Akarsular

Gazipaşa’da sürekli akarsu yok denecek kadar azdır. Bu durumun ortaya çıkmasında araştırma sahasının Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesiminde yer alması ve sahada Akdeniz ikliminin hüküm sürmesi etkili olmaktadır. Sahada yer alan akarsuların seviyesi, yağışlı kış mevsiminde artmakta, kurak yaz mevsiminde ise azalmaktadır. Yaz mevsiminin çok sıcak ve kurak geçmesi, aşırı buharlaşmaya sebep

olmaktadır. Böylece birçok akarsu bu mevsimde kurumaktadır. Yağışlı kış mevsiminde ise mevsimlik karakterde dereler oluşmaktadır.

Araştırma sahasının genellikle kuzey-kuzeybatı ve doğu kesiminden kaynağını alan akarsular, oldukça yüksek ve eğimli alanlardan geçtikten sonra denize ulaşmaktadır. Dar ve derin vadilerden akan bu akarsular, sağanak yağışlar ve kar erimelerine bağlı olarak taşkınlara sebep olmaktadır. Bu taşkınlarla tarım ve yerleşim alanları sular altında kalmakta ve zarar görmektedir. Akarsu vadi sistemlerindeki taraça yüzeylerinde bulunan ekim sahaları, bu nedenle her sene biraz daha küçülmektedir.

Araştırma sahasının başlıca akarsuları: Hacımusa Deresi, Bıçkıcı Deresi, Delice Deresi, Berem Çayı, İnal Çayı ve Kaledran Çayı’dır (Şekil 28).

Hacımusa Deresi: Bu dere, Küçüklü, İnceağrı Has ve Delice derelerinin

birleşmesinden oluşmuştur. Drenaj alanı 426 km²’dir (DSİ, 1973).

Hacımusa Deresi’nin güneydeki kolu olan Delice Dere, kaynağını İnal köyü yakınlarında, yaklaşık 600 m’lerden alır. Bük Deresi adı ile yaklaşık 6 km kuzeybatıya doğru, Kambrien yaşlı şistler içinde akmaktadır. Çok kısa periyotlarla akış gösterebilen küçük derelerin katılımından sonra, Uğurlu Deresi olarak anılır. Karadağ’ın kuzeyinde, Göçük Köyü’nün doğusundan kaynağını alan Yahyapınar Deresi’ni de bünyesine kattıktan sonra, Delice Deresi olarak kuzeybatı yönlü akışına devam etmektedir. Beyrebucak Köyü ile Hacımusa Köprüsü arasında daha fazla karstik kaynaklarla beslendiğinden, daha gür akmaktadır. Derenin uzunluğu 29 km’dir.

Gürçam Dere, Sazcık Tepe’nin doğusundan, yaklaşık 800 m’lerden kaynağını alır. Dere kuzeye doğru akış gösterirken, Gürçam köyü yakınlarında küçük bir dirsek yaparak kuzeybatıya yönelir. Erenler Tepe’nin kuzeyinden kaynağı alan İnceağrı Dere, kuzeyden Göde, Sünne ve Darı derelerini bünyesine aldıktan sonra, hafif bir kavis çizerek güneybatıya yönelir ve Üçkonak Köyü’nün güneyinden itibaren Direvli Dere olarak yaklaşık 12 km doğu-batı yönünde akışını sürdürür. Trias yaşlı metakırıntılı kayaçlar içinde akan Gürçam Dere, Lalebelen Tepe’nin güneyinde Direvli Dere ile birleşir. İnceağrı Has Dere olarak Hacımusa Köprüsüne ulaşır.

78

Lalebelen Tepe ile Hacımusa Köprüsü arasında, İnceağrı Has Dere’ye bazı önemli yan derelerin katılımı da söz konusudur. Bunlar, kuzeyden Karaçukur köyü çevresindeki kaynaklarla oluşan Gündüz Dere ve Çukur Dere’dir. İnceağrı Has Dere’nin toplam uzunluğu 30 km’dir.

Dutlu Dere, Çığlıkdede Tepe’nin 1 500-1 750 m yükselti aralığından boşalan karstik kaynaklar ile beslenir. Dere güney yönünde akışını sürdürürken, Çığlık Köyü kuzeyinde küçük bir dirsek yaparak güneybatıya yönelir ve Çığlık Dere adını alır. Çığlık Dere, önce güneybatı, daha sonra kuzeybatı yönünde yaklaşık 11 km aktıktan sonra Dömeçukuru Tepe'nin güneyinde, Yarıcakpınar Yaylası çevresindeki karstik kaynaklarla beslenen Değirmen Dere ile birleşir. Değirmen Dere’yi, Subaşı Tepe’nin güneyinden kaynağını alan Geçemez Dere; Tekesarı Tepe eteklerinden kaynağını alan Sarıyer Dere ve Yarıcakpınar Yaylası yakınlarından doğan Bentgözü Dere oluşturmuştur. Çığlık ve Değirmen dereleri birleştikten sonra ırmağın adı Gökçeler Deresi’dir. Yatağı, Kambrien yaşlı şistler üzerinde bulunan Gökçeler Deresi’nin uzunluğu 12 km’dir. Gökçeler Deresi doğu-batı istikametinde dar ve derin bir vadide aktıktan sonra, keskin bir dirsek yaparak güneye doğru yönelir. Çerçi Tepe’nin kuzeybatısından sonra Küçüklü Dere adını alarak, dar ve derin boğazdan ovaya açılmaktadır. Korubaşı Köyü’nün verimli topraklarını suladıktan sonra, Hacımusa Köprüsü’nde, İnceağrı Has Dere ve Delice Dere ile birleşir. Derenin toplam uzunluğu 33 km’dir.

Gökçeler Deresi üzerinde DSİ tarafından kurulan ölçüm istasyonu, (1991-2007) verilerine göre, ölçülen yıllık ortalama akımı, 2,57 m³/sn’dir. En yüksek akım Şubat ayında, en düşük akım ise Ağustos ayında gerçekleşmiştir (Tablo 33, Şekil 29). Akımı kış mevsiminde artan, yaz mevsiminde azalan Gökçeler Deresi’nin akım değerleri, Akdeniz ikliminin yağış rejimi ile paralellik gösterir.

Tablo 33. Gökçeler Deresi (Gazipaşa AGİ) Ortalama Akım Değerleri (1991-2007)

Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y. O.

Akım (m³/sn) 4,79 5,99 5,52 4,82 2,23 0,41 0,08 0,0 0,01 0,29 1,94 4,77 2,57 Kaynak: DSİ Etüd ve Pl. D. Bşk., 2009.

Şekil 29. Gökçeler Deresi (Gazipaşa AGİ) Ortalama Akım Değerleri (1991-2007)

Küçüklü Dere, İnceağrı Has Dere ve Delice Dere, Hacımusa köprüsünde birleştikten sonra Hacımusa Deresi adını alır (Foto 14). Hacımusa Deresi, Gemiyakası ve Bakılar mahallesinin arasındaki sahayı doğu-batı istikametinde keserek, Hacımusa İskelesi’nden Akdeniz'e ulaşır. Hacımusa Deresi kollarıyla birlikte dantritik akarsu ağı meydana getirmiştir.

Bıçkıcı Deresi: Karatepe Yaylası’nın kuzeyindeki Cula ve Pınarlıkır dağlarının

güney eteklerinden kaynağını alan Sincan Dere, yaklaşık 2 km güneydoğu yönünde akar ve hafif bir kavis yaparak güneybatıya yönelir. Burada Çakmak Yaylası’nın kuzeyinde 1 600 m’lerden doğan Köprü Dere ve Gevinde Yaylası’nın güneyinde 1 250 m’lerden doğan Saz Dere kollarını alarak, güneybatıya doğru akışına devam eder. Akdağ’ın güneydoğusundan doğan 6 km uzunluğundaki Sana Dere, Karatepe Köyü güneyinde Bıçkıcı Deresine katılmaktadır. Döllük Tepe’nin kuzeyinde Derviş Dere ve Güney Dere’yi de bünyesine katan Bıçkıcı Dere, Trias yaşlı killi kalker, metakırıntılı kayaç ve Paleozoik yaşlı mermerler üzerindeki dar ve derin vadilerden ovalık sahaya geçer (Foto 15). Burada menderesler çizerek İnciryalı mevkiinden Akdeniz'e ulaşır. Derenin uzunluğu 29 km, drenaj alanı ise 158 km²’dir. Bıçkıcı Dere ve subsekantları dantritik drenaj ağı göstermektedir.

Bıçkıcı Deresi’nin, yıllık ortalama akımı 4,37 m³/sn’dir. En yüksek akım miktarı Ocak ayında (9,45 m³/sn), en düşük akım miktarı ise Eylül ayında (0,07 m³/sn) tespit edilmektedir (Tablo 34, Şekil 30). Aralık-Nisan ayları arasındaki dönemde akım miktarında artışlar görülmektedir. Bunda, araştırma sahasında yağışların en çok kış mevsiminde düşmesi ve Mart ayından itibaren gerçekleşen kar

80

erimeleri etkili olmuştur. Mayıs ayından itibaren akım değerlerinin azalmasında ise Akdeniz iklim özelliklerine bağlı olarak yağışların azalması, buharlaşma miktarının artması ile tarım alanlarının sulanması etkilidir.

Tablo 34. Bıçkıcı Deresi (İnceğiz AGİ) Ortalama Akım Değerleri (1960-2007)

Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y. O.

Akım (m³/sn) 9,45 8,36 9,24 9,66 4,25 0,90 0,30 0,12 0,07 0,58 3,38 8,05 4,37 Kaynak: DSİ Etüd ve Pl. D. Bşk., 2009.

Şekil 30. Bıçkıcı Deresi (Bıçkıcı Kanal AGİ) Ortalama Akım Değerleri (1988-2007) Delice Deresi: Akdağ’ın güney yamaçlarında 1 700-1 800 m’lerden kaynağını

alır. Dere, dar ve derin vadiler boyunca küçük kıvrımlar yaparak güneybatıya doğru akmaktadır. Yarataş mahallesi ile Sağrı Tepe arasında güneydoğu-kuzeybatı yönünde ilerleyerek, Sağrı Tepe’nin kuzeydoğusunda, en önemli kolu olan Sinad Dere ile birleşir. Kızılgüney Köyü’nün güneyinde, Kızılgüney Dere’yi de bünyesine kattıktan sonra güneye doğru akışına devem eder. Delice Deresi, Çalıpınar Köyü’nün batısında küçük bir dirsek yaparak batıya yönelir. 2 km kadar bu yönde aktıktan sonra tekrar güney istikametinde akar ve Gölevizlik mevkiinden Akdeniz’e ulaşır. Delice Dere’nin drenaj alanı 135 km² ve uzunluğu 29 km olarak belirlenmiştir. Rejimi düzeniz olan derenin yaz aylarında suyu yok denecek kadar azalmaktadır.

Berem Çayı: Karasay Tepe’nin kuzey eteklerinden kaynağı alır. Berem Çayı,

araştırma sahasının kuzeybatı sınırını oluşturmaktadır. Çay, Göksu Çayı’nın bir koludur. Ortalama 1 250 m yükseklikte, dar ve derin vadiler boyunca, kıvrımlar yaparak, kuzeye doğru akar ve Yüğlük Tepe’nin kuzeyinde Göksu Çayı ile birleşir.

Uzunluğu, 34 km’dir.

İnal Çayı: Çeş Tepe’nin doğusundan kaynağını almaktadır. Gazipaşa-Anamur

ilçe sınırını oluşturan Kaledran Çayı’nın bir koludur. Çayırcık Dere ismiyle doğduktan sonra, Göz Dere adını alır. Güneye doğru akışını sürdüren Göz Dere, İnal Köy kuzeyinde güneydoğuya yönelir ve burada İnal Çayı adını alarak Kaledran Çayı ile birleşir. İnal Çayı’nın en önemli kolu, Karasini Deresi’dir. İnal Çayı’nın uzunluğu 11 km’dir.

Kaledran Çayı: Araştırma sahasının güneydoğusunda, Gazipaşa-Anamur ilçe

sınırında yer almaktadır. İlçe sınırları içinde doğan İnal Çayı ve Çolak Dere Kaledran Çayı’nı beslemektedir. Kaleran Çayı, Anıtlı Köyü ile Yakacık Köyü sınırından Akdeniz’e ulaşır. “Karstik kaynaklarla beslendiği için sürekli su bulunduran Kaledran Çayı’nın suları, aşağı mecrasında sulamada kullanıldığı için denize çok az miktarda ulaşmaktadır” (Tapur, 2003: 73).

Araştırma sahasında yukarıda adı geçen çay ve derelerin bazı ortak özellikleri dikkati çekmektedir. Bu akarsular, genellikle dantritik drenaj ağı özelliği gösterir. Akarsuların akım değerlerine bakıldığında, yaz mevsiminde akarsuların taşıdığı su miktarının oldukça azaldığı, hatta kuruduğu; yağışların arttığı kış mevsiminde ise su miktarının arttığı görülmektedir. Bu durum üzerinde Akdeniz yağış rejimi etkili olmaktadır. Sahada akarsuların hem yağmur suları, hem kar suları, hem de karstik kaynaklarla besleniyor olması, karma rejimli olduklarını göstermektedir. Sahada yağışlı dönemde gerçekleşen seller ve kurak dönemde görülen çekikler önemli sorunlardandır. Özellikle sahanın üst kesimlerinde, akarsu yatağının çok eğimli olmasından dolayı sağanak yağışların ve ani kar erimelerinin görüldüğü dönemlerde, sahada taşkınlar meydana gelmektedir. Bu kapsamda araştırma sahasında 1 adet taşkın koruma, erozyon ve rusubat kontrol tesisi vardır. Hacımusa Deresi’nin koruma alanı 600 ha ve koruduğu yerleşim yeri sayısı 4’tür (DSİ, Program Bütçe Takdim Raporu, 2009).

82