Aile

Çocuk ilk doğduğunda anne ve babasıyla karşılaşır ve ebeveynlerinin yani ailesinin yetiştirme şekilleriyle, inançlarıyla, kültürüyle yoğrularak şekillenmeye başlar. Ailenin çocuğa iyi davranış kalıpları sunmasının yanında bazı olumsuz davranış modelleri nedeniyle de çocuk suça yönelebilir. Aile içinde şiddet ve aşırı cezalandırmayla çocuk yetiştirme yolunu izleyen ailelerde çocuğa uygulan olumsuz yöntemler çocukta ciddi tahribatlara neden olur. Örneğin, aile tarafından şiddet uygulanan bir çocukta en büyük

43

etki çocuğun ailesi tarafından doğrudan şiddeti öğrenmesidir. Şiddeti ailesinden öğrenen çocuk sorunları çözmede birincil yöntem olarak şiddeti görmeye başlar. Erdoğan (2011:93), şiddet içerikli davranışta bulunan kişilerin çoğu geçmişlerinde şiddet gören bireylerdir görüşündedir. Genç (2017:417) çalışmasında; babadan şiddet gören gençlerin, şiddet görmeyenlere oranla daha çok kızgınlık, öfke patlamaları ve şiddet eğilimi gösterdiklerini ortaya koymuştur. Yine aynı çalışmada, annenin uyguladığı şiddet nedeniyle hayvanlara yönelik daha çok şiddet davranışında bulundukları, ayrıca öfke patlamaları daha çok yaşadıkları ve kendilerine daha çok zarar verici davranış gösterdikleri yönünde bulgular elde etmiştir.

Çocuklarda bütün bireylerin yaptığı gibi ailesi ve yaşadığı çevre ile iletişime ve etkileşime geçer. Bu etkileşim süreci içinde çocuklar yetişkin bireylere göre çoğunlukla alıcı görevindedirler. Buradan yola çıkarak, üyesi olduğu ailesi, arkadaş ve sosyal çevresi içinde mevcut olan suçlu bireyin bulunması, çocuğun bu kişi ve kişilerle yaptığı etkileşim sonucu suça yönelme noktasında kolaylaştırıcı etki yapacaktır. Ayrıca çocuğun ailesi içinde ya da başka bir yerde şiddet unsurlarına maruz kalması durumunda suça yönelme riski artış gösterecektir. Şiddet ve cinsel istismar mağdurları çocukların daha çok adolesan dönemiyle birleşmesi neticesinde daha fazla suç riskinin oluştuğu belirtilmiştir (Çopur ve diğ., 2015:122).

Aile içinde ebeveynlerin çocuğu yetiştirme tarzlarındaki aksaklıklar ve yanlışlar çocuklarda bazı sorunların oluşmasına bunun neticesinde de suça yönelmesine neden olabilir. Örneğin aile içinde aşağılamalar ve utandırmalar neticesinde çocukta korku duygusu yaygınlaşmaya başlayarak alay edilmekten korkan ve korkak çocuk durumu oluşmaya başlar. Korkaklık, çoğunlukla kişiler arası ilişkilerde yıkıcı etki yapan bir kişilik özeliliğidir. Korkaklık, toplumdaki diğer insanların haklı oldukları düşüncesini yok ederek sürekli olarak kişisel saygınlığa ulaşmak için hazır olmak demektir. Neticede, korkaklık bireysel ve kavgacı bir davranışın oluşumuna zemin hazırlar. Ayrıca çocuğun kişiliğinde kuşku, kıskançlık ve bencillik gibi olumsuz özelliklerin oluşmasına neden olur (Adler, 2016:68-69). Bu olumsuz kişilik özellikleri de çocuğun sosyal yaşamında suça yönelmesinde kolaylaştırıcılık etkisi yapabilir. Ayrıca aile içinde sevgi göremeyen bir çocuğun çevresine de sevgi içerikli davranışlar gösteremeyeceği basit bir mantıkla söylenebilir.

44

Adler (2016:69), sevgisiz bir aile ve çevrede büyümüş çocukların sağaltımının büyük bir sorun oluşturduğunu ifade etmiştir. Bu tür çocukların, kendilerine yöneltilen isteklerin hepsine bir tür başkaldırı olarak görmelerine, oyun oynadıkları arkadaşlarını sürekli olarak kıskanmalarına ve uyumlu davranışlar kuramamalarına neden olarak onları giderek sapma davranışına götürebilir. Kalpleri öfke ile dolan çocuklar zaman içinde öyle bir karakter yapısına bürünürler ki hayatı başkalarına zehir etmek, acı vermek onlara haz duygusu oluşturur. Kendilerinden daha zayıf olan çocukların üstüne çıkarak aşağılık duygularını dengelemeye çalışırlar. Bu ve buna benzer birçok olumsuz aile ortamı, bilinçli ya da bilinçsiz yetiştirme tarzları, hatalı ebeveynlikler nedeniyle çocukların suça yönelebildiği söylenebilir.

Yavuzer'in (2001:138) Glueck'den aktardığına göre; 2000 suçlu bireyle yapılan çalışmada %95 oranında ebeveynlerin çocuklarına uyguladıkları değişken disiplin kurallarının aşırı sert yahut da çok yumuşak olduğu anlaşılmıştır. Bununla beraber 500 suçlu 500 ise suçlu olmayan iki grubu incelemiştir. Buna göre; birinci gruptaki ailelerdeki %96 gibi büyük bir oranda annelerin, %94 olarak ise babaların ya aşırı sert ya da aşırı hoşgörülü disiplin kuralları benimsedikleri, bununla beraber ikinci grupta oranlar anneler için %66 babalar için %56 olarak saptanmıştır.

Ailenin çocuğa bakışı da çocuğun aile içindeki yerini belirler. Mesela çocuğu önemli bir birey olarak gören ve odak nokta olarak değerlendiren ailelerde yetişen çocuklar hep ön planda olur. Duygu ve düşünceleri dinlenir, önemsenir. Ancak odak noktası çocuk olmayan aileler de birinci ana nokta yetişkin bireyler ikinci nokta ise çocuklardır. Bu tür ikinci model ailelerde yetişen çocuklar geri planda kalarak sağlıklı kişilik gelişimlerini oluşturamayacaklardır. Daha sonraki süreçte eksik kalan tamamlanamayan ve zayıf yönleri çevresel etkenlerle birleşmesi durumunda suçlu davranışı gündeme getirecektir.

Üyesi olduğu ailenin sosyal konumu, yapısı ve biçimi ve gencin gelişimine doğrudan tesir eder. Örnek olarak dağılmış bir aile, boşanmış ya da ebeveynlerin ayrı yaşadığı, ya da ebeveynlerden birinin ölümü veya ikisinin birlikte ölümü, ailenin sosyo-ekonomik yapısı, göç durumu, çocuğun evdeki anne ve babasıyla olan iletişimi ve ilişki durumu, çocuğun sağlıklı kişilik oluşturup toplumsal uyumunu sağlamada baş etki ettiği ifade edilebilir. Toplumsal uyum üzerinde yapılan araştırmalar, toplumsallaşma konusunda

45

ailenin ne kadar önemli olduğunu göstermiştir. Yavuzer (2001:125-30), hoşgörülü demokratik ailelerde yetişen çocuklar, akran gruplarıyla olan ilişkilerinde etkin, girişken, yaratıcı düşüncelere sahip olan çocuklar olurken, aşırı ve sert bir şekilde kontrol edilmeye çalışılan aile ortamında gelişen çocuklarda, boğun eğmeme ve saldırganlık gibi davranış örüntüleri gösterdiklerini belirtmiştir.

Aile içinde istememekle birlikte sevgi gösterilmeyen çocuğun ciddi sapma davranışları gösterdiği yapılan araştırmalar göstermiştir. Şemin'e göre; istenmeyen ve sevilmeyen çocuk şu durumlardan bir ya da birkaçını sergileyebilir:

1. Çocuk, sevgi görmek ve dikkat çekme çabası içindedir.

2. Anne ve babası tarafından düşmanca duygulara maruz kalan çocuk, diğer insanlara kin güderek öç alma durumu ortaya çıkabilir.

3. Değersiz hissederek, kaygılı bir ruh haline bürünerek özgüvenini kaybeder.

4. Sevgi ve kabul görmeyen çocuğun belirgin olan davranışı şiddet içerikli davranışlar olup kavgacı ve isyankardır. Bu nedenle de suç işlemeye meyilli karakteristik özellikleri mevcuttur. (akt. Yavuzer, 2001:142).

Yörükoğlu (2007:84-85) çocuğu anlatırken; dünyaya geldiğinde en savunmasız varlıklardan birisi olduğunu, bedensel hastalıklara, psikolojik etkilere karşı hassas olduğundan sürekli olarak korunup kollanması gerektiğini, olgunlaşma ve kendi kendine yeter hale gelebilme süresinin oldukça fazla olduğunu, canlılar içinde belki de en fazla yardım ve desteğe ihtiyaç duyduğunu ifade ederek üzerinde durulması gereken noktaları belirtmiştir. Böylesine ağır yaşam şartlarında sağlıklı büyüyebilmesi için ailesi tarafından kendisine verilecek olan sevgi ve şefkate büyük ihtiyacı vardır. Aksi takdirde ortaya çıkacak eksiklikler, yoksunlukların etkisi ile çocukta fiziki ve ruhi gelişim gerilikleri oluşarak kolaylıkla sapma davranışının ortaya çıkmasına sebep olabilir diyerek konuya ışık tutmuştur.

Adalet Bakanlığı Sosyal Çalışma Görevlileri Eğitim Kitabı'nda (2013:201) aileye ilişkin risk faktörleri şöyle sıralanmıştır:

1. Anne ve babada ruhsal rahatsızlık, suça karışma durumları, 2. İstismar özellikleri taşıyan aile,

46

3.Anne ve baba arasındaki anlaşmazlılar ile iletişim sorunları, 4. Ciddi kronik rahatsızlıklar (Anne, baba veya aile üyeleri), 5. Ayrılık ya da boşanma,

6. Sevgiden yoksun ebeveynlik tutumları ve tutarsız disiplin yöntemleri, 7. Anne ve babanın düşük eğitim durumu, fazla çocuk sayısı,

8. Sevgisiz anne ve baba.

Sonuç olarak çocukta oluşan sapma ve anti-sosyal davranışların meydana gelmesinde, çocuğun gelişim gösterdiği erken dönemde gerekli tedbirleri almadığı, bununla beraber bu durumun ortaya çıkmasında doğrudan etki ettiği düşüncesiyle çocuğun ailesi sorumlu tutulmaktadır.