ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ YÖNTEMİNİN ÜSTÜN VE

AHP teorik ve uygulamaya yönelik bazı eleştirilere konu olmakta ve bu eleştirilen konular diğer deyişle zayıf yönleri kısaca aşağıdaki gibi özetlenmektedir312_:

• Sıra değiştirme ( rank reversal ) olgusu AHP'nin uygulanmasında dikkat edilmesi gereken bir konudur ve herhangi bir karar alternatifi probleme eklendiğinde veya çıkarıldığında karar alternatifleri sıralamasının değişmesi anlamına gelmektedir. Örneğin hiyerarşik yapıda yapılan düzeltme çalışmalarında benzer alternatiflerin eklenmesi, mevcut alternatiflerin ağırlıklarının düşmesine veya da seçilememesi gibi sonuçlara neden olabilir. Bu nedenle de sıra değiştirme durumunun geçerliliği konusunda literatürdeki tartışmalar devam etmektedir.

• Karar vericinin tek bir kişi değil de grup olması durumunda karşılaştırma işlemi zaman almaktadır313.

• Modelleme sürecinin subjektif doğası AHP’nin bir kısıtı olarak görülmektedir. Bu, AHP yönteminin “ kesinlikle doğru ” kararları garanti edemeyeceği anlamına gelir. AHP sadece daha iyi karar verilmesine ve fikir birliğine ulaşılmasını sağlar314.

• Bir karar hiyerarşisindeki kademe sayısı arttıkça ikili karşılaştırma sayısı da artar. Bu durum, AHP modelini kurmak için daha fazla zaman ve çabayı gerektirir. Expert Choice ve diğer yazılım programlarının kullanılması gereken zaman ve çabayı azaltmasına rağmen, AHP yönteminin yine de daha az biçimsel yöntemlere göre daha fazla zaman ve çabayı gerektirdiği ileri sürülmektedir.

310 _{Hacıköylü, a.g.e., s. 39.} 311 _{Akyıldız, a.g.e., s. 39.}

312 _{Kuruüzüm ve Atsan, a.g.e., ss. 83-105; Dönmez, a.g.e. s. 39.} 313 _{Aydın, a.g.e., s. 57.}

• Sağlıklı karşılaştırmalar yapabilmek için yöntem tam bilgiye ihtiyaç gösterir ve bu nedenle de tam bilgi sağlandığında yöntem en iyi ve optimum sonucu vermektedir315_{. Tersi durumda, diğer deyişle soruna ilişkin ikili karşılaştırma} matrisinin oluşturulmasında karar verici kişi veya grubun soruna ve sorunun olduğu çevre hakkında bilgili, deneyimli ve öngörü sahibi olmaması olumsuz sonuçlara yol açabilir.

• Kriterlerin alternatifler gözetilmeden değerlendirilmesi sorun yaratabilmektedir316. Ayrıca sözel ve sayısal yöntemler farklı kararların alınmasını sağlayabilir.

• AHP’nin karar problemini tek yönlü bir hiyerarşi ile modellemesi ve kriter ve kriter grupları arasındaki ilişkileri dikkate almaması da yine bu yöntemin problemin modellenmesinde yeterli olmadığı yönünde tartışmalara neden olmaktadır317_.

• AHP modelinin oluşturulması aşamasında faktörlerin her aşamada doğru seçilememesi veya ayrışımın sağlanamaması sonuçların geçerliliğinin sorgulanmasına neden olabilir.

Kuruüzüm ve Atsan, Kocamustafaoğulları, Banuelas ve Antony ve Akyıldız AHP’nin üstün yönlerini ise aşağıdaki gibi özetlemiştir318:

• AHP, karar vericinin hedefe ilişkin tercihlerini doğru bir şekilde belirlemesine olanak veren uygulaması kolay bir karar verme yöntemi sağlar. • Karmaşık problemleri basitleştiren bir yapısı/süreci vardır. Karmaşık, çok

kişili ve çok kriterli problemleri hiyerarşik olarak yapılandırır.

• Karar vericilerin karar probleminin tanımı ve unsurlarını daha iyi anlamalarını sağlar.

315 _{Adıgüzel ve Dervişoğlu, a.g.e., s. 38.} 316 _{Kocamustafaoğulları, a.g.e., ss. 1-37.}

317 _{Metin Dağdeviren, Ergün Eraslan, Mustafa Kurt, Ercüment N. Dizdar, “ Tedarikçi Seçimi} Problemine Analitik Ağ Süreci ile Alternatif Bir Yaklaşım ”, Teknoloji Dergisi, Cilt : 8, Sayı : 2 ( 2005 ), ss. 115-122.

318 _{Kuruüzüm ve Atsan, a.g.e., ss. 83-105; Kocamustafaoğulları, a.g.e., ss. 1-37; Akyıldız, a.g.e., ss.} 40-41; R. Banuelas ve J. Antony , “ Modified Analytic Hierarchy Process to Incorporate Uncertainty and Managerial Aspects ”, International Journal of Production Research, Volume 42, Number 18 ( 15 September 2004 ), ss. 3851-3872.

• Bir karar problemine ilişkin hem objektif hem subjektif düşüncelerle, hem nitel hem de nicel bilgilerin karar sürecine dahil edilmesine olanak verir. Karar vericiler değerlendirmelerini, her zaman belli değerlerle değil, göreceli oranlarla da yapar. Böylece karar verme sürecinde sadece sayısal verilere dayalı çözüm aranmamakta, karar verme işlemini yapan kişilerin fikir ve düşünceleri de dikkate alınmaktadır. İkili karşılaştırmalar yapılırken de basit bir sayısal ölçek ile yargılar sayılara dönüştürülür.

• Karar verici, ikili karşılaştırmaları kullanmak suretiyle problemin her bir parçasına daha fazla yoğunlaşabilir. Bu esnada sadece iki elemanın düşünülmesi nedeniyle verilecek hükümler basitleşmektedir. Öte yandan hükümleri sayısal değer ile ifade etme güçlüğü söz konusu ise sözel hükümlerin kullanılması da mümkündür.

• Karar vericinin duyarlılık analizi yaparak nihai kararın esnekliğini analiz etmesini de mümkündür.

• Karar vericinin yargılarının tutarlılık derecesini ölçmesine imkan verir. Böylece karar verici, tutarsızlık durumunda verdiği hükümleri de tekrar ele alarak düzeltme imkanına sahiptir. Ayrıca AHP, tam tutarlılık değil, yeterince tutarlılık ister.

• Grup kararlarında kullanımı uygundur. Gerçek yaşamda olduğu gibi, grup halinde karar vermede görülen düşünce ayrılıklarını ve çatışmaları da dikkate alabilmektedir319_{. Bu nedenle de fikir birliğine kolayca ulaşılabilmesini, yeni} anlayışların ortaya çıkmasını ve elde edilen sonuçların güvenilirliğinin daha fazla olmasını sağlar.

• Karar sonucunda alternatiflerin seçim değerleri, duruma göre yeni bir karar verme yönteminin kısıtı olarak da kullanılabilmektedir320.

• AHP’ne ait yazılım paketi Expert Choice, karar vericinin uygulamayı hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirmesine imkan verir.

Bu nedenle de sistem yaklaşımı kullanan Analitik Hiyerarşi Yöntemi ikili karşılaştırmalara bağlı olarak, daha fazla bilgi verebilmekte ve salt ölçülebilen değil,

319 _{Dönmez, a.g.e., s. 25.} 320 _{Dönmez, a.g.e., s. 38.}

ölçülemeyen faktör ve amaçların da dikkate alınabilmesini olanaklı kılmaktadır321. Bu haliyle AHP, karmaşık karar problemlerinin analizinde sağladığı basitlik, esneklik, kullanım kolaylığı ve rahat yorumlanması ile her türlü kişisel, kurumsal, ulusal vb. problemlere kolaylıkla uygulanabilecek durumdadır322. Ayrıca yöntemi kullanmadaki başarı, hiyerarşik yapı içerisinde karar vericinin tercihlerini ifade etme yeteneği ile de yakından ilgilidir323. Ayrıca, AHP yargıları ve öznel değerleri mantıksal bir şekilde birleştirip problemin hiyerarşisini oluşturma, çözümün duyarlılığını ve bilgideki değişimleri sınama yeteneğine sahiptir324.

4.4. ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ YÖNTEMİNİN UYGULANDIĞI