Aklama ve Terörün Finansmanının Tespiti ile İlgili

3.6.1.2.4.1. Müeyyideler (Tavsiye 17)

Yükümlülüklere uyumun sağlanmasında, aykırı davranışların cezalandırılması önem taşır. Uygun, caydırıcı ve orantılı yaptırımların bulunmadığı durumda yaptırımların etkinliği ortadan kalkar. FATF’in 17 no.lu Tavsiyesinde ülkelerden, kara paranın aklanması ve terörün finansmanı ile mücadele amacıyla getirilmiş yükümlülüklere aykırılık durumunda yükümlüler için öngörülen cezai, hukuki ve idari yaptırımların etkili, orantılı ve caydırıcı nitelikte olmasını sağlamalarını istemektedir. Metodolojinin 17 no.lu Tavsiyesi ile ilgili bölümünde yer alan kriterler ise aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

1- Ülkeler, aklama ve terörün finansmanı ile mücadele için getirilen yükümlülüklere uymamaları durumunda yükümlülere uygulanmak üzere etkili, orantılı ve caydırıcı yaptırımlara sahip olmalıdırlar.

2- Ülkeler yaptırımları uygulamak üzere yetkilendirilmiş bir otorite (mali istihbarat birimi veya diğer bir denetleyici birim) belirlemelidirler. İhlal edilen yükümlülüğe veya yükümlülüğün niteliğine göre yaptırımı uygulamak üzere farklı otoriteler sorumlu tutabilir.

3- Yaptırımlar ihlal fiiline göre sadece tüzel kişiler için değil, aynı zamanda finansal kuruluşların veya işletmelerin üst düzey yöneticileri ile diğer yöneticileri için de geçerli olmalıdır.

4- İhlal edilen yükümlülüğe ve ihlal fiilinin ciddiyetine göre geniş ve orantılı bir yaptırım aralığı olmalıdır. Yaptırımlar, disiplin cezası, para cezası, faaliyet veya çalışma izninin iptali, sınırlandırılması veya geçici olarak durdurulması gibi duruma göre farklı nitelik ve kapsamda olmalıdır. Bu kapsamda, yükümlünün yazılı olarak uyarılması, alınması istenilen tedbirlerle ilgili düzenli rapor istenmesi, para cezası kesilmesi, kişilerin o faaliyet alanında çalışmasına süreli veya süresiz yasak getirilmesi, yönetici ve denetçilerin yetkilerinin sınırlandırılması, ödemeleri durdurma veya verilen lisansın geri alınması türünden yaptırımlar söz konusu olabilir.

3.6.1.2.4.2. Tabela Bankalar (Shell Banks) (Tavsiye 18)

Tavsiye 18’de; ülkeler tarafından tabela bankaların kurulmasına ve işlemlerini sürmesine izin verilmemesi, finansal kuruluşlar tarafından paravan bankalarla muhabir banka ilişkisine girilmemesi veya böyle bir ilişkinin sürdürülmemesi, hesaplarının paravan bankalar tarafından kullanılmasına izin veren muhatap yabancı finansal kuruluşlarla iş ilişkisi kurulmaması gerektiği belirtilmektedir.

3.6.1.2.4.3. Nakit İşlem Bildirimi ve Diğer Bildirimler (Tavsiye 19)

Tavsiye 19’da; nakit veya nakit yerine geçen değerlerin sınır ötesi fiziki hareketlerini, bunlar hakkındaki bilgilerin amacına uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak üzere, tespit veya takip etmeyi mümkün kılacak tedbirlerin alınması ve bankaların, diğer finansal kuruluşların ve aracı kurumların, belirli bir miktarın üstündeki ulusal veya uluslararası nakit işlemlerini, kara para aklama ve terörün finansmanı olaylarına yönelik olarak yetkili makamların kullanımına elverişli bir bilgisayar veri tabanı olan ulusal bir merkezi organa bildirmek üzere kurulacak bir sistemin uygulanabilirliğini ve bunun getireceği yararları dikkate almaları gerektiği belirtilmektedir.

Nakit işlem bildirimi, yükümlülerin belirli bir tutarın üzerindeki nakit formundaki işlemlerinin yetkilendirilmiş otoriteye bildirmelerini veya raporlamalarını içermektedir. Bir işlemin nakit işlem bildirimi olarak kabul edilebilmesi için banknot veya bozuk paralarla yapılması gerekmektedir.

Değer ifade eden diğer finansal araçlarla yapılan işlemler nakit işlem

bildiriminin konusuna girmemektedir. Bu yüzden nakit işlem bildirimi, tüm finansal işlemlerin bildirimi olarak algılanmamalıdır. Daha fazla işlemin kendisine bildirilmesini isteyen mali istihbarat birimleri yukarıdaki bildirimlere ilaveten örneğin elektronik fon transferlerine ilişkin bildirimleri de devreye sokabilmektedir. Kanada Mali İstihbarat Birimi FINTRAC’a nakit işlem bildirimi yanında elektronik fon transferi de raporlanmaktadır.¹⁰⁸

Tablo 5: Bazı Ülkelerdeki Bildirim Türleri ve Limitler

Ülkeler Bildirimin Türü Limit

Nakit işlem bildirimi 12.500 € Almanya

Şüpheli işlem bildirimi Limit yok

Nakit İşlem bildirimi Yasal altyapı var ancak, İkincil düzenleme yapılmadığı için işlemler ve sermaye hareketleri dışındaki işlemler nedeniyle Yurt dışına yapılan 50.000 $ ve üzerindeki transferler¹⁰⁹ Türkiye

Şüpheli işlem bildirimi Limit yok.

Nakit işlem bildirimi 10.000 $ ve üzeri Uluslararası fon

transferlerine ilişkin bildirim

10.000 $ ve üzeri

Yabancı ülke banka veya finansal kuruluşlarındaki hesapların bildirimi

Yılın herhangi bir anında hesap bakiyesinin 10.000 $ veya üzeri olduğunda

Amerika Birleşik Devletleri

Şüpheli eylem bildirimi 5.000 $

108 Hasan Aykın, “Kara Para Aklama ile Mücadelede Nakit İşlem Bildirimi ve Türkiye Uygulaması”, Yaklaşım Dergisi, Sayı 192, Aralık 2008, s. 241.

109 FATF, (2007a), Third Mutual Evaluation Report on Anti Money Laundering and Combating The Financing Of Terroism of Turkey, Paris, FATF/OECD, 2007, s. 76.

Rapora göre Merkez Bankasına gönderilen bu veriler Merkez Bankası tarafından aylık olarak MASAK ve Gelir İdaresi Başkanlığına, üç aylık olarak da Hazine Müsteşarlığına gönderilmektedir. (s. 76)

Şüpheli işlem bildirimi Limit yok Nakit işlem bildirimi 10.000 $ Uluslararası elektronik fon

Şüpheli işlem bildirimi Limit yok Nakit işlem bildirimi 10.000$

Elektronik transfer bildirimi

10.000$

Kanada

Gümrükte nakit bildirimi 10.000$

Kaynak: Hasan AYKIN, “Aklama ve Terörün Finansmanı ile Mücadelede Şüpheli İşlem Bildirim Sistemi”, Bankacılar Dergisi, Sayı 65. Haziran 2008, s. 43.

Bildirimi gereken nakit işlem türleri, öngörülen eşik tutarlar ile aklama ve terörün finansmanı açısından düşük risk kategorisinde olduğu için istisna tutulan işlem ve müşteri kategorileri ülkeler itibarıyla farklılıklar içermektedir. FATF’in 19 uncu Tavsiyesinde ülkelerin, belli bir tutarın üzerindeki yurtiçi ve yurtdışı tüm nakit işlemlerin ulusal düzeyde merkezi bir otoriteye bildirilmesi hususunu dikkate almaları (consider) istenilmektedir. Bu anlamda 19 uncu Tavsiyede nakit işlem bildirimi türündeki bildirim uygulaması ülkelerin takdirine bırakılmış iken; 13 üncü Tavsiyede şüpheli işlem bildiriminin kanun düzeyinde ve zorunlu bir uygulama olarak aklama ile mücadele sisteminde yer alması istenilmektedir.

Nakit işlem bildiriminin şüpheli işlem bildiriminden önemli bir farkı, belirlenen limitin üzerinde olan ve istisna tutulmayan tüm nakit işlemlerin yetkili otoriteye (FIU) bildirilmesidir. Oysa şüpheli işlem bildiriminde sadece şüpheli olarak değerlendirilen işlemlerin limit gözetilmeksizin yetkili otoriteye bildirilmesi söz konusudur. Bu açıdan nakit işlem bildiriminde yükümlünün gönderilecek bilgi konusunda herhangi bir inisiyatifi bulunmazken; şüpheli işlem bildiriminde yükümlü büyük ölçüde inisiyatif kullanmakta, yapacağı değerlendirme sonucunda şüpheli olduğu kanaatine ulaştığı işlemleri bildirime konu etmektedir.

Nakit işlem bildirimi başta Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Avustralya, Kanada ve Almanya olmak üzere pek çok ülkede uygulanmaktadır. Genellikle 10.000 ABD Doları ve üzerindeki tüm nakit işlemlerin yetkilendirilmiş otoriteye, genellikle de mali istihbarat birimine bildirilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Avustralya’da yılda ortalama 2 milyonun üzerinde nakit işlem bildirimi alınmaktadır.¹¹⁰ Bu rakam Kanada’da 2006 yılında 6 milyonu geçmiştir.¹¹¹ Kanada aynı zamanda 8 milyonun üzerinde elektronik fon transfer bildirimi de almaktadır.

3.6.1.2.4.4. Finansal Olmayan Diğer Kuruluşlar ve Güvenli İşlem Teknikleri (Tavsiye 20)

Tavsiye 20’de; tavsiyelerin kara para aklama ve terörün finansmanı riski taşıdığı belirtilen finansal olmayan iş ve meslekler dışındaki iş ve mesleklere de uygulanması hususunun göz önünde bulundurulması ve kara para aklama için nispeten az risk taşıyan modern ve güvenli para yönetim tekniklerinin geliştirilmesinin teşvik edilmesi gerektiği belirtilmektedir.

3.6.1.2.5. FATF Tavsiyelerine Yeteri Düzeyde Uymayan Ülkelere