Pl an, kesit ve gör ünüĢl er, Per spektif çi zi mler,
Uygul ama pr oj el eri ni n çizi mi,
Harit a ve büyük öl çekli planl arı n çi zi mi. 6) Dökü mant asyon ve Ar Ģi vl eme Mal zeme li st el eri ve özelli kl eri, Li t er at ür derl eme ve ar Ģivl eme, Bi ri m fi yatl arı n derl enmesi.
Mi marlı kt a bil gi sayar uygul amal arı, t asarı m sür eci ne par al el ol ar ak el e al dı ğı nda aĢağı daki adı mlar da i ncel enebilir ( ÇağdaĢ, 1992).
Veril eri n sakl anması ve i Ģl enmesi nde: ġehi r pl anl amada ol duğu gi bi, çeĢitli mi marlı k konul arı nda da veril eri n sakl anması ve üzeri nde yapıl an çeĢitli i Ģl emlerl e i st enil en düzende kull anı ma sunul ması nda bil gi sayarl ar dan geni Ģ öl çüde yar arl anıl makt adı r.
Tasarı m aĢa ması nda: Bi l gi sayar yar dı mıyl a t asarl anan bi naya ai t çeĢi tli pl an düzenl eri ve üç boyutl u modell er yar dı mıyl a, mimar henüz t asarı m aĢaması nda i ken kar arl arı nı n doğr u ol up ol madı ğı nı t est edebil mekt e ve çeĢitli par ametr el eri deği Ģtirer ek hı zl a ür ettiği seçenekl eri yi ne hı zl a değerl endi r mekt e ve en i yi çözü me ul aĢabil mekt edi r. ÇeĢitli çi zi m pr ogr aml arı yl a da mevcut bi r Ģehi r dokusu i çeri si nde yeni t asarl anacak bi r bi naya ve çevr esi ne ili Ģki n gör ünt ül er el de edil ebil mekt edi r. Tasarımda bil gi sayarı n kat kı al anl arı geo met ri k modell eme, mühendi sli k anali zl eri, t asarı mın i r del enmesi ve çi zi m ot omasyonu ol ar ak sı nıfl andırılır ( Akgün, 1993a).
Değerl endi r me aĢa ması nda: Bil gi sayarl arı n mimarlı k al anı nda il k kull anıl maya baĢl andı kl arı ve yoğun ol ar ak kull anıl dı kl arı al an, bi nal arı n fi zi ksel çevr e perf or mansl arı nı n ve mali yet değerl endi ril mesi ol muĢt ur. Bi nal arı n maliyet ve perf or mans anali zl eri ni n yapıl abil mesi i çi n bi nanı n bil gi sayar a t anı mlan ması ger eki r. Bi nal arı bil gi sayar a, mat ri sl er, vekt örl er veya di yagr aml arl a t anı ml ayan çeĢitli t ekni kl er geli Ģtirilmi Ģtir. Bu modell erl e bilgi sayar bell eği nde t emsi l edil en bi nal arı n mali yetl eri hesapl anabil mekt e, bi na i çi ndeki mekanl arı n ve t üm bi nanı n, ı sıt ma, aydı nl at ma, gür ült ü kontr ol ü vb. ili Ģkin perf or mansl arı ve bi nanı n si rkül asyon si st emi değerl endi ril ebil mekt edi r.
Takdi m aĢa ması nda: Tasarl anan bi nal ar a i li Ģki n uygul ama pr oj el eri, per spektifl er, r enkl endi ril ebil en cephel er ol dukça hassas ol ar ak ve i st enil en öl çekt e çi zil ebil mekt edi r. Bu çi zi mler sır ası nda kull anıl acak ol an kapı, pencer e, masa, sandal ye vb. el e manl ar dan ol uĢan bi r küt üphane bi r def aya mahsus ol mak üzer e bil gi sayar bell eği nde ol uĢt ur ul makt a ve boyut ve konu ml arı deği Ģtiril er ek i st enil di ği kadar kull anıl makt adır. Bu da çi zi m i Ģi ni ol dukça hı zl andır makt adır.
Yapı m aĢa ması nda: Bi nal arı n yapı mıyl a il gili ol ar ak keĢif ve i hal e dosyal arı nı n hazırl anması nda, Ģanti yede i Ģ akı Ģı nı n düzenl en mesi nde kull anıl abil ecek pek çok bil gi sayar pr ogr amı mevcutt ur.
3. 3. Bil gi sayar Ort a mı nda Mi mari Tasarı m
Her mi mari t asarı m kağıt üzeri ne yapıl an sözel ve gr afi k if adel erl e baĢl ar. Gel eneksel t asarı m sür eci ni n ar açl arı kağıt ve kal emden ol uĢ makt adır. Tasarı mı n en öne mli i Ģl evl eri nden biri çi zi mdi r.
Gel eneksel mi mari t asarı m ar açl arı ndan bahseder ken, soyut kavr aml ar dan gör sel anl atı ma geçi Ģi n ort amı nı sağl ayan t asarı m ar açl arı ndan söz et mek mü mkündür. Bu ort am, i ki boyutl u anl atı mlar da çi zgi ni n, göl geni n, r engi n, dokunun ve kütl eni n kull anıl ması yl a ger çekl eĢi r. Üç boyutl u anl atıml ar da kütl e modell eri ve i skel et modell eri ar acılı ğı yl a çeĢitli öl çekl er de t asarı m öneril eri, gör ünür ve i çi nde yaĢanır dur uma getiril ebilir. Bil gi sayar kull anı mı da, mimarlı kt a, t asarı m ar açl arı ar ası na katıl an yeni t eknol oji k yar dı mcıl ar ol ar ak gör ül mekt edi r.
Endüstri al anı ndaki gel i Ģi mlerl e bi rli kt e gel eneksel mi mari t asarı m si st emi ve sunu mu da deği Ģi kli ğe uğr amakt adır. Her ortaya çı kan yeni t eknol oji pek çok sekt ör de ol duğu gi bi i ç mi marlı k mesl ek al anı nı da et kil emekt edi r.
Bi l gi sayarl ar pr oj e t asarımı ndan, st ati k hesapl ar a, katı modell emeden son t asarı mı n t akdi mine ve pr oj e uygul ama aĢa ması na kadar her al anda kull anıl makt adır. Çok boyutl u ve kar maĢı k bi r yapı ya sahi p mi mari tasarı m pr obl emleri ni n çözü münde büt ün ol asılı kl arı i ncel eyebil mek ve böyl ece çözümün kalit esi ni i yil eĢtir mek ve sür eci deva mlı hal e getir mek i çi n bil gi sayar dan yar arl anılması çağı mız mi marı i çi n doğal bi r sonuç ol ar ak gör ül mekt edi r. ( Sağl amer, 1982)
Bi l gi sayarl arı n t asarı ma kat kı sı sadece mi marı n kur Ģun kal emi atıp mouse kull anmaya baĢl aması değil, eseri ni daha t asarım sür eci ndeyken üç boyutl u ol ar ak gör ebil mesi ve hatt a i çi nde dol aĢabil mesi ni günde me getir miĢtir. BDT si st emleri ni n t asarı mcı ya kat kı sı pr oj el endi r me sür eci ni n her aĢa ması nda öne mli öl çül erdedi r. Tasarı m sür eci nde de bi l gi sayar yazılı m ve donanı m si st emleri n yi ne t asarı mcı nı n yar atı cı gücünü sı nırlandır mayacak ni t eli kt e kapsa mlı ve kalit eli ol ması ger ek mekt edi r. Tasarı m sür eci her mi mar i çi n f arklı Ģekill er de ol sa da, t asarı mları ger çekl eĢ meden önce gör ebil mek bu sür eci önemli öl çüde et kil emekt edi r ( Pehli vanlı ve Kubi n, 1994).
Bunun yanı sır a, BDT yazılı m si st emleri ni geli Ģtiren fir mal ar di ğer t asarı m dall arı ndan f arklı ol ar ak sadece mi marlı k, i ç mi marlı k mesl ek al anı na yönel en pr ogr a ml ar yap ma gi ri Ģi minde bul un maya baĢl amıĢl ar dır. Bu dur umda mi marl arı n ve i ç mi marl arı n bür o ort amları nda bil gi sayar dest eği nden f aydal anama ması söz konusu ol mayacaktır. Pr ogr amcıl arı n a maçl arı, t asarı mcıl arı n kar Ģıl aĢabil ecekl eri pr obl eml ere he men çözü m getirebil ecek nit eli kl er de çalı Ģ mal ar yapmaya yönel miĢtir.
Robert Mc Neel & Associ at es fir ması nı n baĢkanı, Bon Mc Neel Ģöyl e de mekt e: “ Amacı mız Ģu andaki kull anı cıl arı n bi zden i st edi kl eri büt ün i st ekl eri geliĢtir mek ve canl andır ma al anı nda yeni st andartl arı yerl eĢ mektir. Bunl ar en yüksek ni t eli kt eki gör ünt ü, kull anı m kol aylığı ve en düĢük fi yattır.” (Kubi n, 1994)
Yapıl an bi r ar aĢtır maya gör e Ģi rketl eri BDT kull anı mı na i t en et menl er Ģöyl e sır al anmı Ģtır;
Za mandan kazanç,
Kar ar ver mek i çi n ger eken bil gil eri n daha i yi yapılandırıl ması, Kalit eni n i yil eĢ mesi ,
Tasarı m sür eci ndeki dar boğazl arı n kal k ması, Ruti n i Ģl eri n ort adan kal kması,
Tasarı m sür eci ndeki maliyetl eri n azal ması, Art an esnekli k,
Rekabet ort amı nda el de edil en t eknol oji k avant aj, Kar artı Ģı ( Dai m, 1993).
BDT kull anı mıyl a bi rli kt e mekanı n za man i çeri si ndeki, f ar klı et kil er den kaynakl anan deği Ģi mleri gözl er önüne seril ebil mekt e, bi r mekanı n günün her saati ndeki f ar klı ı Ģı k açıl arı altı nda nasıl bi r gör sel et ki ol uĢt ur duğu gör ül ebil mekt e, i çeri si nde ve çevr esi nde dol aĢıl abil mekt edi r. Birt akı m yar dı mcı ef ektl erl e ( kar, yağ mur, r üzgar gi bi ) i kli m f akt örl eri ni n yapı yı gör sel ol ar ak nasıl et kil edi ği gör ül mekt e, adet a t asarı m i nĢa edil meden pr oj e aĢa ması ndayken yapay çevr e i çi nde yaĢanabil mekt edi r ( Aydı n, 1994).
3. 4. Mi mari Tasarı m Süreci nde Bil gi sayar
Mi mari t asarı m sür eci nde, mi mar zi hni nde ol uĢtur duğu i mgel eri, geli Ģtir di ği kavr am ve düĢüncel eri gör sell eĢtirebil mek ve he m kendi kendi si yl e il eti Ģi m kur abil mek, dol ayı sı yl a yeni i mge ve düĢüncel er e geçebil mek, he m de di ğer ki Ģil erl e il eti Ģi m kur abil mek i çi n çeĢitli te msil ar açl arı kull anmakt adır. Bu t emsil ar açl arı, “t asarı m il ksell eri” ol ar ak adl andırıl an t emel geo met rik öğel erl e se mboll eĢtiril mekt e ve dı Ģl aĢtırıl makt adır. Aslı nda mi mar bu sür eç boyunca i mge ve düĢüncel eri ni n geo met ri k modeli ni kur makt adır ( ÇağdaĢ, 1994).
Mi marı n t asarı m sür eci nde gör sel değerl endi r me yapabil mesi ve kendi kendi si yl e il eti Ģi m kur abil mesi i çi n i mge ve düĢüncel eri ni gr afi k ort ama akt ar ması ger eki r. Tasarı mda yar atı cılı k, i mgel erl e gör sel anl atı m orta mı ar ası ndaki kar Ģılı klı et kil eĢi me dayanır. Bu et kil eĢi m süreci nde mi mar gör sel anl atı mları nı t ekr ar yor uml ayar ak yeni i mge ve düĢüncel er e ul aĢır. BDT bağl amı nda, kul l anı cı nı n bu i mge ve düĢüncel eri ne yön ver er ek yar atı cılı ğı na kat kı da bul unabil eceği gör ül mekt edi r ( ÇağdaĢ, 1994). Tasarı m önceden t anı ml an mı Ģ krit erl eri n so mut fi zi ksel bi r f or ma dönüĢt ür ül me sür eci ol ar ak düĢünül ebilir. Bu sür eç üç f ar klı i Ģl emi kapsar:
Tasarı m amaç ve krit erl eri ni n t anı mlan ması, Alt er natif t asarı m çözü mleri ni n ür etil mesi,
Al t er natif t asarı m çözü ml eri ni n değerl endi rilmesi ve bunl arı n daha önce t anı mlanmı Ģ krit erl erl e kar Ģıl aĢtırıl ması.
Bu her üç sür eci n uygul an ması nda ve bi r ar aya getiril er ek veri mli bi r t asarı m sür eci ol uĢt ur ul ması nda bazı güçl ükl er ort aya çı k makt adır.
Bi ri nci si, sadece basit bi r çözü m i çi n bil e bi rçok t asarı m krit eri ol uĢt ur abil eceği nden, so mut t asarı m çal ı Ģ mal arı nı n öncesi nde, bunl ar dan bağı msı z ol ması ger eken t asarı m sür eci kriterl eri ni n t anı mlan ması zor bi r aĢa madır. Bununl a bi rli kte, krit erl er ar ası nda meydana gel ebil ecek uyuĢ mazlı kl ar da bu sür eci f azl ası yl a etkil eyebilir.
Ġ ki nci ol ar ak, t asarı m çözü ml eri ni n geli Ģi mi yaratı cılı k, kar arlılı k ve deneyi m i st emekt edi r. Bunl arı n her üçü de t anı mlanması ve öğr etil mesi zor ol an ol gul ar ol ar ak gör ül mekt edi r.
Üçüncü ol ar ak, düĢünül en al t er natif t asarı m çözü ml eri ni n değerl endi rilmesi ve bunl arı n önceden belirl enen krit erl erl e kar Ģıl aĢtırıl ması zor bi r i Ģl emdi r.
Dör düncü zorl uk i se bu üç i Ģl emi, makul bi r za manda, mantı klı t asarı m çözü ml eri üzeri nde yoğunl aĢacak i nt er aktif bi r sür eç i çeri sinde koor di ne et me i hti yacı yl a ort aya çı k makt adır ( Kal ay, 1992).
Bi l gi sayar t ekni kl eri, deği Ģen baĢarı der ecel eri yl e, t asarı m sür eci ni kapsayan bu üç aĢa manı n her bi ri ne kat kı da bul unmak a macı yl a ol uĢ muĢ ve geli Ģ miĢtir. Mi mari t asarı mda pr obl em baĢt an sona bi r al gorit mik yakl aĢı ma ot urt ul amadı ğı ndan dol ayı, bil gi sayar dan pr obl emin büt ününde değil, ama daha i yi t anı mlanabil en böl ümleri ol an alt pr obl emler de yararl anıl abil mekt edi r.
Tasarı m sür eci nde t asarı mcı nı n kar Ģıl aĢtı ğı en büyük sı nırl ama, t asarı m pr obl emleri ni n ve çözüml eri ni n zi hi nde ol uĢ ması ve gör sell eĢtiril mesi ar ası ndaki gi di Ģ geli Ģl eri n eĢza manl ı gör ünt ül eneme mesi sonucunda bi r bi ri ni besl eyeme mesi di r. Bu sür eç i çeri si nde bi r baĢka zor aĢa ma i se, düĢüncel eri n kağı da akt arıl ması ndaki eli n yavaĢlı ğı dır. Günü müzde bil gi sayar kull anı mı nı n yaygı nl aĢ ması ve geli Ģmesi bu sür eci hı zl andır makt adır. Tasarı mcı nı n o an kaf ası ndan geçen r enk, çi zi m, f onksi yonl a il gili fi kirl eri he men önündeki ekr anda geçi r ebil me i mkanı var dır. Benzer el emanl ar sonsuz sayı da kopyal anabilir. Çi zi m aĢa ması nda i ken yapıl an her adı m geri ve il eri al ı nabilir. Ayrı ca üç boyutl u t asarı m bu aĢa mada pr oj eni n t ü m öl çeği nde al ı nabil eceği gi bi i ç mekanl ar da da el de edil ebilir. Met r aj bil gil eri bu i Ģl emler sır ası nda ger çekl eĢtiril ebilir. Per spektif seçenekl eri i se sonsuz sayı da ve sı nırsı z alt er nat if i çeri si nden seçil ebilir. Çok çeĢitli r enderi ng seçenekl eri ile pr oj e bi t miĢ gi bi he m de uygul anması düĢünül en ar azi üzeri nde gör ül ebil mekt edi r. ÇeĢitli enl em, boyl am bil gil eri il e her mevsi mde ve her saatt eki gör ünü ml er; uygul an ması düĢünül en r enk ve doku yapı sı nda ger çeğe en yakı n Ģekil de ekr andan izl enebilir ya da kağı da akt arıl abilir ( Kar ael mas, 1994). Sı nırsı z kat manl ar ve ko mbi nasyonl arı il e r enk ve kal em ayarl arı, çoğal t ma kol aylı kl arı, çi zgi çeĢitleri il e t asarı mlar kol ayca i f ade edil ebil mekt edi r. Ġ ki nci boyutt aki çi zi m kol aylı kl arı, çi zi m kalit esi ni ve anl aĢılırlı ğı nı geli Ģtir mekt e, çok çeĢitli ger çekçi t ar amal ar çi zi min anl atı m et ki si ni artır makt adır.
Öl çül endi r me ve yazıl ardaki ol anakl ar her mi marı n kendi st andar dı ve beğeni si ne uygun çi zi m yapabil mesi ni sağl ar. Öl çü üzeri ndeki deği Ģtirebil me ve kontr ol kol aylı kl arı, hat a yap ma ol asılı kl arı nı en aza i ndi rge mekt edi r.
Pr ogr aml ar da hazır ol arak obj e küt üphanesi bul unabil di ği gi bi, t asarımcı dil er se kendi küt üphanesi ni ol uĢt ur abilir. En çok kull anıl an obj el er mutf ak, banyo, ot ur ma odası, ofi s, hast ane ve daha bi rçok t efri Ģ el emanl arı il e, yüzl er ce kapı ve pencer e al t er natifl eri, i nsan, ağaç ve ar aba gör ünt ül eri dir. Ayrı ca bu el emanl arı n her bi ri si en, boy, yüksekli k, kalı nlı kl ar, par apet gi bi bi rçok deği Ģkeni de i çer mekt edi r ( Kar ael mas, 1994).
Tasarı mda kapsa mlı ve baĢarılı bi r bil gi sayar dest eği ni n ol uĢt ur ul abil mesi i çi n mevcut t eknol oji k sı nırla mal arı n belirl enmesi ve maki ne il e t asarı mcı ar ası ndaki ili Ģki ni n sağlı klı bi r Ģekil de ol uĢt ur ul ması ger eki r. Tasarı m sür eci ni n bazı kesi mleri nde t asarı mcı, bu sı nırl amal ar sebebi yl e bil gi sayarl a dest ekl eye medi ği t asarı m i Ģl eri ni ell e yapıl acak çal ı Ģ mal arl a dest ekl emek zor unda kal makt adır. Bi l gi sayarl ar, t asarı mcı nın ol uĢt ur duğu krit erl eri ayrı ntılı bir bi çi me sokabilmekt edi r. Tü m bunl arı n yanı nda t asarı m sür eci nde bil gi sayar kull anı mı, seçi mleri n yapıl dı ğı ve pr obl eml eri n çözül düğü, yar at ma ve değerl endir me aĢa ması ndaki kullanı mı en yavaĢ geli Ģ me kaydeden ve en az yaygı n ol an kull anı m Ģekli ol makt adır ( Bal t a, 1999).
BDT si st emleri ni n t asarı m aĢa ması ndaki f onksi yonl arı nı 4 kü mede t opl amak mü mkündür. Gel eneksel t asarı m sür eci i se 6 kümede t opl anabilir. Bu aĢa mal ar ve BDT si st emleri ni n f onksi yonl arı nı n genel t asarım sür eci i çi ndeki yeri Ģekil 3. de göst eril mekt edi r.
Geo met ri k Modell e me: Bu i Ģl ev bi r ci s min geo met ri si ni n bil gi sayar uyu ml u mat e mati ksel t anı mı yap ma il e il gili dir. Bunun i çi n t asarı mcı ci s min gr afi k gör ünt üsünü nokt a, doğru, çe mber gi bi t emel geomet ri k el emanl ar kull anar ak ve öl çekl eme, döndür me, transf or masyonl ar yapar ak ve par çal arı bi rl eĢtirer ek yar atır. Bu i Ģl emler ve ko mutl ar bil gi sayar t ar afı ndan mat emati ksel bi r model e çevrilir; bu model, denetle me, anali z ve deği Ģi kli kler i çi n t ekr ar çağrıl abilir.
Mühendi sli k Anali zi: Tüm t asarı m pr oj el eri nde çeĢitli anali zl er ger ekli dir. Bunl ar sonl u-el eman anali zi kütle özelli kl eri anali zi gi bi yönt eml erl e, ı sı tr ansf eri, geril me
Ģekil deği Ģtir me hesapl a mal arı, ağırlı k, haci m, kütl e mer kezi hesapl amal arı, t asarl anan si st emin di na mik özelli kl eri ni t arif eden di f er ansi yel denkl eml eri n