Foto.48a-Ön Yüz Foto.48b- Arka Yüz
Katalog No: 45 Müze Envanter No: 23.grup
Dönemi: Anadolu Selçuklu (H.629-M. 1231/1232) Ölçüleri: Ağırlık: 2.8 gr. Çap: 2.2 cm.
Malzemesi: Gümüş Yazı Türü: Sülüs Tanımı:
Sikkenin ön yüzünde yatayda dört, dikeyde iki sıra yazı bulunmaktadır. Yatay yazılarda, üstteki iki sıra yazıdan sonra, bir yazı genişliğinde boşluk bırakılarak, alttaki iki satır diğerlerinden ayrılmıştır. Bu boşluğa yan yana üç tane altı kollu yıldız motifi yerleştirilmiştir. Bu yazıların sağına ve soluna dikey birer sıra yazı daha eklenmiştir. Tüm bu kompozisyon birbiri ardına devam eden noktalarla oluşturulan, inci dizisi konturla çevrilerek kompozisyon tamamlanmıştır.
Sikkenin arka yüzünde oldukça düzensiz yerleştirilmiş yazılar bulunmaktadır. Bu yazıların bazıları yatay bazıları dairesel bazıları ise diğer yazıların arasına yerleştirilmiştir. Yazılar arasında çintemani ve yan yana üç nokta şeklindeki geometrik süsleme motifleri görülmektedir. Kenarlarda ise herhangi bir konturlamaya gidilmemiştir.
Sikkede oldukça düzensiz yerleştirilen yazılar, ön yüz ve arka yüz bağlantılı olarak anlamlı hale gelmektedir. Ön yüzde başlayan bir kelimenin arka yüzde devamı şeklinde kullanılmıştır.
Oldukça sağlam durumda olan sikkede, kenara yakın kısımlarda kesilmeler ve yarıklar görülmektedir.
Sikke, H. 629- M. 1231/1232 senesinde Anadolu Selçuklu hükümdarı Alâeddin Keykubâd tarafından Dunaysır’da bastırılmıştır.
Okunuşu: Ön Yüz:
El-İmam El-Mustansır Billâh Emirû’l-Mü’minin Etrafında sene tis'â ışrin ve sitte mie.
Anlamı:
Mü’minlerin emîri Mustansır Billah. Sene 629
Arka Yüz:
Bi’l-Dunaysır sene es-sultan el-muazzam Keykubâd bin Keyhüsrev, sağda- ed-dirhem solda-duribe altta-haza.
Anlamı:
Büyük Sultan Keyhüsrev oğlu Keykubâd. Bu dirhem Dunaysır’da bastırılmıştır.
Foto.49a-Ön Yüz Foto.49b- Arka Yüz
Katalog No: 46 Envanter No: 2216
Dönemi: Anadolu Selçuklu (H.639-M. 1241/1242) Ölçüleri: Ağırlık: 3.0 gr. Çap: 2.0 cm.
Malzemesi: Gümüş Yazı Türü: Sülüs Tanımı:
Sikkenin ön yüzünde, şîr-i hurşit adı verilen aslan-güneş kompozisyonu bulunmaktadır. Oldukça natüralist işlenen aslan, sağa dönük ve yürür vaziyette tasvir edilmiştir. Aslanın hemen üstünde, yüzü insan şeklinde verilen güneş motifi yer almaktadır. Güneşteki yüz, ay yüzlü, badem gözlü Türk şemasına uygundur. Güneşin yanında, aslanın üstünde ve altında küçük, altı ve sekiz kollu yıldız motifleri bulunmaktadır. Bu kompozisyonun üzerinde, yarım daire yerleştirilen yazı kuşağı vardır. Tüm bu kompozisyon, birbiri ardına devam eden, içi dolgulu küçük tam dairelerle oluşturulmuş, inci dizisi ile çevrelenmiştir. Bu kontur sikkenin sadece alt bölümünde izlenebilmektedir, diğer kısımlar silinmiştir.
Sikkenin arka yüzünde yatayda beş sıra yazı bulunmaktadır. Bu yazının sağına ve solunan birer sıra, dikey yazı yerleştirilmiştir. Yazılar arasında herhangi bir bölünmüşlüğe gidilmemiştir. Bu yazılar dıştan, ön yüzde olduğu gibi içi dolgulu, birbiri ardına devam eden küçük tam dairelerle oluşturulmuş inci dizisi ile çevrilmiştir.
Oldukça sağlam durumda olan sikkenin sadece kenar kısımları tahrip olmuştur. Bu tahribat sonrasında kenara yakın kontur çizgileri belirli noktalarda silinmiştir.
Sikke H. 639- M. 1241/1242 senesinde Anadolu Selçuklu hükümdarı Gıyâseddin Keyhüsrev tarafından Konya’da bastırılmıştır.
Şek.3- Anadolu Selçuklu Dönemi Sikkesi Ön Yüz Şek.4- Anadolu Selçuklu Dönemi Sikkesi Karakalem Çizimi Ön Yüz Şematik Çizimi
Okunuşu: Ön Yüz:
Etrafında- el-İmam el Mustansır Billâh Emirû’l Mü’minin. Anlamı:
Mü’minlerin emîri İmam Mustansır Billah.
Arka Yüz:
Ortada- es-sultan el-azam Gıyâseddünya ve’d-din Keyhüsrev bin Keykubad. Etrafında- duribe bil-Konya fi sene tis’a, selâsin ve sitte mie.
Anlamı:
Foto.50a-Ön Yüz Foto.50b- Arka Yüz
Katalog No: 47 Müze Envanter No: 2215
Dönemi: Anadolu Selçuklu (H. 641-M. 1243/1244) Ölçüleri: Ağırlık: 3.0 gr. Çap: 2.1 cm.
Malzemesi: Gümüş Yazı Türü: Kûfi Tanımı:
Sikkenin ön yüzünde, şîr-i hurşit adı verilen aslan-güneş kompozisyonu bulunmaktadır. Oldukça natüralist işlenen aslan, sağa dönük ve yürür vaziyette tasvir edilmiştir. Aslanın hemen üstünde, yüzü insan şeklinde verilen güneş motifi yer almaktadır. Güneşteki yüz, ay yüzlü, badem gözlü Türk şemasına uygundur. Bu kompozisyonun üzerinde, yarım daire şeklinde, yazı kuşağı vardır. Tüm bu kompozisyon, birbiri ardına devam eden, içi dolgulu, inci dizisi ile çevrelenmiştir.
Sikkenin arka yüzünde yatayda beş sıra yazı bulunmaktadır. Bu yazının sağına ve solunan birer sıra, dikey yazı yerleştirilmiştir. Yazılar arasında herhangi bir bölünmüşlüğe gidilmemiştir. Bu yazılar dıştan düz, tam daire bir kontur içine alınarak kompozisyon tamamlanmıştır.
Oldukça iyi durumda olan sikkede kenara yakın kısımlardaki yazı ve konturlarda yer yer silinmeler görülmektedir. Sikke kenarlarında da kırılmalar vardır.
Sikke, H. 641- M. 1243/1244 senesinde Anadolu Selçuklu hükümdarı Gıyâseddin Keyhüsrev tarafından Sivas’ta bastırılmıştır.
Şek.5- Anadolu Selçuklu Dönemi Sikkesi Ön Yüz Şematik Çizimi
Okunuşu: Ön Yüz:
Etrafında- el-imam el Mustansır Billâh Emirû’l Mü’minin.
Anlamı:
Mü’minlerin emîri, İmam Mustansır Billâh.
Arka Yüz:
Ortada- es-sultan el-azam Keyhüsrev bin Keykubad. Üstte- duribe bil Siva. Sağda- ve sittemie. Solda- s fi sene, atta-ahad ve erbain.
Anlamı:
Keykubâd oğlu Büyük Sultan Keyhüsrev. 641 senesinde Sivas’ta darp edilmiştir.
Foto.51a-Ön Yüz Foto.51b- Arka Yüz
Katalog No: 48 Müze Envanter No: 1528
Dönemi: Anadolu Selçuklu (H. 646-M. 1248/1249) Ölçüleri: Ağırlık: 2.7 gr. Çap: 2.2 cm.
Malzemesi: Gümüş Yazı Türü: Sülüs Tanımı:
Sikkenin ön yüzünde elinde ok ve yay bulunan, atlı süvari tasviri bulunmaktadır. At ve süvari sağa dönüktür. Süvarinin üzerinde dilimli bir giysi bulunmaktadır. Elindeki yayı ok atmak için gergin vaziyette tutmaktadır. Süvarinin başının arkasına ay motifi yerleştirilmiş ve astral anlam güçlendirilmiştir. Atın bacaklarının arasında, altı kollu yıldız formunda yapılan, stilize çiçek motifi bulunmaktadır. Tüm bu kompozisyon, kenarları tepelikli, dört çeyrek dairenin birbirine bağlanmasıyla oluşturulmuş konturla çevrelenmiştir. Bu konturun etrafına, tam daire tek sıra yazı yerleştirilmiştir. En dışta ise birbiri ardına devam eden, içi dolgulu küçük tam dairelerle oluşturulmuş, inci dizisi yer almaktadır.
Sikkenin arka yüzünde üç sıra yazı bulunmaktadır. Bu yazıların etrafında birbiri ardına devam eden, içi dolgulu, küçük tam dairelerle oluşturulan, inci dizisi yer almaktadır. İnci dizisinin etrafında ön yüzde olduğu gibi, kenarları tepelikli, dört çeyrek dairenin birbirine bağlanmasıyla oluşturulmuş kontur bulunmaktadır. Bu konturun köşebentlerine, sikkenin basım yeri ile tarihinin işlendiği, yazı
yerleştirilmiştir. Tüm bu kompozisyon ön yüzde olduğu gibi, birbiri ardına devam eden, içi dolgulu küçük tam dairelerle oluşturulmuş, inci dizisi ile çevrilerek kompozisyon tamamlanmıştır.
Oldukça tahrip olan sikkenin üstüne küçük bir delik açılmıştır. Sikkenin kenarına yakın kısımlarında yer yer silinmeler görülmektedir.
Sikke H. 646- M. 1248/1249 senesinde Anadolu Selçuklu hükümdarı Rükneddin Kılıç Arslan tarafından Sivas’ta bastırılmıştır.
Şek.6- Anadolu Selçuklu Dönemi Sikkesi Ön Yüz Karakalem Çizimi Okunuşu:
Ön Yüz:
Etrafında- Es-sultan el-azam Rükneddinya ve’d-din Kılıç Arslan bin Keyhüsrev emirû’l-Mü’minin.
Anlamı:
Mü’minlerin emîri, büyük sultan dinin ve Dünya’nın temel direği, Keyhüsrev oğlu Kılıçarslan.
Arka Yüz:
Ortada- el İmam el Mustasım Billâh Emirû’l-Mü’minin. Etrafında-sene sitte ve erbain ve sitte mie, duribe hazed-dirhem bil Sivas.
Anlamı:
Mü’minlerin emîri, İmam Mustasım Billâh, bu dirhem 646’da Sivas’ta darp edilmiştir.
Değerlendirme
Mardin müzesinde 4 örneği bulunan bu dönem sikkeleri gümüşten basılmıştır. Bu sikkelerde sultan, es-sultan el-muazzam, mü’minlerin emiri gibi ünvanlar kullanmıştır.
Kelime-i tevhid bu dönem sikkelerinde de geniş yer bulmuştur.
Sikkelerin basım yeri ve tarihi gibi bilgilerin bulunduğu yazı kuşakları bazı örneklerde ön yüzde, figür etrafında bazı örneklerde arka yüzde satır sonunda Arapça yazı olarak kullanılmıştır.
Sikkelerde görülen yazı tipi kûfi’dir.
Sikkeler, Dunaysır, Konya, Sivas şehirlerinde basılmıştır.
Anadolu Selçuklu sikkeleri iki tipte karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan birincisi yazılı örnekler, ikincisi ise figürlü örneklerdir. Yazılı örneklerde dikkat çeken nokta satır aralarına yerleştirilen sekiz kollu yıldız motifleri iken, figürlü örneklerde şir-i hurşit ve atlı süvari tasvirleridir.
Anadolu Selçuklu Sikkeleri ile ilgili bugüne kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Bunlardan bazıları;
ALTINTAŞ, A., “Selçuklu Türkiyesi’nde Para”, Türkler, Cilt: 7, Ankara, 2002, s.386- 391
ANONİM, Doğu-Batı Arası Bir Gökkuşağı Selçuklu Sikkeleri II,
İstanbul, 2001
AYKUT, Ş.N., Türkiye Selçuklu Sikkeleri I, İstanbul, 2000.
BUTAK, B., XI, XII, XIII Yüzyıl Resimli Türk Paraları, İstanbul, 1948
İSMAİL GALİB, Takvim-i Meskukat-ı Selçukiyye, Ankara, 1971
İZMİRLİER, Y., Anadolu Selçuklu Paraları, İstanbul, 2010
PARLAR, G., Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Ögeler, Ankara, 2001
TEKİN, O., “Başlangıcından Türkiye Cumhuriyeti’ne Kadar Türk Devletlerinin Sikkeleri”, Türkler, Cilt: 5, Ankara, 2002, s.413- 422
ERKİLETLİOĞLU, H.-GÜLER, O., Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Kayseri, 1996
Bu dönem sikkeleri ile ilgili zengin bir koleksiyon Konya Etnografya Müzesinde bulunmaktadır.