Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar Yönünden Meslek Birliğinin Konumu

RKHK’nın 4. maddesinde rekabeti sınırlayıcı anlaşma, uyumlu eylem ve kararların hukuka aykırı ve yasak olduğu belirtilmiştir. Bu maddeye göre; “ belirli bir

mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır.”

Rekabet hukukuna göre, anlaşma, Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku hükümlerine göre geçerli olan anlaşma şeklinde anlaşılmamalıdır. Zira, rekabet hukukuna göre anlaşmanın varlığı için, taraflar arasında yapılan her türlü yazılı, sözlü ve zımni uyuşma anlaşma olarak kabul edilir. Yeter ki, taraflar bu anlaşmayla kendilerini bağlı hissetsin355

.

353

Frank Gotzen, “ Collective Administration of Copyright and Comminity Wide Licensing Copyright and Competition Law Revisited”, http://ec.europa.eu/internal_market/copyright/docs/conference/2004- dublin/gotzen_en.pdf, ( 23 Ekim 2010), s. 6.

354 _{Gotzen, s. 7.} 355

RKHK, meslek birliklerinin niteliğini tespit ederken, önceki tarihli bir kararında,356

Kanunun 3. maddesi gereği, “ teşebbüslerin belli amaçlara ulaşmak için

oluşturduğu tüzel kişiliğe haiz ya da tüzel kişiliği olmayan her türlü birlik” tanımına

göre, teşebbüs birliği olarak kabul etmiştir. Daha sonraki tarihli bir kararında357

da, meslek birliklerinin üyelerinin haklarını kullanma biçimi, üyeleri adına sözleşme yapması, sözleşmeler neticesinde elde edilen bedelin meslek birliklerine gelir olması, üyelerinin kendi eserlerinin bedelini tayin etme imkanının olmaması gibi hususlar göz önüne alındığında, meslek birliklerinin kar amacı gütmeseler bile üyeleri adına ticari faaliyette bulundukları ve elde edilen geliri üyeleri arasında paylaştırdıkları tespit edilmiştir. Yine ayrıca, meslek birliklerinin farklı tarife ve indirim sistemi uygulayabildikleri ve lisanslama işleminin meslek birliklerinden başka bir kuruluş tarafından gerçekleştirilememesi nedeniyle meslek birlikleri RKHK’nın 3. maddesine göre, teşebbüs olarak nitelendirmiştir. Meslek birlikleri, teşebbüs birliği tanımına uygunluğu nedeniyle teşebbüs birliği olarak kabul edilmelidir358

.

RKHK’nın 4. maddesinin ( d ) bendinde “ rakip teşebbüslerin faaliyetlerinin

zorlaştırılması, kısıtlanması veya piyasada faaliyet gösteren teşebbüslerin boykot ya da diğer davranışlarla piyasa dışına çıkartılması yahut piyasaya yeni gireceklerin engellenmesi” olarak düzenlenen hukuka aykırı ve yasak olan anlaşma, uyumlu eylem

ve kararlara ilişkin hallerden olan bende yönelik Kurul tarafından incelenen şikayette359

SES-BİR’in almış olduğu kararlar doğrultusunda seslendirme stüdyolarına uygulanacak seslendirme ve yönetmenlik ücretlerini ve diğer çalışma koşullarını belirlediği, belirlenen tarih itibariyle SES-BİR üyesi olmayan kişilerle aynı stüdyoya girilmeyeceği, aynı film ve dizide konuşulmayacağının, seslendirme stüdyolarına gönderilen yazılarla ücret ve çalışma koşullarına uymayan stüdyolarla çalışılmayacağının duyurulması üzerine stüdyolara uygulanan baskı neticesinde boykot ya da grev eylemine katılmak istemeyen sanatçılarının işlerinin ellerinden alındığı, birliğe üye olmayan sanatçıların stüdyolarla çalışmasının engellendiği iddia edilmiştir.

356

Rekabet Kurulu Kararı ( İlk İnceleme ) KS. 05-44/636-168, KT. 8 Temmuz 2005.

357_{Rekabet Kurulu Kararı ( Menfi Tespit / Muafiyet ) KS. 07-53/617-206, KT. 20 Haziran 2007.} 358 _{Memiş, Rekabet Hukuku, s. 43.}

359

Rekabet hukukunda rakiplerin faaliyetlerinin boykot ya da benzeri davranışlarla zorlaştırılması ya da piyasa dışına çıkarılmak istenmesi dışlayıcı eylemler olarak kabul edilmektedir. Rakiplerin bu tür faaliyetlere girişmesi rekabetin doğal yapısı gereği olsa da, bir grup teşebbüsün anlaşma yoluyla ya da bir birlik çatısı altında alınan kararlarla dışlayıcı etkiler içeren açık ve ağır eylemlerde bulunması Kanun tarafından hukuka aykırı kabul edilmektedir. Hangi durumlarda açık ve ağır dışlayıcı eylemlerin bulunduğu somut olaya göre değişebilir. Ancak şikayet konusunda olduğu gibi rakiplerin mal ve hizmet kanallarının kapatılması sıklıkla karşılaşılan bir dışlayıcı eylem türüdür. Kurul kararına göre; SES-BİR, kendi üyeleri olmayan sanatçıların stüdyolarda çalışmasının önüne geçerek, stüdyoların alternatif temin kaynaklarını kaldırarak, böylece aldıkları karara bağlı olarak ücret tarifesi ve diğer çalışma koşullarının etkinliğini sağlamaya çalışmışlardır. Sonuç olarak, SES-BİR, kendilerine üye olmayan sanatçıların piyasa dışına çıkmasını amaçlamıştır. Bu amaç dahi başlı başına RKHK md. 4’ün ihlali anlamındadır. SES-BİR’in bu kararları piyasadaki ücretleri ve çalışma koşullarını düzeltmek için aldığı gerekçesi söz konusu ihlali ortadan kaldırmamaktadır. Neticede, Kurul, SES-BİR’in aldığı kararlarla RKHK md.4’ün ( d ) bendini ihlal ettiği sonucuna ulaşmıştır. Kurul kararına karşı çıkan üyelerin karşı oy yazısında ise; “kamu

kurumu niteliğinde bir meslek teşekkülü360

” olan SES-BİR, meslek mensuplarının

uymaları gereken ücret tarifelerini belirlemek dahil, mesleğin icrasına ilişkin bir takım düzenlemeleri yapmak ve üyelerinin menfaatini koruyacak tedbirleri alma yetkisine sahiptir. Meslek birliklerinin, Kanun tarafından kendilerine verilen en önemli yetkilerinden biri olan ücret tarifelerini belirleme yetkisi Kurulun daha önceki tarihli bir kararında361

RKHK’nın 4. maddesinin ( a ) bendine göre; “ mal veya hizmetlerin alım

ya da satım fiyatının, fiyatı oluşturan maliyet, kar gibi unsurlar ile her türlü alım yahut satım şartlarının tespit edilmesi” anlamında bir rekabeti kısıtlayıcı teşebbüs birliği

kararı olarak değerlendirilmemiştir. Her iki karara da bakıldığında, Kurulun ücret tarifelerine ve meslek birliklerinin üyeleri ile olan ilişkilerine müdahalede bulunmak istemediği sonucuna ulaşılmaktadır. Oysa ki, uzlaştırma komisyonunun işlevsiz kaldığı bir sistemde, Rekabet Kurulu sorunların çözümünde aydınlatıcı bir misyon edinmelidir.

360

FSEK md. 42/ III. fıkraya göre; meslek birlikleri özel hukuka tabi tüzel kişilerdir. Karşı oy yazısında meslek birliklerinin kamu kurumu niteliğinde bir meslek teşekkülü olarak nitelendirilmesi yerinde değildir. Meslek birliklerinin hukuki statüsünün kamu hukuku ve özel hukuk yönünden incelemesi için bknz. s. 29 vd.

361

3. Muafiyet ve Menfi Tespit Yönünden Meslek Birliğinin Konumu

Rekabeti sınırlayıcı yönleriyle birlikte aynı zamanda olumlu yönleri de bulunan anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararları belirli koşullarda RKHK md. 4’ün hükümlerinin uygulanmasından muaf tutularak daha adil ve ekonomik bakımdan daha yararlı bir ortam yaratılması amaçlanmıştır. Aşağıda belirtilen dört şartın bir arada bulunması halinde teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararları RKHK md.4’ün hükümlerinden muaf tutulur.

· Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması,

· Tüketicinin, gerçekleşen iyileşme ve gelişmelerden yarar sağlaması, · Muafiyet kararıyla ilgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması,

· Rekabetin, ilk iki şartlardaki amaçların elde edilmesi için zorunlu olanlardan fazla sınırlanmaması gerekir.

RKHK md. 8’de ise, menfi tespit düzenlenmiştir. Bu hükme göre; ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin başvurusu üzerine Kurul, elinde bulunan bilgiler ışığında, bir anlaşmanın, kararın, eylemin veya birleşme ve devralmanın Rekabet Kanununun ilgili maddelerine aykırı olmadığını gösteren bir menfi tespit belgesi verebilir. Ancak, Kurul, bu belgenin düzenlenmesinden sonra muafiyet ve menfi tespit kararların geri alınmasını düzenleyen RKHK md. 13’te belirtilen şartların gerçekleşmesi halinde görüşünden her zaman dönebilir.

MESAM, MÜYORBİR, MSG, MÜYAP kendi aralarında yaptıkları “ Meslek

Birlikleri Ortak Hareket Protokolü” ne RKHK çerçevesinde menfi tespit belgesi

verilmesi veya muafiyet tanınması talebiyle Kurula başvurmuşlardır. Kurul, protokole menfi tespit belgesi verilmesiyle ilgili yaptığı incelemede362_{, MSG ve MESAM aynı tür}

lisanslama yapmak için kurulmuş ve birbirinin rakibi olarak değerlendirilebilecek

362

meslek birlikleriyken, MÜYAP ve MÜYORBİR farklı alanlarda lisanslama işlemi yapmak için kurulmuş meslek birlikleridir. Bu nedenle, MSG ve MESAM, birbirleriyle aynı piyasada ve rakipken, diğer meslek birlikleri farklı alanlarda fakat birbirini tamamlayan meslek birlikleridir. Bu açıdan değerlendirildiğinde, MSG ve MESAM’ın rakip olarak kabul edilmelerinden dolayı, bu iki teşebbüs birliğinin bir protokolle bir araya gelmeleri, pazarda rekabeti bozucu bir ortam yaratabilir. Kurul, muafiyet talebine ilişkin değerlendirmesinde de, muafiyete ilişkin Kanun tarafından aranan dört şartın çerçevesinde protokolü incelemiştir. Yapılan değerlendirmeler neticesinde, Kurul, protokole, bireysel muafiyet verilebileceğine, diğer yandan ise; menfi tespit belgesi verilemeyeceğine karar vermiştir. Ancak, meslek birliklerinin protokolle perçinlenen hakim durumları kötüye kullanılmamalıdır. Protokol ertesinde oluşacak yeni ortamın protokolden beklenen faydayı elimine etmemesi ve meslek birliklerinin bu duruma yönelik eylemlerde bulunmaması önemli bir husustur.