Amaca Yönelik ya da Yargıya Dayalı Örnekleme

Üzerinde çalışma yapılan bir evrenden örneklem belirleme işine ise örnekleme denir. Tercih edilen örneklemin araştırılması sonucu ortaya çıkan veriler kullanılarak evrenin ne olduğu hakkında doğru bilgiler elde edilmeye çalışılır. Örneklem, insanın günlük yaşamıyla bütünleşik bir haldedir ve bir karar vereceğinde örneklemlerden yararlanma yoluna gider. Hava olaylarının durumu, kişiye o gün nasıl bir elbise seçeceğine karar vermesinde, yanına şemsiye veya yağmurluk alma tercihinde bulunup bulunmayacağına karar vermesinde bile etkilidir. Yemek pişerken tadılan bir kaşık o yemeğin hazır olup olmadığını, bir bardak çay, bir demlik çayın tadının nasıl olduğunu; bir bölgede yer alan bir iki bahçede yetişen elmaların durumu, o bölgenin tamamında yetişen elmaların gelişiminin nasıl olduğu hakkında genel bir bilgi edinmemize neden olur (Arıkan, 2004).

Nicel ve nitel araştırmalar örneklem seçimi noktasında birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Nicel araştırmalar olasılıklar üzerine kurulu tesadüfi yaklaşımları tercih ederken, nitel araştırmalar ise amaçlı örneklem modelini tercih etmektedirler. Amaçlı örneklem modellerinden başlıcaları şunlardır; aşırı veya aykırı durum örneklemeleri, maksimum çeşitlilik örneklemeleri, kritik durum örneklemeleri, tipik durum örneklemeleri, kartopu ya da zincir örneklemeleri, doğrulayıcı veya yanlışlayıcı örneklemeler ve kolay ulaşılabilir durum örneklemeleri (Yıldırım ve Şimşek, 2014).

Bu örneklemeye aynı zamanda yargısal örnekleme de denilmektedir. Araştırmacılar için evrenin tamamını temsil edebilecek bir örneklemi tercih etmek en önemli unsurdur. Fakat bazı istisnai durumlar da vardır, koşulların kontrol altında tutulabildiği problemlerde evrenden gelişigüzel olarak farklılık gösteren, araştırma için konunun önemli özelliklerine ortalamanın üzerinde bir seviyede sahip olması durumuna dikkat edilerek örneklemin belirlenmesine araştırmacı karar verebilir. Bu tarz örneklemeler yargısal (judgemental) örneklemeler olarak da isimlendirilirler. Araştırmacılar kendi düşüncelerini veya önceden edinmiş oldukları bilgi ve deneyimlerini kullanarak örneklem seçebilirler, yani araştırmanın amacına uygun olan kişileri ve olayları seçmeyi tercih edebilirler (Özen ve Gül, 2007). Amaca yönelik örnekleme, katılımcıların araştırma problemleri kapsamındaki bilgi birikimleri ve özelliklerine göre seçilmesidir (Kıncal, 2013).

Örneklem, bir araştırmada evrenin genel olarak tüm özelliklerini yansıtabilen bir parçanın seçim işlemi anlamına gelmektedir. Örneklem, seçilen bütünün küçük bir yansıması gibidir. Örneklemin oluşturduğu gurup ise evrenin tamamını oluşturmaktadır. Örneklem seçimi sırasında, örneklemlerin bir temsil yeteneğinin olması ve evreni temsil edebilecek yeterli büyüklüğe sahip olması dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Örneklemlerden faydalanılarak yapılan çalışmalar hem zaman hem de maliyet açısından ekonomik olmasının yanında evrenin tamamının incelenmesiyle elde edilecek sonuçlar gibi doğru, geçerli ve güvenilir olabilecektir (Gökçe, 1988).

Amaçlı örneklemenin temeli, araştırmanın amacına uygun, evreni temsil eden örneğini kullanmak yerine belirli bir amaç doğrultusunda bir veya birden fazla alt bölümü örnek teşkil edecek şekilde seçmektir. Başka bir ifade ile örneklem, evrenin problem durumuna göre en uygun bir bölümü inceleme konusu olarak seçmektir (Sencer, 1989).

Patton’a (1987), göre olasılık temelli örnekleme temsil gücünü elde etmek amacıyla evrene geçerli genellemeler yapma noktasında önemli üstünlükler sağlarken, amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip olduğu varsayılan durumların detaylı bir şekilde araştırılmasına imkân vermektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2014).

Amaçlı (yargısal) örneklemlerde araştırmacılar, nelerin seçilmesi gerektiği konusunda kendi düşüncelerini kullanarak, yapacağı araştırmaya hizmet edecek en uygun örneklemleri seçerler (Balcı, 2005).

Nicel araştırma yöntemleri içerisinde gelişen, fakat nitel araştırmalar içerisinde sınırlı bir şekilde de olsa kullanılmaya başlanan olasılık temelli örneklem yönteminin aksine amaçlı örneklem yöntemi, tamamıyla nitel araştırmalar yöntemi içerisinde ortaya çıkıp gelişmiştir. Amaçlı örneklem zengin bir bilgi kaynağına sahip olduğu düşünülen konuların ayrıntılı olarak çalışılmasına imkân vermektedir. Bu açıdan, amaçlı örneklem yöntemleri birkaç konuda, olgu ve hadiselerin ortaya çıkarılıp açıklığa kavuşmasında yararlı olmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2014).

Amaca yönelik örneklem, özel durum ve koşullarda kullanılan çok önemli bir örneklem çeşididir. Açıklayıcı araştırmalar veya saha araştırmaları için

kullanır veya düşünce olarak belli bir amaca yönelik örnek olaylar seçer ve sadece belirli kriter ve ölçütleri temsil eden örnekleri kullanır. Amaca yönelik örneklem, daha çok belli bir konuda bilgi vermek amacıyla eşi benzeri olmayan olayları örneklem olarak seçmek amacıyla kullanılmaktadır (Neuman, 2012).

Amaçlı örnekleme tekniği, birtakım muayyen, sınırlı ve ulaşması güç bireysel hususiyetlere sahip kişiler üzerinde yürütülmesi uygun olan bir örneklem tekniğidir. Buradaki amaç, belli özelliklere sahip kişilere erişebilmektir (Ekiz, 2009). Amaçlı örneklem tekniğinde araştırmacı, araştırma problemine cevap bulacağına inandığı kişileri seçmektedir. Böylece bu örnekleme yöntemini kullanarak zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumları derinlemesine çalışma imkânı elde edilir (Yıldırım ve Şimşek, 2014). Amaçlı örneklemeye başlarken, çalışma grubunun belirlenmesi için seçim kriterleri belirlenir. Kriter dayanaklı yapılan seçimde, belirlenen kriterler direkt olarak çalışmanın amaçlarını yansıtır ve bilgi noktasında zengin durumların açıklanmasına kılavuzluk eder (Merriam, 2013).

Neticede amaca yönelik örneklem, çalışmaların yapılış amacı düşünüldüğünde bilgi noktasında zengin konuların seçilerek çok ayrıntılı bir şeklide araştırma yapılmasına imkân tanıyan bir yöntemdir. Belli kriterleri karşılayan ya da belli niteliklere sahip olan bir veya birden fazla özel konularda tercih edilmektedir (Büyüköztürk, vd. 2012).

Örneklem olarak Kayseri ili sınırları içerisinde bulunan yerleşim yeri adları seçilmiştir. Ancak Kayseri ilinde toplamda 400’ den fazla yerleşme bulunmaktadır. Süre ve yer ile ilgili sınırlılıklar nedeniyle bu sayıdaki yerleşim yerini incelemek ve bir sonuca varmak oldukça zor olacaktır. Bu nedenle örneklem içerisinden çalışmaya en uygun olanı seçmek için amaçlı örneklem yöntemi kullanılmıştır. Amaçlı örneklem seçiminde ise Ad Değiştirme İhtisas Kurulu tarafından değişikliğe gidilen yerleşim yeri adları seçilmiştir.

3. 3. Veri Toplama Araç ve Teknikleri

Araştırma süresince ihtiyaca uygun verileri elde etmek için çeşitli yöntemler kullanılmıştır. Kayseri ili sınırları içerisinde bulunan köy yerleşme isimlerinin belirlenip tablolaştırılmasında TUİK verileri kullanılmıştır. Köylerin tarihi ve adı

üzerine yapılan veri toplama işlemi sırasında ise saha görüşmeleri yöntemi ön plana çıkmıştır.