Akıllı Ulaşım Projelerinin Seçimi

Şehirlerin giderek kalabalıklaşması, beraberinde şehir içerisinde gelişen hareketlilik ve günden güne artan ulaşım ihtiyaçları hepimizin tanık olduğu bir süreçtir. Bu ciddi nüfus artışıyla birlikte, büyük şehirlerde hâlihazırda yaşanan sorunların çözüme kavuşturulması daha da önemli hâle gelmektedir.

Dünyadaki hızlı kentleşme nedeniyle, yerel yönetimler yeni zorluklarla karşı karşıya kalmışlardır ve akıllı şehir kavramını kamu sorunlarına uygulanabilir bir çözüm olarak görmektedirler (Lee vd., 2014). Başlangıçta akıllı şehir, bilgi iletişim teknolojileri uygulaması aracılığıyla halkın katılımını ve sosyal uyumu desteklemek için kullanılmaktaydı (Anthopoulos ve Fitsilis, 2015). Alan adı uygulama perspektifinden bakıldığında, akıllı bir şehir, ekonomi, çevre, yönetişim, yaşam, hareketlilik ve insanlar da dahil olmak üzere çeşitli bileşenlerin gelişmiş bir bilgi işlem teknoloji altyapısı kullanılarak oluşturulduğu akıllı bir toplum olarak görülmektedir (Giffinger vd., 2010).

Akıllı şehir kavramının önemli bileşenlerinden biri olan hareketlilik, şehirlerin yaşanabilirliği üzerinde büyük etkiye sahip olmakla birlikte, ekonomik gelişmenin de vazgeçilmez unsurlarından biridir. Literatürde yer alan şehirlerin yaşanabilirlik sıralamalarında üzerinde önemle durulan bir kavramdır.

160

Araştırma metodolojisinde ÇKKV yöntemleri kullanılmıştır. Karar problemi tanımlandıktan sonra kriterler belirlenmiş ve uzman ekip tarafından onaylanmıştır. Şekil 5.22’te proje seçim süreci gösterilmektedir.

Şekil 5.22.Akıllı ulaşım projeleri seçimi için akış şeması Ulaşım: Akıllı çözüm önerileri

161 5.2.6.1. Problem Tanımı

Birçok şehir altyapı merkezli çözümlere odaklanmıştır (Degbelo vd., 2016) ve akıllı şehir projelerinin çoğu proaktif bakım, takip-kontrol ve akıllı yapılara dayanmaktadır (Dustdar, vd., 2016). Bununla birlikte, bir kentin odağını oluşturan halk, şehir yönetiminin kentte vatandaş memnuniyetini, ekonomik rekabetçiliği ve sürdürülebilirliği teşvik etmek için vatandaş merkezli çözümlerde sınırlı kaynakların verimli kullanılmasını ve yürütülmesini beklemektedir (Chatfield ve Reddick, 2016; Suganthi, 2018; Ziemba, 2019). Dahası, kamu kurumları kentsel sorunları ele almak için istenen tüm projeleri aynı anda gerçekleştirmek için yeterli kaynağa sahip olmayabilir. Bu nedenle uygulanabilir projeleri seçmek ve kurumların mevcut kaynakları ile organizasyonel hedefe ulaşmak için rasyonel bir sürece ihtiyaç vardır (Pee ve Kankanhalli, 2016).

Bu çalışmada da Kırıkkale ili için ÇKKV yöntemlerinden AHP kullanılarak akıllı ulaşım projelerinin seçimi üzerine odaklanılmaktadır. Kırıkkale de gelişmekte olan ve hızlı kentleşme nedeniyle zorluklarla karşılaşmış ve daha iyi bir yaşam kalitesi sağlamak ve rekabet gücünü artırmak amacıyla yeni ulaşım altyapı projeleri yapmaktadır. Ancak sınırlı kaynaklar nedeniyle altyapı yetersiz kalmakta veya etkili çözümler sunulamamaktadır. Bu çalışma ile Kırıkkale ulaşımı için akıllı ulaşım çözüm önerileri sunulmakta ve sunulan alternatif projelerin AHP ile önceliklendirilmesi yapılmaktadır.

5.2.6.3. Akıllı Ulaşım Proje Değerlendirme Kriterlerinin Belirlenmesi

Değerlendirme kriterleri literatür araştırması neticesinde belirlenmiş ve uzman görüşleri ile şekillenmiştir. Literatürde en fazla geçen sürdürülebilirlik kriterleri, ana başlıklar etrafında değerlendirme sürecinde kullanılmıştır. Çevresel (K1), sosyal (K2), ekonomik (K3), ve ulaşım (K4) kriterleri değerlendirmede tek seviyede kullanılmıştır.

162

5.2.6.4. Akıllı Ulaşım Alternatiflerinin Belirlenmesi

Alternatif akıllı ulaşım projeleri;

Akıllı kavşak (A1): Birçok şehirde uygulanmakta olan ve kavşaklarda oluşan trafik yoğunluğunu azaltmak için akıllı trafik sistemi uygulaması alternatiflerimizden biridir.

Yoğun trafik oluşturan kavşaklara kurulan kameralar, trafik ışıklarını tamamen araç yoğunluğuna göre yönetmektedir. Böylece sabit bir ışık sistemi değil, yoğunluğa göre ayarlanan bir sistem ile trafikte bekleme süresi en aza indirilmektedir. Dolayısıyla yakıtlı araçların yaymış olduğu zararlı gaz salınımı da böylece daha az seviyelere indirilmesine yardımcı olacaktır.

Akıllı toplu ulaşım (A2): Toplu ulaşım kullanıcılarına kolaylık sağlaması amacıyla geliştirilen bir sistemdir. Uygulaması sayesinde, toplu ulaşım hatlarının hangi güzergâhlardan geçtiğini, otobüs hatlarına ait sefer zamanlarını, toplu ulaşım aracının beklenen ya da belirtilen durağa tahmini olarak kaç dakika sonra geleceğini, belirtilen adrese en yakın durakları öğrenmek mümkün olmaktadır. Akıllı durak kapsamında da değerlendirilebilecek bu uygulama ile zamanın etkili kullanımı sağlanabilecektir.

Akıllı bisiklet (A3): Akıllı bisikletler ve bisiklet yollarının geliştirilmesi ile yeşil ulaşımın sağlanması noktasında önemli bir adım atılmış olacak ve çevresel sürdürülebilirliği zorlayan problemlerin büyük çoğunluğu elimine edilebilecektir.

Akıllı trafik kontrol (A4): Var olan ulaşım altyapısı, nüfusla beraber artan araç sayısını kaldıramamakta ve trafikte geçen süreler artmaktadır. Artan zaman iş kayıplarına, verimliliğin düşmesine, ulaşım masraflarının artmasına ve zararlı egzoz gazı emisyonlarının artmasına yol açmaktadır. Kentler, teknoloji risklerinin, teknoloji değişim hızının ve yaşam döngüsünün değerlendirilmesi ve anlaşılması için gereken kilit yetkinliklere genellikle sahip değildir. Dolayısıyla trafiğin akışı ve kontrolünde kullanılabilecek dron veya insansız araçlar şehir güvenliği ve trafiğin kontrolünde önemli bir yer edinmektedir.

163

Akıllı parklama (A5): Şehrin her yerinde park yeri algılayıcıları bulunmakta ve göstergeleri ağı yardımıyla kent sakinlerini yönlendirebilmektedir. Bu sayede zaman ve yakıt kayıplarının önüne geçilebilecek ve âtıl trafik oluşumu engellenebilecektir.

Akıllı trafik göstergeleri (A6): Akıllı trafik göstergeleri ile hem dinamik bilgilendirme sağlanılabilecek hem de trafiğin yönetimi elektronik ortama taşınması yolunda önemli adımlar atılabilecektir.

5.2.6.5. Karar Hiyerarşisinin Oluşturulması

Akıllı ulaşım projelerinin seçimi hedefi altında 4 kriter ve 6 alternatiften oluşan karar probleminin sınırları hiyerarşi olarak ortaya konulmuştur. Problemin karar hiyerarşisi Şekil 5.23’te gösterilmektedir.

Şekil 5.23. Akıllı ulaşım projeleri seçim problemi karar hiyerarşisi Akıllı Ulaşım Projelerinin Seçimi

Çevresel Sürdürülebilirlik

A1 A2 A3 A4 A5 A6

Sosyal Sürdürülebilirlik

Ekonomik Sürdürülebilirlik

Ulaşımda Sürdürülebilirlik

164 5.2.6.6. AHP ile Kriterlerin Ağırlıklandırılması

Uzman görüşleri doğrultusunda yapılan önceliklendirme neticesinde kriterlerin öncelik değerleri Çizelge 5.52’de gösterilmektedir.

Çizelge 5.52. Önceliklendirme kriterlerinin ağırlıkları

Kriterler K1 K2 K3 K4 Özvektör

K1 1,000 3,000 1,000 3,000 0,388

K2 0,333 1,000 1,000 1,000 0,179

K3 1,000 1,000 1,000 3,000 0,304

K4 0,333 1,000 0,333 1,000 0,129

0,05746<0,1 İkili karşılaştırmalar neticesinde K1>K3>K2>K4 olarak önem sırası oluşmuştur.

5.2.6.7. Alternatiflerin Öncelik Değerlerinin Bulunması

Alternatiflerin her bir kriter bazındaki ağırlıkları Çizelge 5.53’te gösterilmektedir. Yapılan karşılaştırmaların tutarlı olduğu da tutarlılık testi ile doğrulanmıştır. Şekil 5.24’te de kriterlerin etkileri grafiksel olarak gösterilmiştir.

Çizelge 5.53. Kriterler bazında Alternatiflerin karşılaştırma sonuçları

Alternatifler K1 K2 K3 K4

A1 0,1834 0,2093 0,4146 0,2885

A2 0,2621 0,2982 0,1521 0,2189

A3 0,2631 0,0681 0,1382 0,1484

A4 0,0808 0,1523 0,0572 0,1192

A5 0,0424 0,0681 0,0572 0,0430

A6 0,1682 0,2042 0,1807 0,1820

Tutarlılık oranı 0,05325 0,05655 0,04903 0,07674

165

Şekil 5.24. Alternatif projelere kriterlerin etkisi

Yapılan ikili karşılaştırmalar neticesinde bulunan kriter ağırlıkları ve alternatiflerin kriterler bazındaki önem seviyeleri matris çarpımı ile her bir alternatifin öncelik değerleri bulunmaktadır. Ara hesaplamalar neticesinde oluşan öncelik değerleri Çizelge 5.54’te grafiksel gösterimi ile verilmiştir.

Çizelge 5.54. Akıllı ulaşım projelerinin öncelik değerleri ve grafiksel gösterim

Alternatifler Öncelik

166

Çalışma neticesinde en önemli projenin akıllı kavşak uygulamaları (A1) olduğu görülmüştür. Bu projenin trafikte bekleme süreleri ve bununla birlikte atmosfere salınan zararlı gaz yoğunluğunun engellenmesi yönünde önemli faydalar sağlayacağı öngörülmektedir. Ayrıca yakıt ekonomisi de önemli amaçlardandır. Diğer ikinci önceliğe sahip akıllı toplu ulaşım (A2) ve üçüncü öncelik akıllı trafik göstergeleri (A6) olmuştur.

5.2.6.8. Sonuçların Değerlendirilmesi

Kentleşme, karşı konulmaz bir eğilim olarak, kentsel alanlarda yaşam kalitesini düşürerek yeni problemlere yol açmaktadır. Dolayısıyla, şehirleri akıllı hale getirmek hızlı kentleşme ile ilgili sorunları hafifletebilir (Lee vd., 2014). Ancak, kamu kurumları istenen tüm projeleri aynı anda uygulamak için yeterli kaynaklara sahip olmayabilir. Çünkü projelerin göreceli önemini değerlendirmek ve organizasyonel hedeflere ulaşmaya yardımcı olacak en iyi projeleri seçmek, kaynak kullanımı ve daha yaşanabilir bir şehir için önemlidir.

Çalışmanın en katkısı şu şekilde özetlenebilir: Gelişmekte olan bir şehir için akıllı ulaşım alt yapısı inşa etmek ve böylece mevut kaynakların verimli kullanımını sağlamak. Ek olarak, uygulama, karar verme süreçleri ile de çok boyutlu bütünleşik değerlendirmelerin yerel yönetimlerde planlama adımlarına yardımcı araçlar olarak kullanılmasının gerekliliğini gözler önüne sermektedir.