Ali’nin Tanrılığı-Ulûhiyeti meselesi:

Pir Sultan Abdal’ın sınırlı sayıda da olsa şiirlerinde Hz. Ali’yi Tanrı’ya ait sıfatlarla nitelendirdiğini görürüz. Bu tür şiirleri şairin düşüncesinde bir problem olarak ortaya çıkmaktadır.

Aslında bu konu Pir Sultan Abdal’ın Tanrı ile ilgili değil Hz. Ali ile ilgili tasavvurlarından biridir. Bu konuyu Pir Sultan Abdal’ın Tanrı görüşü altında ele almamızın sebebi, Pir Sultan Abdal’ın olduğu iddia edilen kimi şiirlerde şairin Hz. Ali’ye ulûhiyet atfetmesinden dolayıdır. Onun için biz de bu konuyu Pir Sultan Abdal’ın Tanrı Görüşü başlığında işlemeyi uygun gördük.

Yukarıda Pir Sultan Abdal’ın Tanrı ile ilgili sıfatları ve şairin Tanrı tasavvurunu yine şairin şiirlerini kaynak göstererek açıklamaya çalıştık. Şairin bütün Şiirleri dikkate alındığında kimi şiirlerinde Hz. Ali’nin Tanrı olduğunu düşündüren dörtlükleri mevcuttur. Bu şiirler sayıca azdır. Kanımızca şiirlerin sayıca azlığı bu şiirlerin Pir

132 _{Bezirci, a.g.e., s. 371.} 133 _{Avcı, a.g.e., s. 581.}

134 _{Üzüm, Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik, s. 72.} 135

Sultan Abdal’a ait olmadığı yönünde olsa da, eğer şiirler Pir Sultan’a atfediliyor ise bunları değerlendirmek yerinde olur.

Bunlardan biri daha hiçbir şey yok iken Ali’nin var olduğunu ifade ettiği şu dörtlüğüdür:

Dünya yetmiş kere doldu eksildi

Dolduran Ali’dir dolan Ali’dir136 buna benzer bir şiirinde de şair:

On sekiz bin âlemleri vareden Ali’dir ki şah-ı merdan Ali’dir137.

Pir Sultan’ın Hz. Ali’ye açıkça Tanrılık atfettiği ve Hz. Ali’nin Tanrılığı ile ilgili en çok dikkat çeken dörtlüklerinden birisi şöyledir.

Gafil kaldır şu gönlünden gümanı

Şu mülkün sahibi Ali değil mi?

Yaratmıştır on sekiz bin âlemi Kısmetini veren Ali değil mi?138.

Bu şiirleri dikkate alındığında Ali, mülkün sahibi olmak, on sekiz bin âlemi yaratmak ve kısmetini vermek açısından Allah’a benzetilmiştir.

Örnek verdiğimiz son dörtlüğü takip eden dörtlüklerin birinde:

Gelin vazgeçelim böyle gümandan,

vallahi çıkarız dinden imandan139 diyerek ilk dörtlükteki düşüncenin ve inancın yanlış olduğunu ifade etse de başka bir dörtlüğünde Allah ile Ali’nin bir olduğunu sadece isimlerinin farklı olduğunu şöyle dile getirmiştir:

Bir ismi Ali’dir bir ismi Allah Bunda inkâr yoktur hem vallah billâh

Şükür birliğine dedim eyvallah

Ben Ali’den gayrı âlâ görmedim140.

136 _{Avcı, a.g.e., s. 131.} 137 _{Bezirci, a.g.e., s. 308.} 138 _{Avcı, a.g.e., s. 575.} 139 _{Öztelli, a.g.e., s. 94.}

Bu şiirin devamında da

Hak Muhammed kendi özüdür Ali Ben Ali’den gayrı âlâ görmedim141.

Yukarıda ki deyişleri dikkate alındığında hem bu düşüncenin insanı dinden çıkaracağını ifade eden hem de Ali ile Allah’ın aynı fakat isimlendirilmeleri açısından farklı olduğunu söylemesi Pir Sultan’ın Tanrı tasavvurunu biraz karmaşık hale getirmektedir. Bu aynı zamanda Pir Sultan Abdal’ın Tanrı ile ilgili düşüncesinde bir çelişki olmaktadır. Üzüm de bu konuya dikkat çekmekte, şairin bu tür şiirleri hakkında istisnai karakterde şiirler olduğunu şöyle ifade etmektedir:

Pir Sultan’ın Ali’ye Tanrılık atfeden şiirleri istisnai bir karakter taşımaktadır; o halde bu şiirlerin ona ait olmayabileceğini söylemek gerekir. Esasen Abdulbaki Gölpınarlı ve Pertev Naili Boratav’ın bazı gerekçelerde de ileri sürdükleri gibi Pir Sultan’a atfedilen bütün şiirlerin ona ait olduğundan hiçbir şekilde emin olmak mümkün değildir. O halde Ali’yi ilahlaştıran şiirler bilahare şaire atfedilmiş olabilir. Zira Alevî geleneğinde birden fazla Pir Sultan Abdal vardır. Halkın pek de birbirinden ayırmaksızın içinde Pir Sultan geçen şiirleri ona nispet ettiği, hatta bilahare başkaları tarafından söylenen deyişlerin de kasten veya dikkatsizlik gereği yahut da şairin nüfuzundan faydalanarak yine meşhur Pir Sultan’a atfettiği bilinmektedir142.

Aslında Alevîliğin Tahtacılar koluna mensup olanlarından bazıları Hz. Ali’nin Tanrı olduğuna inanmaktadırlar143. Bu durumun bütün Alevî kolları için geçerli olmadığı tarihi belge ve sosyolojik gözlemlerle sabittir. Pir Sultan Abdal’ın da şiirlerinde Hz. Ali’ye Tanrılık atfeden birkaç dörtlüğün bulunması acaba şair de böyle mi inanıyor? sorusunu akıllara getirse de, onun şiirlerinde Tanrı düşüncesine bir bütün olarak bakıldığında bunun böyle olmadığı görülür.

Konu Hz. Ali’nin Tanrılığı meselesi olunca dikkatlerimizi çeken şu dizelere de değinmek yerinde olur kanaatindeyiz. Bu dizeler “bir ismi Ali’dir bir ismi Allah144” ,

140 _{Avcı, a.g.e., s. 638.} 141 _{Avcı, a.g.e., s. 639.}

142 _{Üzüm, Kültürel Kaynaklarına Göre Alevîlik, s. 118-119.}

143 _{Bkz. Yusuf Ziya Yörükan, Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, T.T.K.B., Ankara, 1998, s. 249-} 253., ayrıca Bkz. Ali Selçuk, Tahtacılar, Yeditepe Yay., İstanbul, 2004, s. 53-56.

“bir ismin Haydar’dır bir ismin Ali”, “binbir adı vardır bir adı Hızır145_{”, bir adı Şeyh}

Safi bir adı Ali146” dizeleridir. Burada dikkatlerimizi çeken bir varlığın birden fazla isminin olmasıdır. Bu bize Vahdet-i Vücud nazariyesini hatırlatmaktadır ki: “varlık

(vücûd) birdir, birden fazla değildir o da Hakk’ın varlığıdır. O’nun varlığından başka bir şeyin varlığı yoktur147. Böyle düşünüldüğünde yukarıdaki dörtlükler ile “bir ismin

Haydar’dır Bir ismin Ali” dizeleri daha rahat anlaşılmaktadır. Çünkü görülen Hakk’ın tecellisi olduğundan isimlerin bir anlamı yoktur. Asıl olan Hakk’tır tecelli ise isimlerden ibarettir. Hz. Ali de Hakk’ın tecellisi olduğundan Pir Sultan Abdal vahdet penceresinden, Hz. Ali’ye de Hakk tecellisi nazarıyla bakıp “bir adın Ali’dir bir adın

Allah” demiş olabilir.

Sonuç olarak Pir Sultan Abdal’ın şiirlerinden hareketle O’nun Tanrı inancına sahip olduğunu görürüz. İnandığı bu Tanrı’nın Bir, tek, eşsiz bir Tanrı olduğu bunun yanında Tanrı’nın İlim, yaratıcı, kudret sahibi, ihtiyaçsız gibi sıfatlarının olduğu şiirlerinin çeşitli yerlerinde tespit edilmiştir.

Şairin, Hz. Ali’nin Tanrılığı konusunda da birkaç istisna şiiri dışında böyle bir inanca sahip olmadığı şiirlerinin bütünü dikkate alınarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.