Deney grubunda yer alan öğrencilerin semantik analiz yöntemine dair değerlendirmelerine iliĢkin geliĢtirilen değerlendirme formundan elde edilen betimsel istatistik analiz sonuçları incelendiğinde;
- Kavram öğretiminin eğitim öğretim süreçlerindeki önemini kavramama katkı sağladı. (Katılıyorum: %37,5; Kesinlikle katılıyorum: % 62,5)
Kavram öğretimi süreçlerinde ideal olanın, öğretilecek kavrama dair öğrencinin sürecin baĢlangıcında bilgilendirilmesi olduğu hususu, kavramsal çerçevede aktarılmıĢtı. Gagne‟nin kavram öğretim modelinde, hedeflenen performansı göstermek için gereken dıĢsal koĢullar kapsamında: Hangi kavramı öğrenecekleri bilgisi öğrenciye bildirilmeli, verisine yer verilmiĢti.
- Kavram öğretiminin ilke ve yöntemleri hakkında bilgi edindim. (Katılıyorum: %50; Kesinlikle katılıyorum: % 50).
Deney grubunda yer alan bu öğrencilerin bir süre sonra fakülte mezuniyeti ile birlikte, örgün ya da yaygın öğretim bünyesinde değiĢik öğretim kademelerinde veya Kur‟an öğreticiliği, vaizlik, müftülük vb. din görevliliği kapsamında, din öğretimi faaliyeti yürütecekleri gözetilince temel dini kavramların öğretimi noktasında edindikleri bilgilerin, kavram öğretimi süreçlerini planlarken ve yürütürken onlara fayda sağlayacaktır. AraĢtırmanın kavramsal çerçevesini oluĢtururken kavram öğretiminin yanı sıra dini kavramların öğretiminin temel sınırlılıklarının baĢında öğretmenin genel kavram öğretimi ilke ve prensiplerini bilmemesini ilk sıralara koymuĢtuk. Dini kavramların öğretiminin sınırlılıkları baĢlığı altında konuyu ele alırken “Öğreticiden Kaynaklanan Sınırlılıklar” baĢlığı altında Ģu bilgiye yer vermiĢtik: Öğretmenin kavram öğrenme süreci ve öğretimle ilgili koĢulları yeterince anlamamıĢ olması durumu doğal olarak öğrencinin kavram öğrenmesini ve kavram öğrenme becerisi geliĢtirmesini olumsuz etkileyecektir. (Ülgen, 2004: 14)
Benzer Ģekilde görüĢ ortaya koyan Piaget de, kavram yanılgılarını bir biri üzerine eklenen tuğlalarla yükselen bir binaya benzetir. Kavram yanılgıları bilgi eksikliğinden kaynaklı boĢluklardır ve öğretmen tarafından verilen niteliksiz
öğretim, öğrencilerin kavramla ilgili var olan önbilgileri ve karşılaşılan eksik deneyimler bu boĢlukları rastgele doldururlar. (Dündar, Aksoy, 2010: 3-4) Din Eğitimi Bilimi açısından, sahada din öğretimi görevi yürüten eğitimcilerin yanlıĢlarından kaynaklanan yanlıĢ kavram öğretimlerinin önlenmesi, dini kavramların öğretimi aĢamalarında “Öğreticiden Kaynaklanan Sınırlılıkların” en aza indirilmesi stratejik bir önem arz etmektedir.
- Semantik analiz hakkında bilgi edindim. (Kararsızım: % 6,3; Katılıyorum: %50; Kesinlikle katılıyorum: % 43,8)
Deney grubu ile yürütülen, toplamda 13 adet dini kavramın öğretim sürecinde semantik analizlere yer verirken, semantik-anlambilimin temel kavramları hakkında bilgiler sunduk. Özellikle anlam olgusu, eĢ anlamlılık, zıt anlamlılık, mecazi anlatımlar doğrultusunda ortaya çıkan Arapçanın zengin kelime hazinesi, söz konusu kavramların tarihi süreç içerisinde maruz kaldıkları anlam değiĢimleri kapsamında; anlam daralması, anlam geniĢlemesi, anlam kayması gibi semantik kavramlarına yer verilmiĢtir. Seçilen kavramların çoğunluğu odak kavramlar arasından seçilmiĢ, yapılan semantik analizlerde, hakiki anlam ve izafi anlam olguları üzerinde de durulmuĢtur. AraĢtırmada yer alan “Semantik-Anlambilim” baĢlığı altında, semantiğin temel kavramlarına dair teorik bilgilere yer verilmiĢtir. Öğretim faaliyeti sırasında öğrencilerden alınan olumlu dönütlerin, geliĢtirilen değerlendirme formundeki önermelere verilen cevaplara da yansıdığı gözlemlenmiĢtir.
- Anlam alanı, anlam daralması, anlam kaybı vb. semantik kavramlarını öğrendim. (Kararsızım: % 6,3; Katılıyorum: %75; Kesinlikle katılıyorum: % 18,8)
“Dil değiĢiminin nedenleri, dili konuĢan her bir kiĢinin bireysel yaĢamı kadar çeĢitli ve karmaĢıktır: yabancılarla temas, çift dillilik, alt katmanlar, yazı dili, sürekli olarak simetri arayıĢında olan fonolojik sistem” ve baĢka nedenlerle, “YaĢayan bütün diller sürekli değiĢim geçirirler.” (Fischer, 2017: 174-175) Dilsel ögeler olan kavramların bu değiĢimden ari kalmaları düĢünülemez. AraĢtırmanın kavramsal çerçevesinin ana baĢlıklarından olan “Semantik-Anlambilim” bölümünde “Anlam DeğiĢimi, Nedenleri ve Anlam DeğiĢiminin Türleri” baĢlığı altında dilde yaĢanan
anlam değiĢimi olaylarının gerekçelerine ve anlam değiĢimi türlerine ayrıntılarıyla yer verilmiĢtir.
- Semantik analizin dini kavramların doğru öğretilmesine katkı sunduğu fikrine ulaĢtım. (Kararsızım: % 6,3; Katılıyorum: %50; Kesinlikle katılıyorum: % 43,8)
AraĢtırmanın temel problemine (semantik analizlerin dini kavramların öğretim ve kalıcılığına etkisi) dair öğrenciler tarafından bir tasdik ifade eden bu önerme, araĢtırmamnın kavramsal çerçevesi kapsamında yapılan literatür taraması yoluyla doğrulanmaya çalıĢılmıĢ, nitekim araĢtırma kapsamında yaptığımız deneysel çalıĢmanın bulguları da, bu problemin kaynaklık ettiği hipotezimize müspet bir cevap ortaya koymuĢtur.
- Dini kavramların kelime anlamları için ilk dönem Arapça sözlüklere bakmanın gerek ve önemini kavradım. (Kararsızım: % 6,3; Katılıyorum: %43,8; Kesinlikle katılıyorum: % 43,8)
- Bundan böyle dini kavramların öğretimi için sözlük çalıĢması yaparım. (Kararsızım: % 6,3, Katılıyorum: %37,5; Kesinlikle katılıyorum: % 56,3)
- Arapça kelimelerin çok anlamlılığının kavramları doğru anlamaya yardımcı olduğunu düĢünüyorum. (Kararsızım: % 6,3, Katılıyorum: %37,5; Kesinlikle katılıyorum: % 56,3)
Yukarıdaki son üç önermenin çoğunluğunu Arapça kökenli kelimelerin oluĢturduğu dini kavramların öğrenme ve öğretme süreçlerinde yapılacak sözlük çalıĢmalarının, bu kavramlara kaynaklık eden Arapça kelimeleri eĢ anlamlılık, zıt anlamlılık ve çok anlamlılık (mecaz) bağlamında değerlendirmelere tabi tutmanın, kavramlara dair doğru ve kalıcı öğrenmelere katkı sunacağını, kavramın örnek olanlarını ve olmayanlarını tespite, benzerlik ve farklılıklarıyla birbirine yakın kavramları ayrıĢtırmaya yarayacağını düĢünüyoruz. AraĢtırmanın kavramsal bölümünde, “Bir dilin kelime hazinesi, o dile ait kelimelerin basit anlamda, her hangi bir iliĢkisel bağ kurulmaksızın, geliĢi güzel bir araya gelmesinden ibaret değildir. Aksine kelimeler, aralarında çoklu iliĢkiler içerisinde bir araya geldikleri ve büyük ölçüde kesiĢtikleri alanlar, sektörler oluĢtururlar. Kendi aralarındaki iliĢkiler
nedeniyle bir araya gelen bu kelime sahalarına, “semantik alan” diyebiliriz. (Izutsu, 2012: 54-55)
Kur‟an‟la birlikte Arap dili, cahiliye dönemi kelimelerinin yepyeni semantik değerler edindiği kavramsal sistem haline geldi. Izutsu, bu noktadan sonra iĢinin, semantik alanların her birinin nasıl yapılandırıldığının ayrıntılarını araĢtırmak ve birbirlerine bağlı unsurların oluĢturduğu son derece karmaĢık bir bütünün içerisinden bir tanesini nasıl çıkarıp gelebileceğini incelemek olduğunu söyler. (Izutsu, 2012: 57) Semantik çalıĢması yapan kiĢinin öncelikli görevlerinden birisi, semantik alanların kendi içlerine meydana geliĢ biçimlerini tespit etmek ve kendi içinde anlamlı bütün oluĢturan bu yapıdan en doğru anlamı çıkarmanın imkânını araĢtırmaktır. OluĢturulan semantik alanın tahlilini yaparken, merkez kavram yani odak kelime/Focus Word ve onun anlaĢılmasında anahtar rol üstlenen anahtar terimler arasında semantik analize dayalı metodolojik bir süreç takip edilmelidir. (Kasapoğlu, 2013: 146-147)
Semantik alanlar ile odak kavramların tespiti için yapılabilecek bir çalıĢmanın ilk aĢamasında; kelimenin etimolojik yapısını belirlemek ve kök anlamını elde etmek için mümkün mertebe erken dönem sözlük ve kültür kaynaklarına müracaat etmek, bu anlamda üzerine çalıĢılan kavram Kur‟an menĢeli bir kavramsa, nüzul döneminde ona yüklenen anlamı tespite çalıĢmak, bu amaca dönük olarak; Kitâbu‟l „Ayn, Mu„cem‟u Meḳâyîsı‟l-Luġa, Lisânu‟l-„Arab, el-Ḳâmûsü‟l-Muḥîṭ vb. ilk dönem etimolojik sözlüklere, Ġarîbü‟l-Kur‟ân, el-EĢbâh ve‟n-Neẓâîr, el-Müfredât benzeri kelime ve kavram sözlüklerine bakmak, kelimenin etimolojisine ve kök anlamına dair bu türden sözlüklerin semantik analiz çalıĢmalarında bulunmanın önemi büyüktür. (Yılmaz, 2003: 142) AraĢtırma kapsamında oluĢturulan öğretim programında yer verdiğimiz 13 adet dini kavrama dair yaptığımız etimolojik çalıĢmanın öğrencilerde bu yargının oluĢmasına aracılık ettiğini düĢünüyoruz.
- Dini kavramların tarihsel süreç içerisinde yaĢadıkları anlam değiĢimlerini tespitte semantik analizin önemini kavradım. (Kararsızım: % 12,5; Katılıyorum: %50; Kesinlikle katılıyorum: % 37,5)
- Öğretim programlarında yer alan bütün dini kavramların öğretim yöntemleri arasında semantik analize baĢvurulması gerektiği fikrine ulaĢtım. (Katılıyorum: %68,8; Kesinlikle katılıyorum: % 31,3)
AraĢtırmanın kavramsal kısmının I. bölümünde “Kavram” olgusunu ele alırken, “ Kavram Öğrenimi ve Öğretimi Sürecinin Sınırlılıkları” baĢlığı altında; sıklıkla çocuklarda gözlemlenen ancak ilerleyen geliĢim dönemlerinde de kavram öğretimi süreçlerinde karĢılaĢılabilen “yanlıĢ kavramlaĢtırma”, “aĢırı genelleme” ve “dar genelleme” olgularından bahsedilmiĢti. Bu olgular dilbilimde; “anlam daralması”, “anlam geniĢlemesi” ve “anlam kayması” olarak adlandırılmaktadır.
Semantik/Anlambilim baĢlığı altında ise dildeki anlam değiĢimi olaylarını ayrıntıları ile ele alırken; “anlam daralması”, “anlam geniĢlemesi” ve “anlam kayması” olgularına değindik ve bu bağlamda, yapılacak semantik analizlerin, yukarıda bahsettiğimiz kavram yanılgıları, dar ve aĢırı genelleme gibi kavram öğretimi süreçlerinde karĢılaĢılan yanlıĢları tespit ve tashih noktasında sunacağı katkıyı ortaya koymaya çalıĢtık. Dini kavramların öğretimi sürecinde semantik analizlere yer verdiğimiz Deney grubu katılımcılarının kahir ekseriyetinin değerlendirme formunde yer alan; semantik analizin dini kavramların öğretimine sunacağı katkıya dönük önermelere müspet yaklaĢımlar sergiledikleri sonucuna ulaĢılmıĢtır.