Aile yapıları ve türleri

Aile hukukunun belirlediği iki tür aile bulunmaktadır. Bu aile türleri bilindiği üzere ataerkil ve anaerkil ailelerdir. Ataerkil aile boyutunun ortaya çıkması: ‘Toplayıcılık ve avcılık döneminden çobanlık, tarımcılık hayatına geçirilince, demir, bakır, bronz keşfedilip madenden araç gereç ve silahlar yapılmaya başlayınca, kadınla erkek arasındaki eski iş bölümü tarihe karışmıştır ve kadın aile içindeki önemi ikinci sırada kalmıştır’ (Türkarslan, 2012:11). Böyle bir hane içi ve hane dışı olarak ayrılan iş bölümü eril zihniyetin ortaya çıkmasıyla kadının korunan, saklanan bir duruma itilmesine neden olmuştur. Ataerkil aile türünde de modern kırıntılar eklense dahi ana zihniyeti bu algı oluşturmaktadır. Erkek hane dışında maddi değerin yaratıcısı haline gelmiştir aynı zamanda tarımla uğraşan, silah taşıyan, sermaye biriktirilebilen, kendi soyunu ilerletebilme ve soyunu kendinden devam ettirebilen haline gelmiştir. Anaerkil sistem bu duruma müsaade etmediği için ortaya çıkan, ataerkil miras hukuku anlayışı olmuştur. Töre anlayışı hukuki anlayışla pekiştirilmiştir. Günümüz toplumlarında ataerkilliğin yaratmış olduğu cinsiyetler arasındaki eşitsizlik problemleri ile hala uğraşılmaktadır. Çünkü bu tutum aile içinde egemen yapının eşler birliğinden alıkoymaktadır. Böyle bir ailede yetişen çocukların da cinsiyete göre bazı hakları ihlal edebileceği, bazılarını doğuştan kazanabileceği gibi öğretiler ile büyütülmektedir. Toplumdaki aile sonrası sosyal hayata geçen çocukların ailedeki

bu anti demokratik tutum sonucunda sosyal ağlarda yaşadıkları sıkıntıların daha da çıkmaza girebilmektedir.

Temel öğreti adalet, denge, eşitlik üzerine kurulmalıdır. Diğer bir aile türü olan anaerkil aileler için yapılan açıklama; totem inancı ile hayvanlardan ya da bitkilerden geldiklerine inanan ilkel kabilelerde daha çok rastlanan aile modelidir. Klanlar olarak da bilinen ilkel toplumcularda akrabalık, soy kadından gelmektedir. Dönemin koşullarını da göz önüne alındığında erkeklerden daha zor şartlarda aileyi ayakta tutmaya çalışmışlarıdır. ‘erkek oturma yerine uzakta avcılık ile uğraşırken, kadın, her türlü ev işini ve konutunu koruma görevini yerine getirmekle birlikte, avcılıktan daha güvenli olan bitki toplayıcılığı da yapmaktaydı’ (Türkarslan, 2012). Bunlarla birlikte geleceği planlamak, hastaları iyileştirmek, getirilen besini yenir hale getirmek, hayvanları evcilleştirmek yine kadının görevleri arasındadır. Bunlar haricinde soyun kadın tarafından belirlenmesi kadına toplumda büyük bir statü kazandırmaktadır. Yine o dönemlerde bereket tanrıçaları, zekâ imgeleri kadın üzerinden şekillenmektedir. Üye sayılarına göre ailenin ayrılma biçimi; çekirdek ailenin açıklanması ile başlayabilir. Öncelikle çekirdek aile, önceleri toplumsal alanın en küçük ama en etkili birimi olarak evrensel bir tanıma sahipti nitekim yapılan birçok araştırma sonucunda çekirdek aile türlerinin birden fazla olmasından dolayı evrensel tanım onun sadece varlığına yönelik yapılmaya başlanmıştır. Kuşkusuz çekirdek aile kavramı kentleşme ile ortaya çıkan geleneksel formun radikal bir şekilde kırılmasının sonucu gelişen daha küçük çaplı aile grubudur. Kırsal alandaki üretim koşullarının getirisi sonucu aile bir arada hareket etmekte bir arada üretim yapmaktadır. Aile bir arada olan üretici olma birim halini kent hayatında kaybetmiştir. Aile bu koşullarda üretimin aile dışında yapılmasının başlaması sonucu ev dışına çıkarak bireysel çalışma durumlarının sonucunda bağımsız bir hal almıştır. Elbette bu durum geleneksel ailedeki hiyerarşik durumu daha eşitlikçi hale getirmiştir. Kadının da çalışma konumunun kent ortamında daha bağımsız olmaya başlaması en azından buna bir olanak sağlanması bu durumun daha eşitlikçi bir zemine doğru ilerlemesine öncülük sağlamıştır.

Geniş ailelerde durum erkek çocuğun evlenmesiyle maddi yetersizlikler varsa hane içinde kalmaya neden olsa da durum kısa süre sonra ekonomik kazancın sağlamasıyla doğrudan çekirdek aile olma boyutunda evden taşınmakla

sonuçlanmaktadır. Geniş aile olarak adlandırılan ikinci aile türü, birden fazla kuşağın bir arada yaşama durumunun sonucunda gelişen aile türüdür. Bu aile türüne kentten çok kırsal alanda rastlanılmaktadır. Günümüzde aynı apartmanda farklı dairelerde kalan geniş aileleri de görebilmekteyiz. Evi ayrı yeme-içme birlikte aile türleri de bu apartman geniş ailelere örnek gösterilebilmektedir. Ailenin geleneksel olarak da çekirdek olarak da belirli işlevleri yerine getirmesi gereken fonksiyonları bulunmaktadır. Geniş aile türleri sanayileşmeyle beraber gelişen göç hareketleriyle biçimsel değişikliğe de uğraşmıştır. Dolayısıyla geniş aile çekirdek aile duruma geçmiştir çekirdek aile formu özelliklerini taşımaya başlamıştır (Bayer, 2013:15). Çekirdek ailede kendi içinde işlevlere sahip olsa da bazı işlevler kurumlara, devletlere aktarılmıştır. Aile işlevleri biyolojik, sosyal, psikolojik ve ekonomik boyutlar olarak sıralanabilmektedir (Çimen, 2015:1). Ekonomik işlev: Ailenin hem üretici hem tüketici yanını ifade etmektedir. Ailenin kendi iç harcamaları ve dış harcamaları geleneksel platformda babaya atfedilirken çekirdek aile modelinde bu anne ve baba üzerinde şekillenmektedir. Diğer işlev aitlik kazandırmak, kim ya da kimlerdensiniz söylemi modern toplumlarda bile hala aşılabilmiş değildir. Aile bu boyutta kişiye köklülük, aitlik, kimlik sahibi olma statüsü kazandırmaktadır. Eğitim işlevi; ailede çocuklar öncelikle toplumsal normları öğrenmeye başlamaktadır. Ailede eğitim işlevi toplumsallaştırma görevidir. Çocukların anne ve baba ya da büyüklerinden aile aracıyla toplumda nasıl davranılması gerektiğini, nelerin normal nelerin anormal olduğunu öğrenmektedir. Koruyucu işlev; ailelerin dışarıdan gelen tehlikelere karşı koruyucu bir güçleri olmadığı için bu işlev aileyi bir arada tutan dışarıdaki tehlikelere karşı bir arada savaşmasını sağlayan işlev üretmektedir. Aynı zamanda aile sosyal alandaki uyumu da kuvvetlendirecek işlevlere sahiptir. Statü sağlama, çocukların eğitimini planlama, din eğitimi verme, boş zaman faaliyetlerini gerçekleştirme, aile üyeleri olarak birbirlerini koruma ve karşılıklı sevgi ortamı oluşturma olarak sıralamaktadır (Çimen, 2015:2). Dini işlev; beşinci işlev olan dini işlev, o kültürün sahip olduğu inancın yaşatılabilmesi adına aile kurumu en büyük örnek teşkil eden kurumlardan biridir. Doğrudan dini formların üretildiği, gösterildiği, yapılıp yapılmadığının denetlendiği kurum olarak aile, geleneksel formlarında yine bu işlevini oldukça yoğun işlemektedir. Psikolojik doyum işlevi; anne, baba ve çocukların birlikte geçirdikleri duygusal bağlardır. Aile üyelerinin, sevgi, ilgi, takdir, onay gibi konular başta olmak üzere bağlılık, bağımsızlık gibi

konularda da aile üyelerinin tatmin olmalarının sağlandığı bir işlevdir. Bir diğer işlev yine geleneksel aile yapılarında çok karşılaşılmayan ama kent ortamında ailelerin işlevi haline gelen boş zamanı değerlendirme işlevi; bu işlev birçok başka ülkede aile üyelerinin birbirleri ile kaliteli zaman geçirebilmesi adında gerçekleştirilmektedir. Fakat ülkemizde boş zamanı değerlendirme işlevi henüz gerçek anlamına ulaşabilmiş değildir. Alışveriş merkezi kültürü, sanal dünyalar, sınırsız tüketim alışkanlığı ailenin boş zamanını değerlendirebilmesi için başvurduğu yollar haline gelmiştir. Oysa bu alışkanlıklar bireylerde gece gündüz algısını, bireysel gelişim çabasını ve ailenin birlikteliklerinin uyuşmasına neden olmaktadır.

2011 yılında Aile Sosyal Politikalar Bakanlığının Yürüttüğü bir çalışmada Türk Aile yapısı şu şekilde tanımlanmaktadır: Aile tiplerini kendi içerisinde geniş, dağılmış, çekirdek olarak tanımlamışlardır. Aile tipleri kendi içinde çocuklu- çocuksuz çekirdek aile, ataerkil-geçici-geniş aile, tek kişilik ve tek ebeveynli aile, dağılmış ve akrabası olmayan aile şeklinde ilerlemektedir. Parçalanmış aile bakanlığın çalışmasında dağılmış olarak ele alınmıştır. Ülkemizde çekirdek aile oranı bu çalışmaya göre %70 olarak hesaplanmıştır. “Çocuksuz çekirdek aile oranı % 17,1 çocuklu çekirdek aile oranı % 52,9; çekirdek aileden geniş aile oranı % 12,3’tür; ataerkil geniş oranı % 5,1 geçici geniş aile oranı % 7,1’dir; tek kişilik dağılmış aile oranı % 9,2 16 tek ebeveynli dağılmış aile oranı % 4,6 diğer dağılmış aile oranı % 3,1 ve akraba olmayan dağılmış aile oranı % 0,8’dir” (Kuru, 2016). Yapılan son çalışmalarla birlikte ülkemizde sanayi toplumuna geçiş olan modernleşme dönemi sürecinde olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yüzden aile yapılanması genellikle çekirdek ve geleneksel aile yapıları üzerinde toplanmıştır. Sadece kent ortamında da kırsal alanda da büyük çoğunluğu çekirdek aile modeli oluşturmaktadır. Her ne kadar çekirdek model hâkim olsa da çoğu aile tipinde hala geleneksel model iletişim ve yapılanmaları görülmektedir. Günümüz aile yapılanmalarında yaygın söylem eşitlikçi tutumun artması, çocukların türdeş sosyalizasyon yaşaması, sanayileşme akabinde gelişen kapitalist düşünce tarzı gibi söylemler ailenin değişimi etkileyen başlıca faktörlerdir.

2.3.3 Ailede güç ve otorite dağılımına göre cinsiyet rollerinin inşası ve evlilik