AkıĢ Deneyimi ve Deneyim Doyumu

Akış deneyimi, bireyin kendisini anlama çabasını ve iyi oluş kalitesini geliştirmesi açısından önemli bir araçtır. Modern dünyanın gittikçe karmaşık bir hal alması bireyin kendi seçimlerini kontrol edebildiği hissini elde etmesi

62

açısından önemli olmaktadır (Csikszentmihalyi ve Csikszentmihalyi, 1999: 156). Modern dünyanın hızlı akışında yaşanılan her deneyimin değeri daha da artmaktadır. Günümüz tüketicisi kısıtlı zamanında gerçekleştirdiği etkinliklerde en üst düzeyde doyuma ulaşma çabası içindedir. Bu nedenle bireyin gerçekleştirdiği herhangi bir etkinlikten akışı deneyimlemesi ve bu deneyimden doyum elde etmesi mutluluğa giden yolda önemli araçlar olarak görülmektedir.

Ateca-Amestoy, Serrano-del-Rosal ve Vera-Toscana‟ya (2008: 65) göre boş zaman, bireyin içsel bir güdü ile özgürce seçtiği etkinliklerden oluşan koşulları ifade etmektedir. Dolayısıyla içsel güdü unsurlarını kullanan akış deneyiminin boş zaman etkinliklerinde ortaya çıkma olasılığı varsayılmaktadır. Bu doğrultuda akış deneyiminin boş zaman etkinliklerinden elde edilen deneyimin doyumuna etki etmesi beklenmektedir. Lee, Sirgy, Larsen ve Wright‟a (2002: 159) göre deneyim doyumu, belirli bir yaşam alanındaki belirli olayların doyumunu ifade etmektedir. Chen, Ye, Chen ve Tung (2010: 304) ise deneyim doyumunu bir olayı organize eden işletmenin sağladığı hizmet kalitesi ve deneyim performansı ile bireyin beklentileri arasındaki fark olarak tanımlamaktadır.

Alanyazında bireyin deneyim doyumunun oluşmasında akış deneyiminin etkisine dikkat çeken araştırmalara rastlamak mümkündür. Sahoo ve Sahu (2009: 46) akış deneyiminin olumlu duyguların edinildiği deneyimler ve yaşam doyumu ile ilişkili olduğunu tespit etmiştir. Bununla birlikte akış deneyimine ulaşamama, olumsuz duyguların edinildiği deneyimler olarak bireyin karşısına çıkmaktadır. Spiers ve Walker (2008: 86) bireyin uzun dönem mutluluğunda akış deneyiminin yaşandığı boş zaman etkinliklerinin etkisinden söz etmektedir. Akış deneyimi bireyin yaşam deneyimine optimal bir model sunmaktadır.

Seifert ve Hedderson (2010: 285) kaykaycıların içsel güdülerini ve akış deneyimlerini incelemişlerdir. Araştırma bulgularına göre kaykaycılar için içsel anlamda güdülenmek özgürlük, mutluluk ve etkililik hissi ile karakterize edilebilecek zengin ve öznel bir deneyimdir. Benzer şekilde kaykaycılar için akış deneyimi yüksek yoğunlaşma, olumlu etki ve doruk performans ile karakterize edilebilir. Etkinlik doğası gereği doyum verici bir özellik gösterdiği için bireyde içsel bir güdü sağlamaktadır.

Asakawa (2004: 123) deneyim örnekleme metodunu kullanarak akış deneyiminin Japon üniversite öğrencileri üzerinde uygulanabilirliğini test ettiği

63 araştırmada akış deneyimi ile Japon kültürüne özgü psikolojik iyi oluş ve kendini tamamlamayı yansıtan “Jujitsu-kan” kavramlarının ilişkili olduğunu tespit etmiştir. Bir diğer deyişle Japon öğrencilerin akış deneyimi onların iyi oluşları ile ilişkilidir. Bu durum öğrencilerin genel yaşam kalitelerini olumlu bir şekilde değerlendirmelerini sağlamaktadır.

Peterson, Park ve Seligman (2005: 37) bireyin yaşam doyumunu memnuniyet, dahil olma ve anlam olmak üzere üç alanda aradığını ifade etmektedir. Buna göre memnuniyet, eğlenceli ve olumlu deneyimleri içermektedir. İç içe geçmiş bir yaşam bireyin yapmış olduğu etkinliğe tamamen dahil olması ile açıklanmaktadır. Anlamlı yaşam ise aile, arkadaşlık ve toplumsal hizmet gibi çoğunluğa katkıda bulunacak etkinlikleri üstlenmek ile gerçekleşmektedir. Araştırmacılar memnuniyet ve anlamın hem hedonik hem de ödemonik özelliğini ortaya koyarken dahil olmanın yalnızca ödemonik bir yapıda olduğunu ifade etmektedir. Dahil olma kavramı ise akış deneyimi ile açıklanmaktadır. Araştırmacılar 18 maddeden oluşan bir mutluluk ölçeği geliştirmiş ve bu üç kavramın mutluluğa eşit oranda etki edip etmediğini araştırmışlardır. 845 katılımcıdan çevrimiçi veri elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre üç kavram da mutluluğa etki etmekle birlikte anlam ve dahil olma bir diğer deyişle akış deneyimi daha fazla etkiye sahip görünmektedir.

Peterson, Ruch, Beerman, Park ve Seligman (2007: 154) karakter gücünün memnuniyet, dahil olma ve anlam üzerindeki etkisi ve dolayısıyla yaşam doyumuna etkisini incelemişlerdir. Karakter gücü; mizah, renklilik, merak, sabır ve dindarlık kavramları ile açıklanmaktadır. 12.439 Amerikalı ve 445 İsviçreli katılımcıdan çevrimiçi ve çevrimdışı yollarla veri elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre karakter gücü memnuniyet, dahil olma ve anlam kavramlarına etki etmektedir. Bu üç kavram ise yaşam doyumu ile ilişkilidir. Araştırmacılar önceki araştırmaya benzer bir şekilde dahil olma ve anlam kavramlarının yaşam doyumunu daha fazla açıkladığını tespit etmiştir.

Vella-Brodrick, Park ve Peterson (2009: 177) da mutluluğun (yaşam doyumu, pozitif ve negatif etkiler) oluşumunda memnuniyet, dahil olma ve anlam olmak üzere üç faktörün etken olduğunu ifade etmektedir. 12.622 Amerikalıdan ve 332 Avustralyalıdan çevrimiçi araştırma ile veri elde edilmiştir. Bu bilgiler ışığında araştırmacılar akış ile yaşam doyumu arasında olumlu bir ilişkinin varlığını tespit etmiştir. Araştırmacılar dahil olma ve anlam kavramlarının

64

Amerikalı katılımcılarda en fazla yaşam doyumunu açıklayan faktörler olduğunu ifade etmektedir. Dahil olma ise Avustralyalı katılımcıların yaşam doyumunu en fazla açıklayan unsur olmuştur. Buna göre akış deneyiminin yaşam doyumuna etkisi ortaya konmuş olmaktadır.

Collins, Sarkisian ve Winner (2009: 715) 54 yaşlı birey ile 7 gün boyunca bir araştırma yürütmüştür. Araştırma bulgularına göre 7 günlük periyod içerisinde katılımcılar en az bir kez akış deneyimi yaşamışlardır. Bununla birlikte araştırmacılar akış deneyiminin yaşanmasında bireysel farklılıkların (yaş, cinsiyet gibi) bulunduğuna dikkat çekmektedir. Araştırmacılar 7 günlük periyod içerisinde akış ile yaşam doyumu arasında bir ilişki tespit edememiştir. Sonucun böyle çıkması araştırmanın yapıldığı gün sayısının fazla olmasına bağlanmaktadır. Akış deneyiminin yaşanması ile ilgili gün sayısı arttıkça bireyde yaşam doyumu gibi olumlu duyguların uyarılması azalmaktadır. Bununla birlikte araştırmacılar akış deneyimi ve mutluluk arasında bir ilişkinin varlığını kabul etmektedir. Yoğunlaşma, bireyin kendi farkındalığını kaybetmesi ile tanımlanan yüksek kalitedeki akış, mutluluk, neşe hissi, coşku ve yaşam doyumu gibi olumlu duygular ile ilişkilidir.

Chen, Ye, Chen ve Tung (2010: 302) önceki araştırmalardan farklı olarak tabandan-tavana kuramına dayandırdığı araştırmasında bir olay ya da deneyimden elde edilen doyumun akış deneyimi ve yaşam doyumu arasında aracı olduğunu ifade etmektedir. Buna göre akış deneyimi, deneyim doyumu ile; deneyim doyumu yaşam doyumu ile ilişkilidir. Araştırmada akış deneyimi ile yaşam doyumu arasında doğrudan bir ilişki tespit edilememiştir. Diğer bir deyişle akış deneyimi ve yaşam doyumu arasında deneyim doyumu aracılığıyla dolaylı bir ilişki bulunmaktadır. Akış deneyimi ile elde edilen otantik eğlence ve kendini geliştirme hissi o ana ve yaşanılan etkinliğe özgüdür. Yaşanılan bu optimal deneyim bireyin beklentileri ile gerçek olan arasındaki farklılığı doğrudan azaltabilir. Örneğin birey satranç oynarken akış deneyimi yaşarsa öncelikle deneyimin kalitesini değerlendirir. Bu nedenle akış, düşük düzeydeki doyumun olumlu yönde etkilenmesinde güçlü bir unsur olabilir ve yaşam doyumuna olumlu katkılar sağlayabilir.

Bu bilgiler ışığında bireyin yamaç paraşütünde deneyimleyeceği akış ile yaşam doyumu elde etmesinde deneyimden elde edilen doyumun aracılık etmesi beklenmektedir. Deneyimden elde edilecek doyumun ise tabandan-tavana

65 kuramında da belirtildiği gibi bireyin yaşam doyumunu olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir.