Anadolu endüstriyel adıyla tanınan kayaç, Kırşehir ili, Kaman ilçesinde üretilmektedir. Çok uzun yıllardır işletilen ve sektörde beğeni ile kullanılan bir serttaştır (Şekil 4.157 ve 4.158) K 720±7 226 Ra 55±2 232Th 37±1 Sonuç (Bq/kg) 163,35 (STANDART: 370Bq/kg)
Şekil 4.157 Anadolu’nun makroskobik görünümü
Şekil 4.158 Anadolu’nun üretildiği ilin Türkiye haritasındaki yeri; Kırşehir / Kaman
4.12.1 Analizler
Kayaçların bazı özelliklerinin yorumlanabilmesi için bazı analiz ve deney sonuçlarına ihtiyaç vardır. Kayacın fiziko – mekanik analiz sonuçları, önceki çalışmalardan temin edilmiştir. Kimyasal analizleri, mineralojik – petrografik incelemeleri ve radyonüklit aktivite deneyleri yapılmıştır.
176
4.12.1.1 Fiziko – Mekanik Analizler
Kayacın fiziko – mekanik analizleri, Işıl Erdoğan (2005)’ ın bitirme tezinden alınmıştır (Tablo 4.31). Fiziko – mekanik analiz sonuçlarına göre kayacın kullanım alanları belirlenmektedir.
Tablo 4.31 Anadolu’nun fiziko – mekanik analiz sonuçları
4.12.1.2 Kimyasal Analizler
Yapılan kantitatif kimyasal analizler ile kayacın majör bileşenleri belirlenmiştir (Tablo 4.32). Elde edilen sonuçlar kayacın mineralojisinin yorumlanmasına yardımcı olmaktadır.
Moh’ s Sertliği 6 – 7
Birim Hacim Ağırlığı 2,70 gr/cm3
Özgül Ağırlığı 2,73 gr/cm3
Atmosfer Basıncında Ağırlığınca Su Emme % 0,298
Porozite % 0,806
Doluluk Oranı % 98,9
Tek Eksenli Basınç Dayanımı 1398 kgf/cm2
Darbe Dayanımı 15,56 kgf.cm/cm3
Sürtünme İle Aşınma Dayanımı 7,1 cm3/50cm2
Tablo 4.32 Anadolu’nun kimyasal analiz sonuçları
4.12.1.3 Mineralojik – Petrografik Analizler
Kayaç örneklerinden yapılan ince kesitler polarizan mikroskopta incelenerek kayacın mineralojisi yorumlanmıştır. Bunun sonucunda kayacın mineral bileşimi belirlenmiş ve yüzdeleri hesaplanmıştır (Şekil 4.159). Kayacın mineral bileşimleri ve yüzde oranları Streckeisen (1976) diyagramına değerlendirilerek kayacın bilimsel adı belirlenmiştir (Şekil 4.160).
Şekil 4.159 Anadolu’nun mineral bileşimi ve yüzde oranları
% SiO2 62,13 Al2O3 16,12 ∑ Fe2O3 3,40 MgO 2,05 CaO 4,55 Na2O 3,96 K2O 4,99 TiO2 0,45 MnO 0,113 Kızdırma Kaybı 0,54 Toplam 98,303
178
Şekil 4.160 Anadolu’nun QAFP üçgen diyagramında adlandırılması ( Streckeisen, 1976)
Kayaç belirgin derinlik kayası olup faneritik holokristalin hipidiyomorf taneli doku göstermektedir (Kuşçu, bt). Kayaçta ana mineral olarak kuvars, plajiyoklas, ortoklas, amfibol ve biyotit bulunmaktadır (Şekil 4.161). İkincil olarak biyotitin ayrışması ile kloritleşme ve az miktarda uralitleşme bulunmaktadır. Aksesuar mineral olarak sfen ve az miktarda zirkon bulunmaktadır. Koyu renkli minerallerin çevresinde opak mineral oluşumları görülmektedir.
Kuvars, makroskobik olarak şeffaf camsı parlaklığı ve grimsi rengi ile belirgindir. Mikroskobik olarak iri ve çatlaklı olarak bulunmaktadır. Tek nikolde şeffaf ve renksizdir. Çift nikolde düşük çift kırınım renklerine sahiptir.
Şekil 4.161 Anadolu’nun çift nikol genel görünümü
Feldispatlardan plajiyoklas mat beyaz renkli, ortoklas ise iri, ortalama 3 cm büyüklüğünde taneler halinde, açık pembe, çatlaklı olarak bulunmaktadır. Mikroskobik olarak plajiyoklas tek nikolde renksizdir ve düşük rölyeflidir. Çift nikolde zonlu, kafes ve polisentetik ikizlenme gösterir ve düşük çift kırınım renklerine sahiptir (Şekil 4.162). Plajiyoklasın ayrışması sonucu kaolinleşme oluşmuştur ve ayrışmanın ileri safhalarında ikizlenmeler görülmeyebilir. Ortoklas tek nikolde renksizdir ve düşük rölyeflidir. Çift nikolde karlsbat ikizlenmesi gösterir, plajiyoklasa göre daha koyu olan düşük çift kırınım renklerine sahiptir ve plajiyoklas, ortoklas, kuvars, amfibol ve biyotit minerallerini katı kapanım olarak içermektedir (Şekil 4.163). Bi Plj Amf Ort Q 0 86,7µ
180
Şekil 4.162 Kafes ikizli plajiyoklas minerallerinin çift nikol görüntüsü
Şekil 4.163 Ortoklas minerali içindeki katı kapanımların çift nikol görünümü
Amfibol, makroskobik olarak mat siyah renklidir. Mikroskobik olarak tek nikolde yeşil pleokroizması ve tek yönde dilinimi ile belirgindir. Çift nikolde yüksek girişim renkleri ve ikizlenmesi ile tipiktir. Amfibol minerallerinin hemen hemen tümü idiyomorftur. C eksenine dik kesitleri altıgene yakın, C eksenine paralel kesitleri ise çubuksu şekillidir (Şekil 4.164).
Plj
Ort
0 28,9µ
Şekil 4.164 Amfibol mineralinin çift nikol görünümü
Biyotit, makroskobik olarak siyah pulcuklar halinde görülmektedir. Mikroskobik olarak C eksenine dik kesitleri ksenomorftur ve tek nikolde pleokroizma göstermeyen koyu kızıl kahverengi, çift nikolde koyu kahverengi ile belirgindir. C eksenine paralel kesitleri ise tek nikolde kahverengi pleokroizması ve tek yönde dilinimi, çift nikolde kahverengi ve kedigözü olarak tanımlanan tipik sönmesi ile belirgindir (Şekil 4.165). Biyotit mineralleri genelde ayrışma sonucu klorite dönüşmektedir.
Şekil 4.165 Biyotit mineralinin çift nikol görünümü Amf Ort Bi Bi Kl 0 72,2µ 0 72,2µ
182
Aksesuar mineral olarak sfen ve yüzdeye alınmayacak kadar zirkon bulunmaktadır. Sfen tipik baklava dilimi şeklinde, tek nikolde yüksek rölyef ve koyu rengi, çift nikolde yüksek girişim renkleri ve ile karakteristiktir (Şekil 4.166). Zirkon yuvarlak şekillidir, tek nikolde yüksek rölyefli ve koyu renklidir. Çift nikolde sfenden daha renkli olarak yüksek çift kırınım renklerine sahiptir.
Şekil 4.166 Sfen minerallerinin tek nikol görünümü
Kayaçta az miktarda opak mineral oluşumları vardır. Genelde koyu renkli minerallerle birlikte bulunmaktadır.
4.12.1.3.1 Alterasyon. Kayaç genelde makroskobik olarak fazla alterasyon
göstermez. Ayrışmamış ve sağlam bir görüntüsü vardır (Şekil 4.157). Ancak mikroskopta bazı minerallerin dönüşmeye başladıkları ve altere oldukları gözlenmiştir.
Kayaçta feldispat minerallerinin ayrışması sonucu kaolinleşme ve serisitleşme görülmektedir. Kesitte fazla olmamasına karşın kaolinleşme tek nikolde kahverengimsi toprağımsı görüntü, çift nikolde grimsi lekeler halinde dikkat çekmektedir (Şekil 4.167). Kaolinleşme plajiyoklas minerallerine oranla ortoklas minerallerinde nispeten daha az gözlenmektedir. Serisitleşme tek nikolde renksizdir, çift nikolde yüksek çift kırınım renklerine sahiptir (Şekil 4.167).
Sf
Şekil 4.167 Feldispatlarda gözlenen kaolinleşme ve serisitleşmenin çift nikol görünümü
Kayaçta bulunan biyotit minerallerinin klorite dönüşmeye başladığı gözlenmiştir. Kloritleşme tek nikolde belirgin yeşil pleokroizma göstermektedir. Çift nikolde yüksek çift kırınım renklerine sahiptir ve lifsi yapısı ile dikkat çeker (Şekil 4.168).
Şekil 4.168 Biyotit minerallerinde gözlenen kloritleşmenin çift nikol görünümü
Kayaçta az miktarda bulunan piroksen mineralleri amfibole dönüşmeye başlamıştır. Piroksen mineralinin kenarlarından itibaren amfibol mineraline
Bi Kl S Ka 0 72,2µ 0 72,2µ
184
dönüşmesi uralitleşme olarak tanımlanmaktadır. Mineralin merkezinde piroksen minerali görülebilmektedir (Şekil 4.169).
Şekil 4.169 Piroksen minerallerinde gözlenen uralitleşmenin çift nikol görünümü
Amfibol minerallerinde nadiren kloritleşme gözlenmektedir. Kloritleşme tek nikolde yeşil pleokroizma göstermektedir. Tek nikolde yeşil pleokroizma gösteren amfibolden canlı yeşil rengi ile tek ayırt edilir. Çift nikolde siyaha yakın mor refleksiyon renkleri ile tanınmaktadır (Şekil 4.170).
Şekil 4.170 Amfibol minerallerinde gözlenen kloritleşmenin çift nikol görünümü Amf Kl Amf Prx 0 72,2µ 0 28,9µ
4.12.1.4 Radyonüklit Aktivite Analizleri
Kayaç örneklerinden yapılan radyonüklit aktivite analizleri sonucunda radyasyon değerinin UNSCEAR (1993)’ın belirlediği standartların altında çıkmıştır.
Tablo 4.33 Anadolu’nun radyonüklit analiz sonuçları
4.12.2 Sonuç
Kırşehir – Kaman yöresinde üretilen (Şekil 4.158) ve “Anadolu” endüstriyel adıyla sektörde tanınan kayaç faneritik holokristalin hipidiyomorf taneli dokulu, magmatik kökenli derinlik kayacıdır. Granit olarak tanımlanan kayacın, yapılan mineralojik – petrografik analizlere göre “monzogranit” olduğu anlaşılmıştır. Kayaçta ana mineral olarak kuvars, feldispat minerallerinden plajiyoklas ve ortoklas, amfibol ve biyotit bulunmaktadır. Alterasyon ürünü olarak feldispat minerallerinde kaolinleşme ve serisitleşme, biyotit ve amfibol minerallerinde kloritleşme ve ayrıca az miktarda uralitleşme gözlenmektedir. Kayaçta yapılan radyonüklit aktivite analizlerinin standart değerlerin altında çıktığı belirlenmiştir.
Anadolu, genellikle iç mekanda yatay ve düşey kaplamalarda kullanılmaktadır.