Aksini İspatın, İspat Faaliyeti İçindeki Yeri

Anayasa m. 36, f. 1’e göre “Herkes, meşru vasıta ve yollardan

faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı ve davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir” hükmüne yer verilmiştir.

Maddeyle güvence altına alınan; diğer temel hak ve özgürlüklerden gerektiği şekilde yararlanmak ve bunların korunmasını sağlamaktır. İspatın da bu maddeyle doğrudan ilgisi olduğunu belirtmek gerekir.

“İspat, istemin konusu ile ilgili hukuksal sonucu öngören hukuk normundaki öğe olayların gerçekleştiği hakkında yargıçta kanaat315_uyandırmak

için girişilen bir inandırma eylemidir.” İspattaki amaç; hakimin görmediği,

bilmediği, geçmişte yaşanmış bir olay hakkında, olayın iddia edildiği şekilde gerçekleştiği hususunda onda bir kanaat uyandırmadır316_.

Maddi hakikate ulaşma çabası içinde, uyuşmazlığın davanın taraflarını tatmin eder bir biçimde sonlandırılması gerekir ki bir daha dava konusu

314 _{İspat faaliyetin içeriği bakımından doğrudan ve dolaylı (emare ve ilk görünüş ispatı) olarak iki}

ayrıldığı hakkında bkz. ATALAY, Pekcanıtez Usul Medeni Usul Hukuku, 2017, s. 1619-1625.

315 _{UMAR / YILMAZ, İspat Yükü, 1980, s. 2: “Greger’e göre; kanaat bir kişinin psişik durumlar}

ve olaylar ile oluşan algılamasıdır, bu algılama tabiat ve düşünme kanunlarına, tecrübe kurallarına aykırı düşmeden, objektif sebeplere dayanılarak verilmiş bir kararı geçerli kabul eder.” Diğer düşünürler ve ayrıntılar için bkz. YILDIRIM, K. (1990). Medeni Usul Hukukunda Delillerin Değerlendirilmesi. İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları, s. 43.

87

olmasın317_{. Aksi halde ulaşılan sonuç taraflar nezdine maddi hakikat olamaz.} Onun için ispat hakkı318_{, adil yargılanma, hukuki dinlenilme hakkının bir} parçasıdır ve tarafların insan onuruna yakışan şekilde iddia ve savunma yapma hakkı vardır319_{. Bu haktan tarafların eşit bir biçimde yararlanmasını sağlamakla} maddi hakikate ulaşmak ilişki içindedir.

İspat yükü, belli bir olayın gerçekleşmiş olup olmadığının anlaşılamaması yani olayın ispatsız kalması yüzünden aleyhte kararla karşılaşmak riskidir. İspat yükü kurallarının amacı ve görevi; yargılama sonunda bir belirsizlik hali varsa hakime hüküm tesis etme imkanı sağlar ve dolayısıyla karar verilir320.

İspat yükü bir yükümlülük değil bilakis tarafların yaralarınadır. İspat yükünde hangi vakıa için ispat kime düşer ona bakılır. Bir başka deyişle, kendi lehine hak doğuran ya da hakkın doğumuna engel olan koşul vakıanın öğe olayda gerçekleştiği ya da gerçekleşmediği sonucu sorunun ağırlık noktasıdır. İspat yükü üzerinde olan taraf bunu yerine getiremezse, karşı tarafın bir ispat faaliyetine girmesi gerekmez. Zira ispat yükünü taşıyan bu yükü yerine getiremediği için ispatsızlık ile karşılaşmış olacaktır321_{. Fakat karşı taraf, ispat yükünü taşıyan} tarafın bunu yerine getirmesini beklemeden delil gösterirse, buna karşı delil denir ve HMK m. 191 gereği, karşı delil gösteren ispat yükünü üzerine almış olmaz. Dolayısıyla ispat yükü taraflar arasında gidip gelmez ve ispat yükünü taşıyan bunu başardığında ispat yükü karşı tarafa geçer demek hatalı bir çıkarım olur.

317 _{YAVAŞ, M. (2016). Medeni Yargılamanın Amacı Bağlamında İspat Yükü Kavramı. Marmara}

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21(2)s. 743.

318 _{“İspat hakkının taraflara iddialarını, dayandıkları vakıaları yargılama içinde ileri sürebilme,}

söz konusu vakıaların doğruluğunu deliller vasıtasıyla ispat edebilme, delillere erişebilme, delillerin toplanması faaliyetine katılabilme, delillerin toplanması sonunda verilen kararlar hakkında açıklamada bulunabilme şeklinde ortaya çıkmaktadır.” Bkz. BOLAYIR, N. (2014). Hukuk Yargılamasında Delillerin Toplanmasında Tarafların ve Hakimin Rolü. İstanbul: Vedat

Kitapçılık, s. 55; İspat hakkına ilişkin geniş açıklamalar için bkz. TORAMAN, B. (2014). Medeni Usul Hukukunda İspat Hakkına Dair Bazı Tespit ve Değerlendirmeler. Dokuz Eylül Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan Özel Sayı 2014), 1483-1523

319 _{ÇİFTÇİ, P. (2018). Medeni Yargılama Hukukunda İspat Hakkı ve Sınırlamaları. Ankara:}

Adalet Yayınevi, s. 166 vd.

320 _{YILDIRIM, Medeni Usul Hukukunda Delillerin Değerlendirilmesi, 1990, s. 74.}

321 _{ATALI, M., ERMENEK, İ. / ERDOĞAN, E. (2018). Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı.}

88

İspat yükü sadece davanın bir tarafına yüklenmemekte, bu yükü duruma göre bazen davacı bazen davalı taşımaktadır322_.

İspat türleri öğretide asil ispat, karşı ispat ve aksini ispat, ispat faaliyetinin içeriği bakımından doğrudan ve dolaylı ispat olarak ayrıma tabi tutulmaktadır323. Asıl ispat, esasında yukarıda ispat tanımında verilen hususları kapsar. Yani ispat yükü üzerinde olan tarafın, iddiasının hukuk normunda tarif edilen vakıalarla örtüştüğünü ispat etmesidir324.

Karşı ispat, asıl ispat sonucu hakimde oluşturulmuş “kanaati sarsmak

için karşı inandırma faaliyeti325_{” yani “asıl ispatla hakimde oluşan geçici kanaati}

bertaraf edip davanın gidişatını kendi lehine çevirmek isteyen tarafın giriştiği ispat faaliyetidir326.”

Aksini ispat ise karinelere dayanan taraf lehine gerçekleşen karine sonucunun gerçekleşmediği hakkında hakimi ikna etme çabasıdır327_{. Aksini ispat} kural olarak yasal karinelerde görünür ve aksini ispat bir asıl ispat niteliğindedir. Karşı ispatla karıştırılan, aksini ispat arasındaki temel fark şudur: Aksini ispat bir asıl ispat türü olduğu için asıl ispattaki gibi hakimi ikna etmek gerekir. Oysa karşı ispatta ise ispat yükü üzerinde olan tarafın hakimi ikna etme çabası sonucu oluşturduğu kanaat hakkında bir şüphe uyandırma söz konusudur 328_.

İstihkak davaları bakımından; İİK m. 97/a’da öngörülen mülkiyet karinesinden yararlanmak isteyen tarafın karine sonucunun ispatlaması gerekmez. Diğer yandan, HMK m. 190’da belirtildiği üzere karine temelinin ispat edilmesi gerekir ki bu bir asıl ispattır. Çünkü karine temeline dayanarak kendi lehine bir hak çıkarılmak istenmektedir. Karine temelinin olayda gerçekleştiğinin ispat yükü

322 _{UMAR / YILMAZ, İspat Yükü, 1980, s. 2 ve 7; TOPUZ, Medeni Usul Hukukunda Karinelerle}

İspat, 2012, s. 45; ATALAY, Pekcanıtez Usul Medeni Usul Hukuku, s. 1653; ALANGOYA, YILDIRIM / YILDIRIM, Medeni Usul Hukuku Esasları, 2005, s. 336; PEKCANITEZ, ATALAY / ÖZEKES, 2013, s. 670.

323 _{ATALAY, Pekcanıtez Usul Medeni Usul Hukuku, 2017, s. 1616.}

324_{ALANGOYA, YILDIRIM / YILDIRIM, Medeni Usul Hukuku Esasları, 2005, s. 322.} 325 _{UMAR / YILMAZ, İspat Yükü, 1980, s. 2, dn. 5.}

326 _{BOLAYIR, 2014, s. 58.}

327 _{ALANGOYA, YILDIRIM / YILDIRIM, Medeni Usul Hukuku Esasları, 2005, s. 322; TOPUZ,}

Medeni Usul Hukukunda Karinelerle İspat, 2012, s. 34.

328 _{ATALAY, Pekcanıtez Usul Medeni Usul Hukuku, 2017, s. 1618; TOPUZ, Medeni Usul}

89

karineye dayanan taraftadır. Karine temeli ispat edildiğinde, karine sonucu aleyhine olan tarafın bunun aksini ispat etmesi gerekir.

4.1.2. Elde Bulundurma Kavramında Aksini İspat