Alınma Kelimelerdeki Ünsüz DeğiĢmeleri

Bazı alınma kelimelerde önce bir -f->-p- değiĢmesi olmuĢ, ardından da bu kelimelerde bulunan "-p-" ler iki ünlü arasında kararak "-b-" dönmüĢtür: Far. cuft >

Tkm. cüpt > Tkm. cübüt , Far. neft > Tkm. nept > Tkm. nebit (Kara 2005:50).

Bu değiĢim Türkmen Türkçesi için geçerlidir. Zira Ġran Tkm.nde böyle bir değiĢim görülmüyor: Tkm. nebit "petrol" - Ġran Tkm. neft (122), Tkm. cübüt "çift" - Ġran Tkm cüfüt. (246).

1.1.9.1.2. d < t > t DeğiĢmesi

Bazı alınma kelimelerin ortasındaki "t"ler Tkm.de "d" olmuĢtur (Kara 2005: 59).

Ġran Türkmencesinde ise asli Ģekline yakındır: Tkm. depder "defter" < Ar. defter > Ġran Tkm. defter (271), Tkm. hepde "hafta" < Far. hefte > Ġran Tkm. hefte (58), Tkm. kepderi

"güvvercin" < Far. kebuter > Ġran Tkm. kepter (273).

1.1.9.1.3. d < ẕ > ẕ DeğiĢmesi

Bazı alınma kelimelerde -z > -d değiĢimi olmuĢtur. Ar. iẕn > Tkm. i:din (Kara 2005: 60). Ġran Türkmencesinde ise kelime asli Ģeklini korumuĢtur: Tkm. i:din "izin" - Ġran Tkm. iẕin (272).

1.1.9.1.4. ğ < ḫ > ḫ DeğiĢmesi

Arapça ve Farsçadan alınan bazı kelimelerin ortasında bulunan "ḫ"ler Türmencede

"ğ"ye dönmüĢtür (Kara 2005:52). Ġran Türkmencesinde asli Ģekilleriyle kullanılmaktadır: Tkm. nusğa "örnek, kopya" < Ar. nusḫa > Ġran Tkm. nusḫa (109), Tkm. pağta "pamuk" < Far. paḫta > Ġran Tkm. paḫta (149), Tkm. puğta "sağlam" < Far.

puḫta > Ġran Tkm. puḫta (207), Tkm. mağtamak "öğmek" - Ġran Tkm. maḫtamaḳ (249), Tkm. bağt "mutlu olma" < Ar. baḫt > Ġran Tkm. baḫt (252), Tkm. ığtıya:r "bir Ģeye duyulan hak, ihtiyar" < Ar. iḫtiya:r > Ġran Tkm. ıḫtıyar (330), Tkm. vağşı "yırtıcı, yabani" < Ar. vahşî > Ġran Tkm. vahşı (4), Tkm. bağtıyar "bahtlı olan" < Ar. baḫtıyar >

Ġran Tkm. baḫtıyar (426), Tkm. masğara < Ar. masḫara > Ġran Tkm. masḫara (282).

26 1.1.9.1.5. ğ <ʿ > ʿ DeğiĢmesi

Arapçadan alınan bazı kelimelerde bulunan "ayın"lar Türkmencede "ğ"ye dönmüĢtür (Kara 2005:52). Ġran Türkmencesinde ise asli Ģekilleri kullanılmaktadır:

Tkm. mutı:ğ "vefalı" < Ar. mutîʿ > Ġran Tkm. mutıʿ (126), Tkm. nığmat "nimet" < Ar.

niʿmet > Ġran Tkm. nıʿmat (155), Tkm. yağnı "bağlaç" < Ar. yaʿnî > Ġran Tkm. yaʿnı (279), Tkm. cemğıyet "topluluk" < Ar. cemʿiyet > Ġran Tkm. cemʿiyet (299), Tkm.

movzuğ "baĢlık, konu" < Ar. mevzuʿ > Ġran Tkm. mevzuʿ (401), Tkm. ağza: "organ" <

Ar. aʿza: > Ġran Tkm. aʿza: (413), Tkm. şığır "Ģiir" < Ar. şiʿir > Ġran Tkm. şiʿir (416), Tkm. tağlım "talim, terbiye" < Ar. taʿli:m > Ġran Tkm. taʿlı:m (627), Tkm. doğa "dua" <

Ar. duʿa > Ġran Tkm. duʿa (21). Tkm. mağşu:k "aĢık kız" < Ar. maʿşu:ḳ > Ġran Tkm.

maʿşu:ḳ (353).

1.1.9.1.6. kg < kk > kk DeğiĢmesi

Türkmencede Ģeddeli alınma kelimedeki "kk"lar "kg"ye dönmektededir. Ġran Türkmencesinde asli Ģekliyle yazılmaktadır: Tkm. muşakgat "zorluk" < Ar. meşeḳḳat >

Ġran Tkm. meşeḳḳat (185), Tkm. hokga "delik" < Ar. huḳḳa > Ġran Tkm. hoḳḳa (551), Tkm. çekge "elmacık kemiği" - Ġran Tkm. çekke (400), Tkm. tovakga "niyet" < Ar.

tevekkül > Ġran Tkm. tevekkül (250).

1.1.9.1.7. g < k > k DeğiĢmesi

Türkmencede Eski ve Orta Türkçedeki kelime baĢı "k" ünsüzleri "g"ye dönmektedir (Kara 2005: 54). Bu değiĢme Arapçadan alınan bazı kelimelerde de olmaktadır. Ġran Türkmencesinde ise kelime asli Ģeklinde kulanılmaktadır.

Tkm. Ġurha:n < Ar. Ḳura:n > Ġran Tkm. Ḳura:n (240)

1.1.9.1.8. h <ʿ > ʿ DeğiĢmesi

Bazı Arapça kelimelerde bulunan "ayın (ʿ)"lar, Türkmencede "h"ye dönmüĢtür (Kara 2005: 53). Ġran Türkmencesinde asli Ģekliyle kullanılmaktadır: Tkm. şa:hı:r "Ģair"

< Ar şa:ʿir > Ġran Tkm. şaʿır (416), Tkm. haḳı:da "düĢünce" - Ġran Tkm. ʿaḳide (625).

1.1.9.1.9. ñ < n > n DeğiĢmesi

Bir alınma kelimede bulunan "n", Tkm.de "ñ" olmuĢtur: Ar. münkir > müñkür (Kara 2005: 56). Bu kelime Ġran Türkmencesinde de asli Ģeklini korumaktadır: Tkm.

müñkür "inaçsız" - Ġran Tkm. münkir (146).

1.1.9.1.10. mm < nb > nb DeğiĢmesi

Tkm. temmi: "ceza" < Ar. tenbih > Ġran Tkm. tenbi: (207)

Tkm. cümmüş "ıssız, tenha yer" < Far. cünbiş > Ġran Tkm. cünbüş (251)

27 1.1.9.1.11. m < n > n DeğiĢmesi

Tkm. mäcu:m "macun" < Ar. maʿcu:n > Ġran Tkm. mäcu:n (625)

1.1.9.1.12. s < ḥ3 > ḥ3 DeğiĢmesi

Tkm. bäsdeş "yarıĢmacı" < Ar. baḥ3deş > Ġran Tkm. baḥ3deş (578), Ġran Tkm.

basdaş (638). Görüldüğü gibi bu kelimenin Ġran Türkmencesinde iki yazımı da var.

1.1.9.1.13. t < d > d DeğiĢmesi

"d" ünsüzü, Tkm.de kelime sonunda bulunmaz. Bu yüzden Arapça ve Farsçadan alınan bazı kelimelerin sonunda bulunan "d"ler "t"ye çevrilir (Kara 2005: 49). Ġran Türkmencesinde ise asli Ģekillerini korumuĢlardır: Tkm. metcit "mescit" < Ar. mescid >

Ġran Tkm. mescid (175), Tkm. tığşı:t "tasarruf edilen" - Ġran Tkm. tığşı:d (190), Tkm.

erbet "kötü, fena" - Ġran Tkm. erbed (191), Tkm. merveri:t "inci" < Far. morva:ri:d >

Ġran Tkm. mervari:d (273), Tkm. ussa:t "iĢini iyi biçimde yapan, usta" < Ar. üsta:d >

Ġran Tkm. üsta:d (287), Tkm. perzent "nesil" < Far. ferzend > Ġran Tkm. ferzend (658).

Yukarıdaki değiĢmenin tam tersine Ġran Türkmencesinde bazı "t"ler ise "d"lidir:

Tkm. topulmaḳ "tehdit edip saldırmak" - Ġran Tkm. dofulmaḳ (108), Tkm. cabadı "yağlı çörek"-Ġran Tkm. capatı (276).

1.1.9.1.14. p < b > b DeğiĢmesi

"b" ünsüzü Türkmen Türkçesinde kelime sonunda bulunmaz. Bu yüzden Arapça ve Farsçadan alınan kelimelerin sonunda bulunan "-b"ler "-p"ye çevrilir (Kara 2005:

46). Ġran Türkmencesinde ise bu “b”ler asli Ģekillerini korumuĢlardır: Tkm. si:ma:p

"civa" < Far. si:ma:b > Ġran Tkm. si:ma:b (7), Tkm. mi:ra:p "sulama yapan iĢçi" < Far.

mi:ra:b> Ġran Tkm. mi:ra:b (7), Tkm. ca:nı:pkeş "çalıĢkan" < Ar. ca:nı:b > Ġran Tkm.

ca:nı:bkeş (176), Tkm. ġa:yıp "kayıp" < Ar. ġa:ʿıb >- Ġran Tkm. ġayıb (656).

1.1.9.1.15. p < f > f DeğiĢmesi

Arapça ve Farsçadan alınan kelimelerdeki "f"ler, Türkmenistan Türkmencesinde kurallı olarak "p"ye çevrilmiĢtir (Kara 2005: 49). Ġran Türkmencesinde ise asli Ģekillerini korumuĢlardır: Tkm. tarıp "övgü" < Ar. taʿrıf > Ġran Tkm. tarif (123), Tkm.

harp "harf" < Ar. harf > Ġran Tkm. ḥarf (106), Tkm. ḫapa "kirli, pis" < Ar. ḫafa > Ġran Tkm. ḫafa (106), Tkm. sarpa "saygı" < Ar. ṣarf > Ġran Tkm. ṣarfa (106), Tkm. pursat

"fırsat" < Ar. fırṣat > Ġran Tkm. fırṣat (124), Tkm. sapa: "eylence, sefa" < Ar. ṣafa:>

Ġran Tkm. ṣafa (126), Tkm. so:pı "sofu, din adamı" < Ar. su:fî > Ġran Tkm. ṣofı (126), Tkm. tupa:n "tufan" < Ar tu:fa:n > Ġran Tkm. tufa:n (540), Tkm. ınsa:p "vicdan" < Ar.

insa:f > Ġran Tkm. insa:f (170), Tkm. tarapda:r "taraftar" - Ġran Tkm. tarafda:r (213), Tkm. musa:pır "misafir" < Ar. musa:fir > Ġran Tkm. musafır (215), Tkm. sapak "ip" <

Far. safaḳ > Ġran Tkm. safaḳ (213), Tkm. a:rı:p "bilgili, akıllı" < Ar a:rif > - Ġran Tkm.

a:rıf (218), Tkm. peri:şte "melek" < Far. ferişte> Ġran Tkm. ferişte (261), Tkm. ṣaḥı:pa

"sayfa" < Ar. ṣaḥi:fe > Ġran Tkm. ṣaḥi:fe (263), Tkm. paḥişe < Ar. faḥişe > Ġran Tkm.

faḥişe (270), Tkm. vasp "övgü" < Ar. vasf > Ġran Tkm. vasıf (286), Tkm. ä:pet "afet" <

Ar. a:fet > Ġran Tkm. a:fet (273), Tkm. depter "defter" < Ar. defter > Ġran Tkm. defter

28

(350), Tkm. seresa:p "yavaĢça, ihtiyatla" < Ar sere ṣa:f > Ġran Tkm. sere ṣa:f (354), Tkm. perzent "nesil" < Far. ferzend > Ġran Tkm. ferzend (658), Tkm. halıpa "halife"<

Ar ḫalife> Ġran Tkm. ḫalife (62), Tkm. supra "sufra" < Ar. sufra > Ġran Tkm. sufra (404), Tkm. ḫovplı "korkulu" < Ar. ḫavf > Ġran Tkm. ḫavflı (417), Tkm. tapa:vut "fark"

< Ar. tefa:vet > Ġran Tkm. tefavet (124), Tkm. park "fark" < Ar. farḳ > Ġran Tkm. farḳ (377), Tkm. pasıl "fasıl" < Ar. fasl > Ġran Tkm. fasıl (432), Tkm. zülp "zülüf" < Far. zülf

> Ġran Tkm. zülf (643).

1.1.9.1.16. v < b > b DeğiĢmesi

Bu ses değiĢikliği Arapça ve Farsçadan alınma kelimelerde söyleyiĢte olmaktadır.

Farsçadan alınan bir kelimede bu kural yazıya da yansımıĢtır: Far. sa:yeba:n > Tkm.

sa:yava:n (Kara 2005: 46). Ġran Türkmencesinde ise bu kelimedeki “b” sesi asli Ģeklini korumuĢtur: Tkm. sa:yava:n "Ģemsiye" - Ġran Tkm. sayeba:n (388).

1.1.9.1.17. -f- > -p- > -b- > -v- DeğiĢmesi

Bazı alınma kelimelerde, önce -f- > -p- değiĢmesi meydana gelmiĢ, ardından bu

"p"ler "b"ye dönmüĢ; daha sonra da -b- > -v- değiĢmesi olmuĢtur: Far. efsu:n > Trm.

epsu:n > ebsu:n > evsu:n > ovsun (Kara 2005: 50). Bu kelime Ġran Tkm.nde aslını korumuĢtur: Tkm. ovsun "büyü" - Ġran Tkm. efsu:n (257).