Afişin Sosyal Sorumluluk Reklamlarındaki Önemi

Afiş bilgi verme, propaganda veya reklam amacıyla hazırlanarak kağıt, kumaş gibi çeşitli yüzeyler üzerine uygulanabilmektedir. Sokaktaki insana en yakın sanat olarak kabul etmek gerekir afişi. Galerilerde ve müzelerde sergilenen yapıtlar ancak küçük ve eğitilmiş bir grubun beğenisine sunulurken, sokaktaki afiş ister istemez her insanın karşısına çıkar (Yeraltı, 2005: 173).

Bir ürünün ya da hizmetin tüketiciye ulaşmasına, yayınlanmasına tanıtım denir. Tanıtım için en yaygın iletişim araçları TV, basın ve afişlerdir. Afiş toplumla iç içedir ve her kesimden tüketiciye hitap eder. Afişin her konuda sözü olabilir. Resim, sinema, illüstrasyon ve güzel sanatların öteki kolları arasında özgür bir ilişki ortaya çıkar (Çelek, Ders Notları).

Afişler başlıca iki kategoriye ayrılır: Biri ürünün satışını artırmak için kullanılan reklam ve ticaret afişleri, diğeri çeşitli bilgileri, olayları, düşünceleri, öğretileri yaymak için kullanılan resmi haber ve propaganda afişleri... Her iki afiş türü de, halkı etkileyebilmek ve yönlendirebilmek için, beğenisini kazanmak zorundadır (Gelişim Hachette Cilt: 6).

“Grafik tasarımcı afişin tüm özelliklerine özen gösterirken, tasarımın en önemli öğelerinden biri olan estetik unsuru her zaman ön planda tutmak zorundadır.

İnsan doğasında bulunan güzellik tavrının yönlendirilmesi renk ve biçimlerde ortak zevklerin ortaya konulması işi grafik tasarımcının görevidir” (Tepecik, 1994: 95).

Bir mesajı iletmek veya bir ürünü tanıtmak gibi belli bir amaç doğrultusunda tasarlanan afişlerin toplumsal işlevinin yanında, insan davranışları üzerinde psikolojik, sosyolojik, ideolojik ve estetik bir baskı uygulayıp önemli bir rol oynamaktadır.

2.2.4.1. Afiş

Afişin çeşitli tanımları vardır, bunlardan bugüne kadar afiş konusunda yapılan tanımlar genellikle:

Tanıtma ya da reklam amacıyla hazırlanmış yazılı ve resimli grafik sanatı ürünüdür (Sözer ve Tanyeli,1986: 13).

Herkesin görebileceği bir yere asılan, ilan ya da reklam işlevi gören basılı kâğıttır. Yine aynı kaynak da afiş terimi geniş anlamda bir yenilik ya da bir sanat ürünü olarak üretilen ve bir yere asılması amaçlanan her türlü baskı içinde kullanılır demektir (Ana Britanica, 1986: 122).

Afiş, tasarım ve sanat kaygısının eşit ağırlıkta olduğu, konusunu toplumsal yapı içinde yer alan gereksinimlere uygun sosyal olarak, politik, ticari, kültürel ve

benzerlerden alan bir şeyi duyurmak ve tanıtmak için hazırlanan çoğu resimli duvar ilanlarıdır (Sarıkavak, 1993).

Bilgilendirme, bilinçlendirme, duyurma, satış artırma vb. amaçlarla hazırlanıp, daha çok kitlesel iletişim aracı olarak değerlendirilen afişler, sanatsal kaygıların en yoğun olduğu grafik ürünlerdir (Gültekin, Ders Notları).

2.2.4.2. Afiş Çeşitleri

Hangi amaçla yapılmış olursa olsun afişler, toplum yapısıyla ilgili mesajları haykırırlar. Bu açıdan bakıldığında afişleri amaçlarına göre üç grupta sınıflandırabiliriz. Afişler üç ana gruba ayrılır:

1. Reklam Afişleri

Bir ürün ya da hizmeti tanıtan afişlerdir. Beş sektörde yaygın olarak kullanılırlar:

a) Moda, b) Endüstri, c) Kurumsal reklamcılık, d) Basın-Yayın, e) Gıda, f) Turizm (Becer, 2002: 201).

Ticari ve tüketiciyi teşvik amaçlı afişlerde duyuru, ürün hakkında bilgi verici, ikna edici, kazandırıcı nitellikte olması gerekmektedir. Afiş iletişim aracığıyla tüketiciye bilinmeyen hakkında bilgi verir. Tüketici afiş yoluyla kendisine ulaştırılan mesajın önce farkına varır ve algılar, eğer kabul ederse ürünü almaya ve seçmeye ikna olarak karar vermektedir. Afiş ticari iletişim sağlar. Afişler satıcılık amacı doğrultusunda bilgi verme görevi üstlenirler (Ünsal, 1994: 184).

2. Kültürel Afişler

Kültürel amaçlı afişler; Festival, seminer, opera, bale, tiyatro gibi sahnede hareket, ses, ışık, dans ve müzik ile bütünleşerek ortaya konulan eserlerin kalıcı görüntüleridir (Akıncı, 1992: 31).

Sanat olaylarının duyurulmasını amaçlayan kültürel afişlerde ağırlığı tiyatro afişleri oluşturmaktadır. Bunun nedeni olarak tiyatrocuların afişe ilgi göstermeleridir (Ergenel, 1993: 42).

Diğer afiş türlerinden farklı olarak tiyatro afişlerinde sanatsal değerler vardır. Sanatçı kültürel nitellik taşıyan tiyatro afişlerinde kendini daha iyi ortaya koyar. Çünkü, tiyatro afişlerinde ticari bir amaç söz konusu değildir. Üretimi çabuk tanıtmak veya sürümü artırmak amacı güdülmemektedir.

Tiyatro afişlerinden sonra film, sinema afişleri de grafik sanatının olanaklarını sinema adına kullanan iletişim araçlarıdır. Kültürel afişler sınırları içerisinde yer alan sinema afişlerinde de sanatsal değerleri vardır. (Ergenel, 1993: 42).

Kültürel afiş tasarımında karikatür, kolaj tekniği, fotoğraf ve kara kalem kullanılabilmektedir. Afiş tasarımında, kullanılan unsurların yerli yerinde kullanılıp, sahne, tiyatro veya beyaz perdenin izlenme amacına hizmet etmek kültürel afişin görevidir.

3. Sosyal Afişler Toplumsal Afişler (Social Posters)

Sağlık, ulaşım, sivil savunma, trafik, çevre gibi konularda eğitici ve uyarıcı nitelikteki afişlerin yanı sıra, politik bir düşünceyi ya da siyasi bir partiyi tanıtan afişler ise sosyal afişler grubunda yer alır (Becer, 2002: 202).

Propaganda afişleri, Kızılay, alkolle savaş, aşırı hızla savaşım, AIDS vs... gibi çeşitli kampanyalarda ya da siyasal öğreti ve kurumların yaygınlaştırılması için kullanılır. Bu tür afişler hiçbir zaman yalnızca bilgi verme amacıyla yapılmamaktadır. Genelde buyuruculuk niteliği taşırlar. Görsel eleman olarak afişte çok kullanılan resim, propaganda afişlerinde çok az kullanılır veya ikinci plana itilir.

Sanatsal nitelik taşıyan propaganda afişine rastlama çok zordur (Karaarslan, 1994: 5).

Sosyal afişler, toplumların yönlendirilmesinde; çeşitli bilgilerin, olayların, düşüncelerin, öğretilerin yayılmasında önemli rol oynarlar. Eğitim, savaş ve politika için yapılan afişler bu grupta yer alır. Eğitim alanında yapılan afişler bireyler üzerinde olumlu etkilere neden olmakta, örneğin sağlıkla ilgili bir afiş, bireylere sigara ve alkolün zararlarını iletmektedir. Ayrıca günümüzün en önemli sorunları arasında yer alan doğal çevreyi koruma ve nükleer enerjiye karşı olma, afişlerde yer alan diğer konular arasındadır. (Becer, 2002: 202).

- Eğitici ve uyarıcı politik bir düşünceyi tanıtan konuları işler. - Eğitim (Education)

- Çevre ve Ekoloji (Environment and Ecology) - Siyasi (Political Postres)

Sosyal afişleri duyuru, davranış değişiklikler kazandırmada bir kılavuz, prensiplere saygı göstermede yol gösterici, çevre ve sağlık korumasında yaptırım gücü oluşturma vb. gibi görevleri üstlenen sosyal veya siyasi bir amaca yönelik olarak tasarımlanır.

Sosyal afiş kapsamında bir afiş tasarımlanırken kamuoyunun ilgisini çekme, yeni buluşları ortaya koyma gibi mesajları taşımaktır. Sosyal afişlerin tasarım amacı insanların psikolojik yönlerini dürtüleyerek, sağlam bir iletişim bağı kurmak olmalıdır. Bu afişlerin yazı kısmı, kendine has, kullanılan sloganlar ile kolay ve cana yakın olmalıdır. Bu olmadığı zaman izleyici ile afiş arasındaki bağın kopması durumu oluşabilir. Bazen, sosyal afişlerde yazıyı birinci derecede önemli bir unsur olarak görebiliriz. Nedeni ise, slogan cümlesi öyle etkili olabilir ki, renk ve görsel biçimden daha önemli konuma geçer ve diğerlerini ikinci plana iter. Renk, form ve yazının bağlantısı dengeli olmalıdır. Bunlar arasındaki ilişkiye dikkat edilirse seyirci ile mesaj arasındaki bağ güçlenir, böylece izleyici afiş yalnızca görme duyusuyla değil, afişle konuşur gibi bir iletişim bağı kurulmuş olacaktır.

2.2.4.6. İletişim Açısından Afiş

Grafik ürünler, işlev açısından iletişim kanalları olarak düşünüldüğünde, bu iletişim kanallarının tasarlanmasında, iletişim kanallarının, ürünün başarısını belirlemesi açısından bilinmesi gerekir. Tasarım ilkeleri ürünün var oluş nedenlerini güçlendirerek ürüne kültür ortamında bir yer kazandırır. Afiş, bir iletişim aracı olarak düşünüldüğünde işlevini yerine getirebilmesi için:

- İletişim sürecince iletinin, hedef kitlenin dikkatini çekecek şekilde tasarlanması,

- İletinin kodlanmasında kullanılan simgelerin iletiyi gönderen kadar iletiyi alacak, algılayacak, açımlayacak hedef kitle tarafından da bilinmesi gerekir. - Hedef kitleye yöneltilen iletişimin etkili olabilmesi için iletimin insanların

bireysel gereksinmelerine seslenmesi, bu gereksinimi duyumsatması, gidermelerine yardımcı olması ve bu yolla onları aydınlatması,

- İletişim için; hedef kitlenin temel değerlerinin tutumlarının grup standartlarının bilinmesi (çünkü insan yalıtılmış bir birey olarak düşünülemez).

- İletinin hedef kitleye erişebilmesi için en uygun iletişim aracı, ürünün ne olduğu bilinmesi,

- Sunulan iletideki yeni bilgilerin ilgi çekebilmesi için bu konuda yok ya da yok denecek kadar az bilgisi olan “Bakir”, hedef kitleler söz konusu olduğundan onlara “Bütünüyle yeni ve bütünüyle yabancı” bir şey gibi görünmekten kaçınılması. (Çünkü birey dünyayı alıştığı tarzda bilmekte ısrar edecektir)

- Zor konuları anlatabilecek bir iletişim sürecini kurgulamadan önce, hazırlayıcı iletişim süreci ile hedef kitlenin bilgi algılama düzeyinin yükseltilmesi,

- Temel nitelikteki (toplumsal) değerlere dolaysız saldırılmaması,

- Hedef kitlenin başlangıçtaki konumuyla, o an nasılsa öyle yakalanması, o kitlenin yoğrula yoğrula iletiyi almaya hazır duruma getirilmesi gerekir (Oskay, 1992: 42-45).

Her durumda yukarıda sayılanlar herhangi bir iletinin iletişim sürecinde etkili ve başarılı olabilmesi için ön görülen iletişim kurumlarının ortak ilkeleridir.

Toplumun yapısı içinde ekonomik, kültürel yönlerini yansıtmasının haricinde toplumun tüm özelliklerini taşıyarak iletişim sağlar toplumun bir bireyi duvara bakar geçer, başka bir bakışında ise bakar ama inceler çünkü orada bir iletişim vardır, o da afiştir. Duvarın üzerindeki her leke, aynı yere daha önceden bakmış ve şimdi yeniden bakan insan üzerinde yeni bir şeylerin haberciliğini üstelenir. Bu görsel olduğu kadar, kültürel, duygusal bir ilişkidir aynı zamanda. İşte üçüncü dünya insanları bu ilişkilerindeki tazeliği, yalınlığı hala korumayı başarıyorlar. Onlara göre afiş bir kültürel ürün, bir ekonomik yönlendirme olmaktan daha öte özellikler taşıyor (Milliyet Sanat 1980: 3).

2.2.4.7. Afiş Tasarımında Değerlendirme Kriterleri

Mesaj: Tasarımcı; afiş aracılığıyla vereceği mesajı açıklığa kavuşturmalı, verilmek istenen bilgiyi mümkün olduğunca dolaysız bir biçimde aktaracak görsel bir sistem oluşturmalıdır.

Mesaj-İmge Bütünlüğü: Tasarıma temel oluşturan düşüncenin fotoğraf yoluyla mı, illüstrasyonla mı, yoksa salt tipografi ile mi daha etkili bir biçimde vurgulanacağı araştırılmalı; mizahi, trajik ya da soyut imgelerden hangisinin anlatımı daha da güçlendirdiği belirlenmelidir.

Sözel Hiyerarşi: Tasarımcı, afişte yer alan başlık, alt başlık, slogan gibi sözel bilgiler arasında izleyiciyi mesajdaki önem sırasına göre yönlendirecek hiyerarşik bir yapı kurmalıdır.

Farkedilirlik: Bazı afişler yukarıda sıraladığımız kriterlere uygun gibi görünseler de, etkisiz ve yavan olabilmektedirler. Böyle bir sonucu engelleyecek tek şey, tasarımcının hayal gücüdür. Yaratıcı düşünce ve buluşun hiçbir kuralı yoktur. Buluş ve yaratıcılık içeren herşey, afiş tasarımına da yansıtılabilir. Çünkü bir afiş için en önemli kriter; farkedilebilmektir (E.Becer, 2002: 202).

Afişte Olması Gerekenler: 1- Afiş, dikkat çekmelidir.

2- İzleyiciyi bilgilendirmeli ya/ ya da istek uyandırmalıdır. 3- Harekete geçirici ve eyleme itici olmalıdır.

4- Hedef kitleye göre düzenlenmeli, anlaşılır bir dil bütünlüğüne sahip olmalıdır. (E.Becer, 2002: 204)