AkıĢ Deneyiminin Ġçeriği ve Deneyimlenebileceği Durumlar

Kaynak: Pearce, J., Ainley, M. ve Howard, S. (2004). The Ebb and Flow of Online Learning, Computers in Human Behavior, s. 7.

ġekil 2.4. Sekizli Akış Modeli (Deneyim Dalgalanma Modeli-Experience

Fluctuation Model)

Akış deneyimi zaman içerisinde araştırmacılar tarafından farklı modeller ile açıklanmaya çalışılmıştır. Farklı koşullarda ve içeriklerde bile bu modellerdeki durumlar deneyimlenebilmekte ve akış hali herkes tarafından benzer şekilde tarif edilmektedir. Bir sonraki başlıkta akışın deneyimlenebileceği durumlar üzerinde durulmaktadır.

2.2.2. AkıĢ Deneyiminin Ġçeriği ve Deneyimlenebileceği Durumlar

Akış deneyimi içeriğinde eğlence ve bilişselliği bir arada bulundurmaktadır. Akış deneyimi eğlencelidir (Privette ve Bundrick, 1987 akt. Novak, Hoffman ve Yung, 1997: 10). Bu deneyime ulaşmış bireyler başka bir yarar sağlama amacı olmaksızın içsel bir ödül olarak mutluluğu elde etmek için kendi kendilerini güdülemektedir (Novak, Hoffman ve Yung, 2000: 24). Akış deneyimi aynı zamanda bilişseldir ve bireyin algıladığı zorluklar ile kendi Beceri - Zorluk SIKILMA GEVŞEME İLGİSİZLİK ENDİŞE KAYGI Zorluk < UYARILMA AKIŞ KONTROL BECERİ ZORLUK Beceri - Zorluk

26

becerilerinin birleşiminden oluşan bir optimal deneyimdir. Akış deneyimi ile birey yalnızca yaptığı etkinliğe odaklanarak yeni beceriler kazanmakta ve beceri sınırlarını genişletmektedir (Huang, 2006: 385).

Bireyin etkinlikteki zorluk algısı etkinliğin türü ve düzenlenme şekli ile ilişkilidir. Dolayısıyla etkinlikteki akış deneyimi fiziksel zorlukların yanı sıra zihinsel zorluklar da içerebilmektedir. Örneğin daha az fiziksel zorluğu içeren bir sanat eserinin yorumlanmasında ya da daha fazla fiziksel zorluk içeren bir kayak etkinliğinin gerçekleştirilmesinde de yani her iki durumda da akışın yaşanma olasılığı bulunmaktadır (Jones vd., 2003: 19).

Teng ve Huang‟a (2012: 2) göre etkinliğin türüne, bireyin yaşı ve kültürüne bakılmaksızın herkes akış halini deneyimleyebilir. Özşahin (2003: 21) de kültürel farklılıkların akış deneyiminin yaşanmasında bir engel olmadığını akışın farklı kültürlerce hep benzer bir şekilde ifade edildiğini belirtmektedir. Kore‟deki yaşlı kadınlar, Tayland ve Hindistan‟daki yetişkinler, Tokyo‟daki ergenler, İtalya‟daki çiftçiler, çobanlar, Chicago‟daki işçiler akış deneyimini hemen hemen aynı sözcüklerle ifade etmektedir.

Kurama göre ototelik kişiliğe sahip bireyler akış deneyimini daha sıklıkla ve yoğun bir şekilde yaşamaktadır. Ototelik kişiliğe sahip bireyler iki davranıştan birini sergilemektedir. Bunlardan ilkinde bir etkinliği gerçekleştirmede etkinliğin zorluğu bireyin becerilerinden yüksek olması durumunda birey kaygı yaşamakta ve yeni beceriler elde ederek zorluk beceri dengesini yakalamaya çalışmaktadır. İkincisinde bireyin becerileri etkinliğin zorluğundan yüksek olduğunda sıkılmakta ve zorluk düzeyi daha yüksek olan etkinliklere yönelerek yine zorluk beceri dengesini elde etmek için çabalamaktadır. Bu bireyler zorluk beceri dengesini daha ileriye taşıyarak bitmeyen bir azamileştirme süreci içinde bulunmaktadır. Bireyin kişiliğini olumlu yönde etkileyen akış deneyimi ile birey bilişsel karmaşıklığını artırma çabasına girmektedir (Moneta, 2004: 115-116).

Kurama göre, akış halinde iken bireyin zihninde düzeltilmesi gereken bir karışıklık ve/veya bir tehdit bulunmadığından birey dikkatini yalnızca yaptığı işe vermektedir (Csikszentmihalyi, 2005: 48). Bu durum akış deneyiminin diğer içsel güdülenme kuramlarına göre birçok alanda çeşitli etkinlik ve düzeylerde deneyimlenebilmesini sağlamaktadır. Araştırmacılara göre spor yaparken, yazı yazarken, çalışırken, oyun oynarken ya da bir hobiyi gerçekleştirirken olmak üzere

27 bireylerin yaşadıkları akış deneyimi çok geniş bir etkinlik aralığına sahiptir (Novak, Hoffman ve Yung, 2000: 24; Siekpe, 2005: 41). Ayrıca akış deneyiminin günlük yaşamın her aşamasında ve çevrimiçi oyunlar (Chiang, Lin, Cheng ve Liu, 2011; Teng ve Huang, 2012; Hernandez, 2011), tüketicilerin çevrimiçi satın alma davranışları (Sharkey, Acton ve Kieran, 2012; Nusair ve Parsa, 2011), çevrimiçi eğitim davranışları (Shin, 2006; Liao, 2006; Ho ve Kuo, 2010), internet kullanıcılarının çevrimiçi davranışları (Chen, 2000; Wu ve Chang, 2005; Zhou, 2013; Zhou, Li ve Liu, 2010; Ding, Hu, Verma ve Wardell, 2010; Chang ve Zhu, 2012; Chang, 2013; Skadberg ve Kimmel, 2004), pazarlama (Drengner, Gaus ve Jahn, 2008), spor (Tenenbaum, Fogarty ve Jackson, 1999) gibi birçok alanda yaşanabileceğini söylemek mümkündür.

Çeşitli araştırmalar (Moneta, 2004; Wu ve Liang, 2011; Csikszentmihalyi, 2005) akış deneyiminin iş yaşamında deneyimlenebildiğini ifade etmektedir. Yaşlı ve genç bireyleri incelediği çalışmasında Csikszentmihalyi (2005: 169) yaşlıların en çok zevk aldıkları şeylerin yaşamları boyunca yapıp durdukları şeyler olduğunu belirlemiştir. Yaşlılar ile kıyaslandığında gençlerde farklı sonuçlar elde edilmiş ve Csikszentmihalyi bu farklılığı geleneksel yaşam tarzının erozyona uğramasına bağlamıştır. Buna göre katılımcıların yaptıkları işler tekrarlarla dolu, sıkıcı ve hatta bazıları için anlamsız olabilecekken, akış deneyimi yaşamalarını sağlayan şey, yaptıkları işleri karmaşık bir hale dönüştürebilme yetenekleri olmuştur. Söz konusu katılımcılar işlerinde kimsenin fark etmediği eylem fırsatlarını görmekte, becerilerini bu yönde geliştirmekte, benliklerinin daha fazla güçlenmesini sağlayarak yaptıkları işte kendilerini kaybedercesine hareket etmekte ve dolayısıyla akış deneyimini yaşamaktadır (Csikszentmihalyi, 2005: 169). Fullagar ve Kelloway (2009: 607) 40 öğrencinin dönem sonu tatillerinde stüdyo çalışmalarını inceleyerek akademik çalışmalarında akış deneyimi yaşadıklarını ve olumlu duygular elde ettiklerini tespit etmiştir. Salanova, Bakker ve Llorens‟a (2006: 15) göre iş ortamında akış deneyimi yaşayan çalışanlar işleri ile ilgili içsel güdüye sahip bir şekilde işlerine tamamen dahil olmakta ve işlerinde doyuma ulaşmaktadır. Eisenberger, Jones, Stinglhamber, Shanock ve Randall‟a (2005: 770) göre iş yaşamında elde edilen akış deneyimi çalışanların olumlu duygulara sahip olmasını sağlayarak işteki performanslarını artırmaktadır.

Bireyin internet ortamında da akış deneyimi yaşaması söz konusudur. Gezindikleri web sitesinde kontrol hissini yaşayan tüketiciler akış deneyimine ulaşmakta ve web sitesine karşı daha olumlu bir tutum sergilemektedir (Sicilia ve