Araştırma değişkenlerinin tanımlanması

Tıp alanında gerçekleştirilen meta analiz çalışmalarında, gerçekleştirilen tedavi yönteminin hastaların iyileşme durumlarına etkisi incelendiğinde bağımlı değişken olarak hastanın tedavi sonrası durumu ele alınmaktadır (Normand, 1999, s. 328). Eğitim bilmleri gibi sosyal bilimlerde ise, gerçekleştirilen bir uygulamanın öğrencilerin hangi kazanım alanlarında etkili olduğu bağımlı değişken olarak tanımlanmaktadır (Üstün ve Eryılmaz, 2014, s. 9). Bu araştırmada, araştırma sorusu gereği eğitim fakültelerindeki öğretmenlik meslek bilgisi derslerinde uygulanan yenilikçi ugulamaların etkililiği araştırılmaktadır.

Eğitim fakültelerinin öğretmenlik meslek bilgisi derslerinde kullanılan yenilikçi uygulamaların hangi öğrenci kazanımlarına yönelik olarak etkililiklerinin araştırıldığı, bu araştırmanın bağımlı değişkenleri olarak belirlenmiştir. Bu uygulamaların öğrencilerin hangi kazanımlarını etkilediği araştırmalardan veriler toplandıktan sonra net olarak ortaya çıkmıştır. İlk olarak akademik başarı bağımlı değişkeni ön plana çıkmıştır. Bu değişken farklı çalışmalarda farklı şekillerde isimlendirilebilmektedir. Bu araştırmada da akademik başarı (Akalan, 2012; Baran, 2006; Çokçalışkan, 2014; Debbağ, 2018; Donmuş Kaya,

55

2018; Erdem, 2006; Fırat Durdukoca, 2013; Gökdaş, 2003; Gündoğdu vd., 2013; Kana, 2013; Koçyiğit, 2011; Korkmaz, 2019; Kurt, 2017; Küçük, 2012; Önal, 2008; Öngöz, 2011; Özüdoğru, 2018; Özmen, 2012; Polat, 2016; Yücel, 2008; Yünkül, 2014), başarı (Atıcı, 2000), akademik yeterlik (Uluman, 2019) erişi (Bay, 2008; Küçükoğlu, 2007;

Ekici, 2012; Akar, 2003), ders bilgisi (Kaya Sağlam, 2019), işlemsel bilgi (Sungur, 2014), kavramsal bilgi (Sungur, 2014), öğrenme düzeyi (Başbay, 2008; Gültekin, 2016), öğretmenlik bilgisi (Beceren, 2018), temel düzey öğrenme, üst düzey öğrenme (Koç, 2002; Tüfekçi, 2005), problem çözme (Erdem, 2006; Koç, 2002; Koçyiğit, 2011), ölçme değerlendirme okuryazarlığı (Akdağ Gürsoy, 2015), pedagojik alan bilgisi (Aliustaoğlu, 2018; Kaya, 2014), öğrenme yaklaşımları düzeyi (Fırat Durdukoca, 2018), fen ve teknoloji okuryazarlığı (Evren Yapıcıoğlu, 2016), bilimsel süreç becerileri (Güler, 2013;

Önal, 2008), ders tasarımı ve uygulaması (Sungur, 2014), iletişim becerileri (Güler, 2019), grupla bir işi yapma ve yürütme becerileri (Kara vd., 2007), kelime ilişkilendirme becerileri (Yalvaç Hastürk, 2013) kavramları akademik başarı bağımlı değişkeni olarak gruplandırılmıştır. Öğrencilerin tutum (Bay, 2008; Çokçalışkan, 2014; Koçyiğit, 2011;

Sarıca, 2016; Yıldırım, 2016; Yünkül, 2014), Çevrimiçi öğrenmeye yönelik tutum (Donmuş Kaya, 2018), Çok kültürlü tutum (Akçaoğlu, 2017), demokratik tutum (Tican, 2013), derse yönelik tutum (Başbay, 2008; Öngöz, 2011), eğitimde teknoloji kullanımına yönelik tutum (Debbağ, 2018), fen öğretimine karşı tutum (Önal, 2008), öğretim ilke ve yöntemleri dersi tutum (Donuş Kaya, 2018), öğretmenlik mesleğine yönelik tutum (Kartal, 2013), ölçme-değerlendirme dersine yönelik tutum (Akdağ Gürsoy, 2015), sınıf yönetimi inanç ve tutum (Akçaoğlu, 2017; Arsal, 2014), teknolojiye yönelik tutum (Güler, 2013), durumlu öğrenme yaklaşıma yönelik tutum, içeriğe yönelik tutum (Gökdaş, 2003) ve sınıf yönetimi dersine yönelik tutum (Tüfekçi, 2005) olarak bir diğer bağımlı değişken olarak gruplandırılmıştır. Düşünme becerileri gelişimi bağımlı değişkeninde eleştirel düşünme becerisi (Gültekin, 2016; Kana, 2013; Özer, 2007; Tican, 2013; Yücel, 2008), yansıtıcı düşünme (Tican, 2013; Beceren, 2018; Erdoğan, 2017), epistemolojik inanç (Fırat Durdukoca, 2013; Gültekin, 2016), üst biliş farkındalık (Gültekin, 2016; Başbay, 2008; Gültekin, 2016) ve akademik benlik (Başbay, 2008) bağımlı değişkenleri gruplanmıştır. Yeterlik gelişim alanında ise öz yeterlik (Erdem, 2006; Kana, 2013; Kartal, 2013; Kurt, 2017; Sarıca, 2016), sınıf yönetimi öz yeterlik inançları (Güler, 2019), öz düzenleme becerileri (Güler, 2013), başarı odaklı motivasyon, öğretim materyalleri motivasyonu (Mericelli, 2015) ve akademik güdülenme (Saltan vd., 2016) bağımlı değişkenleri gruplanmıştır. Son olarak kalıcılık bağımlı değişkeninde ise

56

akademik başarı (Bay, 2008; Çokçalışkan, 2014; Ekici, 2013; Gündoğdu vd., 2013; Koç, 2002; Önal, 2008; Tüfekçi, 2005; Yücel, 2008; Yünkül, 2014) ve tutum (Önal, 2008) toplam olarak gruplanmıştır. Bu değişkende amaç elde edilen kazanımların kalıcılığına yönelik bir toplam bakış geliştirmektir.

3.2.2.2. Bağımsız değişkenler

Sosyal bilimler alanında işlem etkililiği meta analizlerinde bağımsız değişken olarak, kullanılan yöntem ön plana çıkmaktadır. Bu araştırmada bağımsız değişkenler olarak ise deney ve kontrol gruplarında kullanılan yenilikçi öğretim uygulamaları belirlenmiştir. Burada asıl bağımsız değişken ise deney gruplarında kullanılan yenilikçi uygulamalardır. Bu yenilikçi uygulamalar incelendiğinde toplam dâhil edilen 75 çalışmada birbirinden farklı 42 yenilikçi uygulamanın kullanıldığı bulunmuştur. Bazı çalışmalarda aynı uygulamanın farklı bağımlı değişkenler açısından da karşılaştırmaya tabi tutulduğu görülmüştür. Bunun nedeni gerçekleştirilen çalışmadaki yenilikçi uygulamanın öğrencilerin birden fazla kazanım alanına etki ettiği hipotezidir. Örneğin uygulama öncesi öğrencilerin hem akademik başarısı hem de derse yönelik tutumları ölçümleniş, uygulama sonrası da aynı şekilde her iki bağımlı değişkende de gözlenen farklılıklar ayrı ayrı karşılaştırılarak raporlanmıştır. Araştırmalarda bağımsız değişken olarak kullanılan yenilikçi uygulamalar ve toplam karşılaştırma sayıları bulgular bölümünde tablo 4.10’ da verilmiştir. Aşağıda tablo 3.1’ de ise gerçekleştirilen uygulamalar ve çalışma künyeleri verilmiştir.

Tablo 3.1

Araştırmalarda Kullanılan Yenilikçi Uygulamalar ve Çalışmalar Bağımsız Değişken (yenilikçi uygulama) Çalışmalar

Yapılandırmacı yaklaşım (Akar, 2013; Bay, 2008; Koç, 2002;

Koçyiğit, 2011; Önal, 2008)

Harmanlanmış Öğrenme (Sungur, 2014; Kaya, 2014; Mericelli, 2015) Eleştirel Düşünme (Tican, 2013; Yücel, 2008; Gültekin, 2016)

Otantik Öğrenme (Yalvaç Hastürk, 2013)

İş Birliğine Dayalı Öğrenme (Gündoğdu vd., 2013)

Video kayıt ve analiz (Beceren, 2018)

Yaratıcı Drama (Güler, 2019; Kara vd., 2007)

57 Tablo 3.1 (Devam)

Araştırmalarda Kullanılan Yenilikçi Uygulamalar ve Çalışmalar

Bağımsız Değişken (yenilikçi uygulama) Çalışmalar

Karma Öğrenme (Küçük, 2012; Güler, 2013)

Beyin Temelli Öğrenme (Tüfekçi, 2005)

Ters Yüz Öğrenme (Özüdoğru, 2018)

Yansıtıcı Düşünme (Tican, 2013)

Çevrimiçi Öğrenme (Polat, 2016; Donmuş Kaya, 2018)

Argümantasyona dayalı eğitim (Kana, 2013)

Bloom taksonomisi ve projeye dayalı öğretim (Başbay, 2008)

Dizgeli Eğitim (Fırat Durdukoca, 2013)

Mobil Destekli Öğretim (Gegne) (Kormaz, 2019)

Sosyal Ağlar Ve İşbirlikli Öğrenme (Ekici, 2012)

Çoklu Ortam Yazılımı (Yünkül, 2014)

Durumlu Öğrenme (Bilgisayar ortamı) (Gökdaş, 2003)

Mikro Öğretim (Kartal, 2013; Arsal, 2014)

Probleme Dayalı Öğrenme (Erdem, 2006)

Tematik Portfolyo (Çokçalışkan, 2014)

Alan ile ilişkilendirilmiş Uygulamalı Ölçme

Değerlendirme (Akdağ Gürsoy, 2015)

Araştırmaya Dayalı Öğretim (Sarıca, 2016)

Çok Kültürlü Eğitim (Akçaoğlu, 2017)

Dijital Örnek Olaya Dayalı Öğrenme (Saltan vd., 2016)

E-Kitap (Öngöz, 2011)

Sosyobilimsel Durum Temelli Yaklaşım (Evren Yapıcıoğlu, 2016)

4MAT Modeli (Aliustaoğlu, 2018)

Bilgisayar Destekli Programlı Öğretim (Akalan, 2012)

Kavram Haritası (Kaya Sağlam, 2019)

Öğrenme Stratejisi Öğretimi (Vural, 2012)

Sınıf İçi Durum Belirleme Tekniklerine Dayalı

Öğretim (Uluman, 2009)

Tablo 3.1 incelendiğinde bu meta analize dâhil edilen çalışmalarda gerçekleştirilen uygulamalar (bağımsız değişkenler) görülmektedir. Bu uygulamaları

58

kullanan çalışmalar diğer dâhil edilme kriterlerini de karşılayan çalışmalardır. Bu çalışmalardan bazılarında birden fazla bağımlı değişken (kazanım alanı) karşılaştırması yapılmıştır. Buna ilişkin bilgiler, bulgular bölümünde tablolaştırılarak sunulmuştur.

3.2.2.3. Moderatör değişkenler

Bu araştırmada moderatör değişkenler olarak belirlenen ve meta analizde gruplanarak aralarındaki farklılıklar incelenen değişkenler araştırmanın yapıldığı yıl, araştırmanın türü, yapılan uygulama, uygulamanın yapıldığı ders, sınıf seviyesi, öğrencilerin öğrenim gördükleri bölüm, uygulamanın süresi ve örneklem büyüklükleri belirlenmiştir. Bu değişkenler meta analizin kodlama formunda (Ek-1) yer alan değişkenlerden, anlamlı sonuç çıkarılabilecek olanlar olarak belirlenmiştir.