Afrika Birliği Örgütü (AfBÖ) Aşaması

Afrika Birliği Örgütü, Afrikalı ülkelerin 1958’de Akra’da başlayıp birliğin kurulduğu yıl olan 1963’e kadar toplam sekiz konferans sonucunda kurulmuştur. İlk konferans, Mısır’dan, Tunus’tan, Fas’tan, Sudan’dan, Etiyopya’dan, Liberya’dan delegelerin katılımıyla 1958 yılında Akra’da yapılmıştır. İkinci konferans, 1959’de Dakar’da yapılmıştır. Bu konferansa, Senegal’den, Sudan’dan, Yukarı Volta’dan (Burkina Faso), Dahomey’den (Benin) temsilciler katılmış ve bir birlik kurma amaçlanmış olmasına rağmen devamlılık sağlanamamıştır. Üçüncü konferans, 6 Mayıs 1959’da Paris’te yapılmıştır. Bu toplantının devamı 29 Mayıs 1959’da Fildişi Sahili’nde (Abidjan) yapılmıştır. Bu konferansa Fildişi Sahili’nden, Nijer’den, Yukarı Volta’dan (Burkina Faso) ve Dahomey’den temsilciler katılmış ve ekonomik kurumların anayasaya dayanarak inşa edilmesinde mutabakat sağlanmıştır. Dördüncü konferans Fas kralının davetiyle 1961’de Fas’ın Kazablanka kentinde yapılmıştır. Bu konferansa Fas, Libya, Mısır, Gine, Mali ve geçici Cezayir Hükümeti katılmıştır. Konferansta; kıtanın birliği, Afrika kurtuluş hareketlerinin başarısı tarafsızlık siyaseti, emperyalizmin tasfiyesi, Afrika ülkeleri arasında ekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal yardımlaşma ilişkilerini güçlendirme konuları görüşülmüştür. Beşinci konferans Mayıs 1961’de Liberya’nın Monrovia kentinde yapılmıştır. Bu konferansa toplam 20 Afrika ülkesi katılmıştır. Bu konferansta Genel Afrika Örgütü’nün kurulması kararlaştırılmış. Bu konferansın ikinci aşaması ise 1962 yılında Lagos’ta üye devletlerin katılımıyla yapılan oturumda Afrika Bölgesel Örgütü kurulması planlanmış ve bu tasarı Monrovia’da karara bağlanmıştır. Fakat bu çalışmalar ve girişimler başarılı olamamıştır. Altıncı konferans, Temmuz 1961’de, Afrika Ülkeleri Birliği Gana, Gine, ve Mali’nin katılımıyla yapılmıştır. Yedinci konferans, 11 Eylül 1961’de Madagaskar’da (Tananariv) yapılmıştır. Bu konferansta 12 devletin katılımıyla Afrika Birliği Örgütü’nün kuruluşu ilan edildi. Daha sonra bu örgüt ekonomik örgüte dönüşmüştür.209

209_{Awad Salih Burvin, a.g.m., ss. 130-131.}

Yukarıda belirtilen yedi konferans Afrika Birliği Örgütü’nün kuruluşuna kadar geçen tarihsel süreci anlamamız açısından önemlidir. Afrika Birliği Örgütü’nün kuruluşuna kadar yapılan konferanslardan sonuncusu ise 25 Mayıs 1963 tarihinde Etiyopya’nın Addis Ababa kentinde, İmparator Heile Selasiye’nin inisiyatifi ile toplanan Devlet ve Hükümet Başkanları Konferansı’nda kuruluş senedinin kabul edilmesiyle kurulmuştur.210 Afrika Birliği Örgütü Şartı, İlk etapta 32 bağımsız Afrika ülkesinden 30’u tarafından imzalanmıştır. Daha sonra Fas ve Togo’da ABO Şartını imzalamış ve birliğe üye olmuştur. 1982 yılında Polisario temsilcilerinin, “Sahravi Arap Demoktarik Cumhuriyeti” adı ile Afrika Birliği Örgütü üyeliğine kabul edilmesiyle 1985’te Fas örgüt üyeliğinden çekilmiştir. Daha sonraları 23 Mayıs 1994 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Birliğe Üye Olmasıyla, birliğin üye sayısı 53 olmuştur.211 Birliğin, kurucular arasında Güney Afrika Cumhuriyeti, o sırada henüz bağımsız olmayan Gambiya, Malavi, Zambiya, Angola, Mozambik, Cibuti ile

İspanya’nın ve Portekiz’in Afrika kıtasındaki sömürgeleri yer almamıştır.212

Afrika Birliği Örgütü Şatı, BM Şart’ının VIII. Bölümü’nde öngördüğü bölge antlaşmalarına uygun bir kuruluştur.213 Afrika Birliği Örgütü tüm Afrika devletlerini kapsayan bir siyasi kuruluştur.214 AfBÖ’nün çalışma dilleri ise Arapça, İngilizce ve Fransızcadır.215

Birliğin amacı, birliği ve Afrika devletlerinin güvenliğini yükseltmek, kıtadan her türlü sömürgeciliği ve yabancı ekonomik ve politik engellemeleri yok etmek olarak sıralanmıştır. AfBÖ’nün beyannamesi karşılıklı savunma üzerine bir madde barındırmaz, sadece organizasyonun amaçlarını gösterir. Egemenliğin korunması, bölgesel bütünlük ve üye devletlerin bağımsızlığı gibi ana amaçlar üzerinde durulmuştur.216 Ayrıca birliğin amaçları arasında, Afrika birliğini ve yardımlaşmasını desteklemek, Afrika halklarının bağımsızlığını korumak, Afrika ülkelerinin toprak

210_{Mehmet Hasgüler, Mehmet B. Uludağ, a.g.e., s. 418.} 211_{Can Altan, a.g.e., s. 207.}

212_{Mehmet Hasgüler, Mehmet B. Uludağ, a.g.e., s. 418.} 213_{Ibid., s. 418.}

214_{Numan Hazar, Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri, s. 61.} 215

Uluslararası Örgütler, Kazakistan El-Farabi Milli Devlet Üniversitesi, Ankara: YEPA Yayıncılık,

1988, s.197.

216_{Benedetto Conforti, The Law and Practice of the United Nations, Boston: Martinus Nijhoff}

bütünlüğünü ve egemenliğini korumak, Afrika’da her türlü sömürgeciliğin kaldırılması ve üye ülkeler arasında çeşitli alanlarda işbirliği oluşturma ve yönlendirme yer almaktadır.217

Afrika Birliği Örgütü’nün almış olduğu kararlar arasında Afrika’da sınırların emperyalistler tarafından yapay olarak çizildiği biçiminde kararların bulunmasına karşın sınır sorunu, Afrika Birliği Örgütü’nün kurulduğu dönemde milliyetçiliğin etkisi ve yeni çatışmalara neden olacağı düşüncesiyle tartışmaya açılmamıştır.218 Çünkü Afrika’da birçok sınır savaşı sömürgecilerin böldüğü uluslar arasında patlak vermiştir.219

Afrika Birliği Örgütü kurulduğu günden beri etkisiz bir yapısı ve çerçevesi olduğu nedeniyle birçok çevre tarafından eleştirilmiş ve Afrika ülkelerindeki yoksulluk, açlık ile AIDS gibi sorunlara karşı yeterli uluslararası desteği sağlayamadığı konusunda eleştirilmiştir.220

Afrika Birliği Örgütü’nün Afrika Birliği adı altında, Avrupa Birliği’ne benzer bir uluslararası yapıya kavuşturulması düşüncesi Libya Lideri Kaddafi tarafından ortaya atılmıştır. Bu amaç doğrultusunda, ilk olarak Devlet ve Hükümet Başkanları Zirve toplantısı, 2001 Şubat ayında Libya’nın Sitre kentinde düzenlenmiştir. Daha sonra, 9-11 temmuz 2001 tarihinde Zambiya’nın başkenti Lusaka’da yapılan Afrika Birliği Örgütü Zirve toplantısında, ABÖ’nün 2002 yılında sona erdirilerek Afrika Birliği’ne dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır.221

217_{Uluslararası Örgütler, Kazakistan El-Farabi Milli Devlet Üniversitesi, s. 195.} 218_{Mehmet Hasgüler, Mehmet B. Uludağ, a.g.e., s. 419.}

219

Diedre L. Badejo, Peggy Kahn (Series Editor), The African Union, New York: Infobase Publishing, 2008, pp. 52.

220_{Mehmet Hasgüler, Mehmet B. Uludağ, a.g.e., s. 420.}