Devlet Arşivler

Devlet arşivleri tanımından anlaşılması gereken, önceki devlete ait resmi belgelerdir. Yani, üçüncü devletlere ait olup da selef devletin ülkesinde bulunan belgeler bu tanımın dışında kalmaktadır. 1983 Viyana Devletlerin Devlet Malları, Arşivleri ve Borçlarına Ardıl Olma Sözleşmesi’nin 20. maddesi “devlet arşivleri” terimi ile devletin iç hukukuna göre ona ait olan ve onun tarafından saklanan, devletin görevlerini yerine getirmesi sırasında verdiği ya da kabul ettiği belgeleri kast etmektedir116. Bu durumda devlet arşivleri antlaşmaların asıllarını, kadastro kayıtlarını, tapu sicil kayıtlarını, harita ve planları, tarifleri, istatistikleri, doğum- ölüm ve evlenme belgelerini, veraset ilamlarını, adli sicilleri ve her türlü yönetsel yazışmaları kapsamaktadır.

114_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts- 1983).

115_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts- 1983).

116_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

1983 Viyana Devletlerin Devlet Malları, Arşivleri ve Borçlarına Ardıl Olma Sözleşmesi, devlet arşivleri konusunda genel olarak, selef devletteki evrakların herhangi bir ücret ödenmeden halef devlete geçeceğini öngören bir ilke benimsemiştir. Elbette Sözleşme’de, bu konuda da, çeşitli halefiyet durumları için farklı bir takım düzenlemeler mevcuttur. Örneğin, Sözleşme’nin “bir toprak parçasının el değiştirmesi” durumunu düzenleyen 27. maddesine göre, bu tip bir halefiyet vakasında selef devlet ile halef devlet arasında arşivler ile ilgili olarak bir antlaşma yapılmalıdır. Böyle bir antlaşma gerçekleştirilemiyor ise Sözleşme, halef devletin el değiştiren ülke parçasını olağan bir şekilde yönetebilmesi için gerekli arşivler ile tamamen ya da kısmen bu ülkeye ilişkin arşivlerin halef devlete geçmesini öngörmektedir. Selef devlet, halef devlete el değiştiren ülke parçasının ülkesel statüsüne ve sınırlarına ilişkin en iyi kanıtı kendi arşivlerinden sağlamak ile yükümlüdür. Son olarak, her iki devlet de ihtiyaç ve istek halinde, kendi ellerinde bulunan arşivlerin kopyalarını diğer devlete vermekle bağlıdırlar117.

Sözleşme’nin 28. maddesi ise “yeni bağımsız devlet” halefiyetini düzenlemiştir. Bu noktada Sözleşme, selef devletin yeni bağımsız halef devlete yönetsel ve tarihsel nitelikli tüm arşivlerin verilmesi gerektiğini söylemektedir. Ayrıca, yeni devletin yönetimi için gerekli olan selefin elinde bulunan devlet arşivleri ile ülkeyle tamamen ya da kısmen ilişkili bulunan öteki devlet arşivlerinin de yeni devlete geçmesi gerekmektedir. Bunların dışında kalan ancak halefin ülkesini ilgilendiren tüm öteki arşivlerin de, selef ile halef arasında yapılacak bir antlaşma ile yeni devlete geçmesinin yani kopyalarının sağlanması gerekmektedir118. Bu tür arşivler özellikle sömürgeci devletin kamu yetkilerini kullanmasına ilişkin olup daha sonra kendi ülkesine götürdüğü arşivleri içerir görünmektedir. Bundan başka, selef devletin yeni devletin ülkesel statüsüne ve sınırlarına ilişkin konularda en iyi kanıtları kendi arşivlerinden sağlamak ve dağılmış bulunan her türlü arşivin bulunmasına ve toplanmasına yardımcı olmak yükümü altında bulunmaktadır.

İki ya da daha fazla devletin birleşmesi ile yeni bir devletin ortaya çıkması durumu, daha önce de belirtildiği gibi halefiyet sorununun en az hissedildiği

117_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts- 1983).

118_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

noktadır. Bu, devlet arşivleri söz konusu olduğunda da değişmemiştir. 1983 Viyana Devletlerin Devlet Malları, Arşivleri ve Borçlarına Ardıl Olma Sözleşmesi’nin 29. maddesine göre bu tip halefiyette, seleflerin tüm devlet arşivleri halefe geçer119. Bir devletten ayrılma yoluyla yeni bir devlet ortaya çıkması halinde ise, yeni devletin yönetimi için gerekli olan tüm önceki devlet arşivleri ile ülkeyle tamamen ya da kısmen ilişkili bulunan öteki önceki devlet arşivlerinin bu yeni devlete geçmesi kabul edilmektedir. Bu konuyu ele alan 30. maddeye göre ayrıca, selefin, halefin ülkesel statüsüne ve sınırlarına ilişkin konularda en iyi kanıtları kendi arşivlerinden yeni devlete sağlamak yükümlülüğü vardır. Her iki devlet de kendi ellerinde bulunan ve ötekinin çıkarlarını ilgilendiren arşivlerin uygun kopyalarını ötekine, istek üzerine, vermek zorundadır120.

Sözleşme’nin “devlet arşivleri” konusunu inceleyen son maddesi olan 31. madde “bir devletin tamamen parçalanarak ortaya yeni devletler çıkması” hakkındadır. Bu maddeye göre, her yeni devlet ülkesinin yönetimi için gerekli olan selef devlet arşivleri ile doğrudan ülkesini ilgilendiren selef devlet arşivlerine sahip olacaktır. Hiçbir yeni devletin yönetimini ya da ülkesini tek olarak ilgilendirmeyen ve ilgi alanı bu yeni devletlerin hepsini kapsayan arşivlerin ise bu devletler arasında hakça oranda paylaşılması gerektiği kabul edilmektedir. Bu çerçevede, her yeni devlet öteki devletlerin ülkesel statülerine ve sınırlarına ilişkin kendi arşivlerinde bulunan en iyi kanıtları öteki devletlere sağlamak zorundadır. Yine, bu devletler, ötekilerin ülkelerini ilgilendiren arşivlerin uygun kopyalarını, istek üzerine, vermek zorundadır121.

119_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts- 1983).

120_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts- 1983).

121_{http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/convention/3_3_1983.pdf. (Vienna Convention}

İKİNCİ BÖLÜM

SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN DAĞILMASI ve HALEFİYET SORUNU