sonucun, eldeki verilerle ne derece uyumlu olduğunun ortaya konulmasıdır (Meydan ve Şeşen, 2011: 32).

Yapısal eşitlik modelinde ilk olarak jenerik (ölçme modeli) model test edilir. Bu modelde bir sorun olmadığı anlaşıldıktan sonra ya da sorunlar çözüldükten sonra yapısal model test edilir (Şimşek, 2007). Modelin test edilmesiyle elde edilen uyum indeksleri model ile veri arasında uyum olduğunu gösteriyorsa, yapısal olarak

oluşturulan hipotezler kabul edilmekte; uyum indeksleri böyle bir uyumun var olmadığını ortaya koyuyorsa hipotezler reddedilmektedir (Meydan ve Şeşen, 2011: 32). Yapısal Eşitlik Modeli için literatürde uyum istatistikleri (goodness-of-fit) hakkında değişik parametreler kullanılmıştır. Hangi parametrelerin kullanılması gerektiği hakkında bir uzlaşma olmasa da, birkaç parametrenin birlikte kullanılması tavsiye edilmektedir. Bu bağlamda, en azından üç uyumluluk (fit) test grubundan birer adet kullanılmalıdır (Garson, 2009).

Uyum kriterleri konusu henüz gelişme aşamasında olan bir alandır. Uyum kriterleri için belirli bazı kritik limit noktaları bulunmaktadır. Ancak bunlar kesin olmayıp birer kabullenmedir. Yeni gelişmekte olan alanlarda oluşturulan bir modelin uyum kriterleri kritik limitlerin altında kalması normaldir. Bir çok uyum kriteri olmakla birlikte uygulamada bunlardan ancak 5-6 tanesi kullanılmaktadır. Bu açıdan da tüm değerlerin iyi uyuma sahip olması bir koşul olarak görülmemektedir (Garson, 2004). Literatürde en çok kullanılan uyum istatistik değerleri şunlardır: χ2-p-χ2/df, RMSEA-PCLOSE, TLI-CFI değerleri ile HOLTER Index değeridir (Uryan, 2010: 70-73; Kula, 2011: 69-74).

Araştırmada, literatürden elde edilen hipotezler yapısal eşitlik modeli ile test edilmiştir. Örgütsel adalet, iş tatmini ve performans değişkenleri ile tam olarak ölçülemeyen gizil (latent) değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için yapısal eşitlik modeli kullanılmıştır. İlk olarak jenerik (ölçme modeli) model oluşturulmuş ve test edilmiştir. Verilerin istatistiksel analizinde ilk önce gizli değişkenlerin her biri için DFA (Doğrulayıcı Faktör Analizi) uygulanarak parametrelerin uygunluğu test edilmiştir. Daha sonra Jenerik (ölçüm) modelinde, uyum kriterleri için yeterli değerler sağlanmadığından model revize edilmiştir. Model, düzeltme önerileri doğrultusunda geliştirilmiş ve geliştirilen model, revize model olarak adlandırılmıştır. Bu modelde sorunlar çözüldükten sonra yapısal model test edilmiştir.

Aşağıda bazı bilim adamlarının geliştirmiş olduğu, uyum indeksleri ve eşik değerleri hakkındaki ölçüm değerleri tablo 4.11’de gösterilmiştir. Bazı araştırmacılar tarafından, ki kare/df için (≤ 5) olarak kabul edilen eşik değeri (Meydan ve Şeşen,

2011: 32) tablo 4.11’e eklenmiştir. Araştırmadaki veriler bu tablodaki kriterler açısından değerlendirilip yorumlanmıştır.

Tablo 4.11: Uyum İndeksleri ve Eşik Değerleri

İndeks Kriter Değerleri Yazarlar Chi-square (χ2) Ne kadar küçük ise o kadar

iyidir

Schermelleh-Engel et al. (2003); Wan (2002); Garson (2009)

Chi-square Associated p Value (p) _{Değer ≥.05} Schermelleh-Engel et al. (2003); Wan

(2002); Garson (2009)

Chi-square / Degree of Freedom (χ2/df)

≤ 2 ≤ 3 ≤ 4 ≤ 5 Ullman (2001); Kline (1998); Wan (2002); Kline (2005); Meydan ve Şeşen (2011)

Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA)

≤ .05; iyi .05 < değer ≤ .08; kabul

edilebilir

Browne and Cudeck (1993); Wan (2002); Schumacher and Lomax (2004); Garson (2009); Schermelleh-

Engel et al. (2003)

Root Mean Square Error of Approximation associated p value

(PCLOSE)

Değer ≥ .05 Garson (2009)

Tucker-Lewis Index (TLI)

.90 ≤ değer < .95; kabul edilebilir ≥ .95; iyi Hoe (2003); Hu and Bentler(1999);Schumacher and Lomax (2004)

Comparative Fit Index (CFI)

.90 ≤ değer < .95; kabul edilebilir ≥ .95; iyi

Hu and Bentler(1999); Schreiber, Stage, king, Nora and Barlow (2006)

Standardized Root Mean Square Residual (SRMR)

≤ .5; iyi .05 < değer ≤ .08; kabul

edilebilir

Garson (2009);Wan (2002); Hu and Bentler (1999); Thompson (2004)

Hoelter's Critical N (HOELTER INDEX)

75 ≤ değer < 200; kabul edilebilir ≥ 200; iyi Wan (2002);Garson (2009); Garson (2009) Kaynak: (Kula, 2011: 74)

Aşağıda ilk olarak, şekil 4.2’de örgütsel adalet boyutuna ait hedef model DFA path diyagramı görülmektedir. Daha sonra ise tablo 4.12’de, jenerik modele ait uyum kriterleri ile düzeltmeler sonucunda hesaplanan revize modele ait uyum kriterleri verilmiştir.

Şekil 4.2: Örgütsel Adalet Değişkenine Ait Revize Model DFA

Tablo 4.12: Örgütsel Adalet Ölçeği İçin Jenerik Modelin Uyum İstatistik Değerleri

İndeks Olması Gereken Değer Ölçüm Modeli

Revize Model Chi-square (χ2) Ne kadar küçük olursa

o kadar iyi 126 17.1

Chi-square Associated p Value (p) Değer > .05 0 0.09

Chi-square / Degree of Freedom (χ2/df) Değer ≤ 5 14,002 2.86

Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA)

.05 < değer < .08;

kabul edilebilir < .05; iyi 0.133 0.05

RMSEA Associated p Value (PCLOSE) Değer > .05 0 0.440

Tucker-Lewis Index (TLI) .90 < değer < .95;

kabul edilebilir > .95; iyi 0.90 0.98

Comparative Fit Index (CFI) .90 < değer < .95;

kabul edilebilir > .95; iyi 0.94 0.99

Hoelter's Critical N (HOELTER INDEX) 75 < değer < 200;

kabul edilebilir > 200; iyi 99 537

Yapılan düzeltmeler sonucunda ki kare değerinde düşüş görülmektedir. Bunun yanında düzeltmeler sonucunda ki kare/df 2,86 olarak; RMSEA değeri 0,05; PLCOSE değeri 0,440;TLI değeri, 0,98; CFI değeri 0,99 ve Hoelter İndeks değeri

537 olarak hesaplanmıştır. Bu değerlere göre örgütsel adalet boyutunun uyum kriterleri açısından iyi bir uyuma sahip olduğu görülmektedir.

Şekil 4.3’te iş tatmini boyutuna ait hedef model DFA path diyagramı görülmektedir. Tablo 4.13’te ise jenerik modele ait uyum kriterleri ile düzeltmeler sonucunda hesaplanan revize modele ait uyum kriterleri verilmiştir.

Tablo 4.13: İş Tatmini Ölçeği İçin Jenerik Modelin Uyum İstatistik Değerleri

İndeks Olması Gereken Değer Ölçüm Modeli

Revize Model Chi-square (χ2) Ne kadar küçük olursa

o kadar iyi 341 95.5

Chi-square Associated p Value (p) Değer > .05 0 0.00

Chi-square / Degree of Freedom (χ2/df) Değer ≤ 5 12.63 4.34

Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA)

.05 < değer < .08;

kabul edilebilir < .05; iyi .126 0.68

RMSEA Associated p Value (PCLOSE) Değer > .05 0 0.018

Tucker-Lewis Index (TLI) .90 < değer < .95;

kabul edilebilir > .95; iyi 0.75 0.93

Comparative Fit Index (CFI) .90 < değer < .95;

kabul edilebilir > .95; iyi 0.81 0.95

Hoelter's Critical N (HOELTER INDEX) 75 < değer < 200;

kabul edilebilir > 200; iyi 87 260

Yapılan düzeltmeler sonucunda ki kare değerinde düşüş görülmektedir. Bunun yanında düzeltmeler sonucunda ki kare/df 4,34 olarak; RMSEA değeri 0,68; PLCOSE değeri 0,018;TLI değeri, 0,93; CFI değeri 0,95 ve Hoelter İndeks değeri 260 olarak hesaplanmıştır. Bu değerlere göre iş tatmini boyutunun uyum kriterleri açısından iyi bir uyuma sahip olduğu görülmektedir.

Aşağıda şekil 4.4’te, performans boyutuna ait hedef model DFA path diyagramı görülmektedir. Tablo 4.14’te ise jenerik modele ait uyum kriterleri ile düzeltmeler sonucunda hesaplanan revize modele aituyum kriterleri verilmiştir.

Şekil 4.4: Performans Değişkenine Ait Revize Model DFA

Tablo 4.14: Performans Ölçeği İçin Jenerik Modelin Uyum İstatistik Değerleri

İndeks Olması Gereken Değer Ölçüm Modeli

Revize Model Chi-square (χ2) Ne kadar küçük olursa

o kadar iyi 341 95.5

Chi-square Associated p Value (p) Değer > .05 0 0.00

Chi-square / Degree of Freedom (χ2/df) Değer ≤ 5 12.63 4.34

Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA)

.05 < değer < .08;

kabul edilebilir < .05; iyi .126 0.68

RMSEA Associated p Value (PCLOSE) Değer > .05 0 0.018

Tucker-Lewis Index (TLI) .90 < değer < .95;

kabul edilebilir > .95; iyi 0.75 0.93

Comparative Fit Index (CFI) .90 < değer < .95;

kabul edilebilir > .95; iyi 0.81 0.95

Hoelter's Critical N (HOELTER INDEX) 75 < değer < 200;

kabul edilebilir > 200; iyi 87 260

Yapılan düzeltmeler sonucunda ki kare değerinde düşüş görülmektedir. Bunun yanında düzeltmeler sonucunda ki kare/df 2,1 olarak; RMSEA değeri 0,04; PLCOSE değeri 0,68;TLI değeri, 0,98; CFI değeri 0,99 ve Hoelter İndeks değeri 672

olarak hesaplanmıştır. Bu değerlere göre performans boyutunun uyum kriterleri açısından iyi bir uyuma sahip olduğu görülmektedir.

4.9.6. Örgütsel Adalet İş Tatmini Ve Performans Arasındaki İlişkinin