Aksaray Yaylak endüstriyel tanımıyla bilinen kayaç, Aksaray ili Yaylak yöresinde üretilmektedir. Çok uzun zamanlardır işletilen, yaygın olarak kullanılan ve sektörde beğeni gören bir serttaştır (Şekil 4.50, 4.51 ve 4.52).
Şekil 4.50 Aksaray Yaylak’ın makroskobik görünümü.
Şekil 4.51 Aksaray Yaylak’ın üretildiği ilin Türkiye haritasındaki yeri; Aksaray / Yaylak
94
Şekil 4.52 Aksaray Yaylak ocağından bir görünüm
4.4.1 Analizler
Kayacın bazı özelliklerinin belirlenebilmesi için bazı analiz ve deneylerin sonuçlarına ihtiyaç vardır. Kayacın kimyasal analizleri, mineralojik – petrografik incelemeleri ve radyonüklit aktivite deneyleri yapılmış, fiziko – mekanik analizleri ise daha önceden yapılmış çalışmalardan temin edilmiştir.
4.4.1.1 Fiziko – Mekanik Analizler
Kayacın fiziko – mekanik analizleri, daha önce Işıl Erdoğan (2005)’ın bitirme tezinde verdiği sonuçlar kullanılmıştır. (Tablo 4.10). Fiziko – mekanik analiz sonuçlarına göre kayacın sertlik ve dayanımına göre kullanım alanları belirlenmektedir.
Tablo 4.10 Aksaray Yaylak’ın fiziko – mekanik analiz sonuçları
Moh’ s Sertliği 6
Birim Hacim Ağırlığı 2,6 gr/cm3
Özgül Ağırlığı 2,67gr/cm3
Atmosfer Basıncında Ağırlığınca Su Emme % 0,3
Porozite % 0,7
Doluluk Oranı % 97
Tek Eksenli Basınç Dayanımı 1350 kgf/cm2
Darbe Dayanımı 22 kgf.cm/cm3
Sürtünme İle Aşınma Dayanımı 7,7 cm3/50cm2
4.4.1.2 Kimyasal analizler
Yapılan kantitatif kimyasal analizler ile kayacın majör bileşenleri belirlenmiştir (Tablo 4.11). Elde edilen sonuçlar kayacın bazı özelliklerinin ve mineralojisinin yorumlanmasına yardımcı olmaktadır.
Tablo 4.11 Aksaray Yaylak’ın kimyasal analiz sonuçları
4.4.1.3 Mineralojik – Petrografik Analizler
Kayaç örneklerinden yapılan ince kesitler polarizan mikroskopta incelenerek kayacın mineralojisi belirlenmiştir. Mineralojik incelemelerle beraber kayacın mineral bileşimi belirlenmiş ve yüzdeleri hesaplanmıştır (Şekil 4.53). Kayacın mineral bileşimleri ve yüzde oranları Streckeisen (1976) diyagramında yorumlanarak kayacın bilimsel adı belirlenmiştir (Şekil 4.54).
% SiO2 73,70 Al2O3 12,96 ∑ Fe2O3 1,72 MgO 0,54 CaO 1,87 Na2O 3,62 K2O 4,35 TiO2 0,16 MnO 0,085 Kızdırma Kaybı 0,34 Toplam 99,345
96
Şekil 4.53 Aksaray Yaylak’ın mineral bileşimi ve yüzde oranları
Şekil 4.54 Aksaray Yaylak’ın QAFP diyagramında adlandırılması (Streckeisen, 1976)
Kayaç belirgin derinlik kayası olup faneritik holokristalin taneli doku göstermektedir (Kuşçu, b.t). Kayaçta ana mineral olarak kuvars, plajiyoklas, ortoklas, biyotit ve amfibol bulunmaktadır (Şekil 4.55). İkincil oluşum olarak biyotitin ayrışması ile sonuçlanan kloritleşme, feldispatların ayrışmasıyla oluşan serisitleşme ve kaolinleşme bulunmaktadır. Aksesuar olarak sfen ve zirkon bulunmaktadır. Ayrıca kayaçta makro olarak da bol miktarda anklav gözlenir.
0 54,2µ
Şekil 4.55 Aksaray Yaylak’ın çift nikol genel görünümü
Kuvars, makroskobik olarak şeffaf beyaz rengi ve camsı parlaklığı ile tanınmaktadır. Mikroskobik olarak ksenomorf iri taneler halinde, çatlaklı olarak bulunur. Tek nikolde saydam, renksiz ve düşük rölyeflidir. Çift nikolde ise düşük çift kırınım renklerine sahiptir.
Feldispatlar makroskobik olarak mat beyaz renklidir. Mikroskobik olarak tek nikolde saydamdır ve düşük rölyeflidir. Çift nikolde ise düşük çift kırınım renklerine sahiptir. Feldispatlardan plajiyoklas çift nikolde polisentetik ikizlenme ve zonlu sönme göstermektedir (Şekil 4.56). Ortoklas çift nikolde karlsbat ikizlenmesi göstermektedir. Ortoklas içinde kapanım olarak plajiyoklas, kuvars ve amfibol mineralleri bulunmaktadır (Şekil 4.57).
Ank (Amf)
Q Plj
Bi
98
0 72,2µ
0 72,2µ
Şekil 4.56 Zonlu plajiyoklas minerallerinin çift nikol görünümü
Şekil 4.57 Ortoklas minerali içindeki katı kapanımların a çift nikol görünümü
Biyotit makroskobik olarak siyah pullar halinde görülmektedir. Mikroskobik olarak biyotit minerallerinin C eksenine paralel kesitleri tek nikolde kahverengi pleokroizması ve tek yönde dilinimi ile tanınmaktadır. Çift nikolde yüksek çift kırınım renkleri ve kedigözü sönme ile belirgindir. C eksenine dik biyotit kesitleri tek nikolde pleokroizma göstermez, tek nikolde ve çift nikolde koyu kahve renklidir (Şekil 4.58).
Plj
0 28,9µ
0 72,2µ Şekil 4.58 C eksenine dik ve paralel biyotit minerallerinin çift nikol görünümü
Amfibol, kayaçta sadece anklavlarda bulunmaktadır. Anklavlar kayacın diğer minerallerine göre daha ince tanelidir, taneler birbirine değimlidir ve amfibol, biyotit ve opak minerallerden oluşmaktadır. Amfibol tek nikolde açık yeşilden koyu yeşile dönen pleokroizma göstermektedir. Çift nikolde yüksek çift kırınım renklerine sahiptir (Şekil 4.59).
Şekil 4.59 Anklavdaki amfibol ve opak minerallerin çift nikol görünümü
Bi
Bi
100
0 28,9µ
Aksesuar mineral olarak az miktarda sfen ve zirkon bulunmaktadır. Sfen tek nikolde koyu renkli ve yüksek rölyeflidir. Çift nikolde ise yüksek çift kırınım renklerine sahiptir. Zirkon tek nikolde sfene nazaran daha yüksek rölyeflidir, çift nikolde ise daha canlı yüksek çift kırınım renklerine sahiptir (Şekil 4.60).
Şekil 4.60 Zirkon mineralinin çift nikol görünümü
4.4.1.3.1 Alterasyon. Kayaç makroskobik olarak fazla alterasyon göstermez.
Ayrışmamış ve sağlam bir görüntüsü vardır (Şekil 4.50). Ancak mikroskopta bazı minerallerin dönüşmeye başladıkları gözlenmiştir.
Plajiyoklas minerallerinin ayrışması sonucu serisitleşme ve az miktarda kaolinleşme gözlenmektedir. Kesitte serisit küçük kristaller halinde (pul pul) görünmektedir. Serisit mineralleri tek nikolde renksizdir, çift nikolde parlak, ikinci sıranın çift kırınım renklerine sahiptir (Şekil 4.61).
Biyotitin ayrışması sonucu kloritleşme oluştuğu gözlenmektedir. Kloritleşme tek nikolde açık yeşilden koyu yeşile dönen belirgin pleokroizması, çift nikolde mavi – mor refleksiyon renkleri ile tipiktir. Kesitte tümü klorite dönüşmüş biyotit mineralleri bulunmaktadır (Şekil 4.62).
0 28,9µ
0 72,2µ
Şekil 4.61 Plajiyoklas minerallerinde gözlenen serisitleşmenin ta çift nikol görünümü
Şekil 4.62 Biyotit minerallerinde gözlenen kloritleşmenin çift nikol görünümü
Kesitte biyotit minerallerinin etrafında az miktarda kalsit mineralleri gözlenmektedir. Biyotit minerallerinin klorite dönüşümü sırasında serbest kalan kalsiyum elementinin kalsit olarak ayrıldığı düşünülmektedir. Kalsit mineralleri tek nikolde renksiz, çift nikolde ise çok yüksek renk değerinden dolayı pembemsi beyaz renkte gözlenir. Kalsit minerallerin oluşumu plajiyoklas minerallerinde de gözlenmektedir (Şekil 4.63).
S
102
0 28,9µ
Şekil 4.63 Biyotit ve plajiyoklas minerallerinin dönüşümü ile kalsit oluşumunun çift nikol görünümü
4.4.1.4 Radyonüklit Aktivite Analizleri
Kayaç örneklerinden, yapılan radyonüklit aktivitesi analizleri sonucunda radyasyon değerlerinin UNSCEAR (1993)’ın belirlediği standartların altına çıktığı gözlenmiştir (Tablo 4.12). Ayrıca üretici firmanın yaptırdığı, ekte (Ek 2) verilen analiz sonuçlarına göre radyasyon değeri 208,02 Bq/kg çıkmıştır.
Tablo 4.4.3 Aksaray Yaylak’ın radyonüklit analiz sonuçları
Aksaray’da üretilen farklı granit örneklerinde yapılan radyonüklit aktivitesi deneylerinde sonuçların birbirlerine yakın olduğu belirlenmiştir.
K 883±22 226 Ra 42±4 232Th 46±3 Sonuç (Bq/kg) 175,77 (STANDART: 370Bq/kg) Kl K
4.4.2 Sonuç
Aksaray – Yaylak yöresinde üretilen (Şekil 4.51 ve 4.52) ve “Aksaray
Yaylak Graniti” olarak sektöre tanıtılan kayaçların yapılan mineralojik –
petrografik analizlere göre “monzogranit” olduğu anlaşılmıştır. Kayaç faneritik holokristalin taneli dokulu, magmatik kökenli derinlik kayasıdır. Kayaçta ana mineral olarak kuvars, feldispat minerallerinden plajiyoklas ve ortoklas, amfibol ve biyotit bulunmaktadır. Ayrışmanın makroskobik olarak gözlenmediği bu kayaçlarda yapılan mineralojik incelemelerde bazı alterasyon ürünleri belirlenmiştir. Bunlar plajiyoklas minerallerinde gözlenen kaolinleşme, serisitleşme ve biyotit minerallerinde gözlenen kloritleşmedir. Yapılan radyonüklit aktivite analizlerinin standart değerlerin altında çıktığı, yöredeki diğer serttaşlarla birbirine yakın değerler verdiği görülmüştür.
Aksaray yaylak, genellikle fayans halinde zemin döşemesi ve iç – dış cephe kaplaması olarak kullanılmaktadır.