Afganistan-ABD Strateji Ortaklık ve Güvenlik Anlaşması ve İran’ın

İran,ABD’nin Afganistandaki askeri varlığıyla doğrudan tehdit görmektedir. Ama

unutmamak gerekir ki NATO üyesi olan Türkiye, Sünni ve ideolojik olarak İran karşıtı olan Suudi Arabistan gibi ülkeler nedeniyle dolaylı tehdit görmektedir. Yani İran, Suudi Arabistan ve Pakistan tarafından desteklenen Sünni Taliban ve diğer isyancı örgütlerin hâkim olduğu bir Afganistan’ın kendi çıkarlarına uygun olmadığının farkındadır. Bu nedenle İran, ABD, Pakistan ve Suudi Arabistan tarafından desteklenen Sünni gruplara karşı tedirginlik duymaktadır.²⁵⁹

2001 sonrasında İran, Karzai yönetimi ile yakın ve iyi ilişkiler tesis etmiş, bu yönetimi desteklemişti. Bu çerçevede iki ülke bir süre önce askerî işbirliği anlaşmaları da imzalamışlardı. Kısacası, İran-Afganistan ilişkileri bugün iyi durumda sayılır. Bu durum, İran'ın Karzai yönetiminin her hareketini, her çabasını desteklediği, her şeyden memnun olduğu anlamına da gelmiyor. İran özellikle Karzai yönetiminin Amerika ile yürüttüğü stratejik ortaklık ve güvenlik anlaşması sürecinden oldukça rahatsız görünmektedir. Bu çerçevede ABD, Afganistan'daki askerî varlığına 2014'te son

257

Atay Akdevilioğlu, “İran’ın Orta Asya, Afganistan Ve Azerbaycan Politikası” stradıgma Aylık strateji ve Analizi Kasım 2003 sayı 10

258 Kaan Dilek “ İran’ın Orta Asya politikaları” s.53 Ank 2011 259 Hasan Kanbolat Hasan Ali Karasar ORSAM “a.g.r ” s.14

vermesinden sonra ülkede birtakım üsler ve 20–30 bin civarında askeri belirsiz bir süre bulundurmak isterken İran bunu asla istemiyor, Karzai yönetimini ve Afgan meclisini bu konuda etkilemeye çalışıyor. İran'ın bu tavrının sebebi gayet açık ve nettir. İran, batısında kendisi için sürekli bir askeri tehdit ve baskı unsuru olacak Amerikan askeri varlığını ve üslerini istemiyor, kendisinin buradan izlenmesinden de son derece rahatsızdır. İran, Afgan meclisinden söz konusu anlaşmanın çıkmaması için elinden geleni yapmaktadır. Milletvekillerini kendi yönünde etkilemeye çalışmaktadır. İran, Afganistan'da birçok alanda da nüfuz ve ağırlık tesis etmek için olağanüstü çaba sarf etmektedir.²⁶⁰

Afganistan Büyük Halk Meclisi (Loya Jirga)’nın ABD ile stratejik ortaklık anlaşmasını bölgedeki siyasi durumu korumak ve ülkenin siyasi, ekonomik ve askeri istikrarını sağlamak amacıyla zorunlu görmüştür ABD’nin bölgedeki varlığını sürdürmesi, Afganistan’da 2014 sonrası oluşacak olası bir güvenlik boşluğunun önüne geçilmesi bakımından önemli. Zira Afganistan’ın geleceği, ülkenin iç savaşa sürüklenmesi gibi senaryolar oldukça tedirgin edicidir. Afganistan bu senaryoların önüne geçilmesine engel olacak askeri, siyasi ve ekonomik donanıma ve özgüvene de henüz sahip değildir.²⁶¹

ABD ve Afganistan, uluslararası kuvvetlerin 2014 yılında çekilmesinden sonra uzun vadeli ikili ilişkilerini düzenleyecek stratejik ortaklık anlaşmasına son şeklini vermişti.²⁶² İran’ın muhalif bir tutum sergilemesine karşın; ABD Başkanı Barak

Obama ve Afganistan Devlet Başkanı Hamid Karzai, ABD muharip güçlerinin 2014 yılında Afganistan’dan çekilmesinden sonra iki ülke ilişkilerinin koşullarını

şekillendiren anlaşmayı (Afganistan’la Stratejik Ortaklık Anlaşması) 1 Mayıs 2012'de

Amerika Devlet Başkanlığı Sarayı’nda imzaladılar.²⁶³

260 Fikret Ertan “İran, Afganistan ve Taliban” 23 Şubat 2012 Zaman

261 http://www.usak.org.tr/myazdir.asp?id=2468 (Erişim Tarihi: 22 NISAN, 2012 ) 262

http://www.voanews.com/turkish/news/ABD-ile-Afganistan-Stratejik-Ortaklk-Anlamasna-Vard-148438785.html (Erişim Tarihi: 22 Nisan 2012)

263 http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=20463468 (Erişim Tarihi: 01.05.2012)

3.2.4.1.Stratejik Ortaklık Anlaşmasının İçeriği ve Amacı

ABD ve Afganistan arasındaki imzalanan stratejik işbirliği Anlaşmasıyla iki ülke arasındaki ilişkilerdeki yeni bir sayfa açıldı. Anlaşma, Batı'nın Afganistan'a sırtını dönmeyeceğine açıklık getirmek amacıyla imzalandı. Anlaşma militanlara ve militanların destekçilerine de açık bir mesaj göndermektedir. “Afganistan’da henüz oyun bitmedi ve ABD ile NATO'daki müttefikleri, El Kaide ve aşırı uçtaki yandaşlarıyla savaşmakta hâlâ kararlı” olduğu mesajını içermektedir. Anlaşma, aynı zamanda isyancılarla diyalog ve politik uzlaşma kapısını da açık bırakmaktadır. ABD bu anlaşmayla Afganistan'ı yüzüstü bırakmayacağına açıklık getirmektedir. Ortada İran ve Pakistan, bölgede etkilerini artırmak isteyen bu iki ülke, ABD ve NATO güçlerinin Afganistan'da uzun süreli varlığının kendi jeostratejik çıkarlarına aykırı olduğunu düşünmektedir. Anlaşma kapsamında Afganistan, ABD'nin NATO üyesi olmayan en önemli müttefiki olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu anlaşmada yolsuzlukla mücadele ve insan haklarının ve özellikle kadın haklarının korunması sağlanmaya çalışılmakta, bir yıl önceden bildirmek şartıyla taraflara anlaşmadan çekilme hakkı taşımaktadır. ABD, Afganistan topraklarını kullanarak başka bir ülkeye saldıramayacak. Diğer yandan ABD'ye, üçüncü bir gücün Afganistan'ın işlerine karışması durumunda, Afganistan'a müdahale imkânı tanımaktadır.²⁶⁴ Anlaşmada ayrıca, ABD'nin Afganistan'ı başka ülkelere saldırı için kullanmayacağı, 2014 sonrasında kalacak askeri birliklerin de Afganistan hükümetine "anti-terör" konusunda destek sunacağı ve askeri eğitim vereceği bildirildi. ²⁶⁵

Söz konusu anlaşmada 2014’ten sonra 10 yıl daha ABD askeri güçleri El Kaide’yi vurmak amacıyla Afganistan askeri üslerini kullanacak, Afganistan Ulusal Ordusu, ülkede 34 vilayetin hepsinde güvenlik konusunda liderlik rolünü ele alacak. 2014 yılının Aralık ayında Afganistan Ulusal Ordusu'na güç devri tamamen sona erecek. NATO askerleri geri çekilecek.²⁶⁶ ABD’nin Afganistan’a askeri, siyasi ve ekonomik yardımları

264Davud Azami “ABD-Afganistan ilişkilerinde yeni dönem”

http://www.bbc.co.uk/turkce/ozeldosyalar/2012/05/120503_us_afghan_relations.shtml (Erişim Tarihi: 03 .05.2012) 265 http://haber.sol.org.tr/dunyadan/abd-afganistan-stratejik-ortaklik-anlasmasi-imzalandi-haberi-54370 (Erişim Tarihi: 02. 05,2012 ) 266 http://mfa.gov.af/Content/files/AFGAN-US%20Partnership%28Pashto%29%281%29.pdf (Erişim Tarihi: 2012-05-02)

devam edecektir.²⁶⁷ İran’a göre ABD'nin İran'ı kuşatma altına almaya çalıştığı ve kendi

ordularıyla değil, çevre ülkelerle askeri tehdit altında tutmayı hedeflediğini düşünmektedir ve bu anlaşamaya şiddetle karşı olduğunu söylemektedir.²⁶⁸

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü ''ABD ve Afganistan arasında stratejik işbirliği

anlaşması, İran ve bölge ülkelerince endişeyle karşılandığını” söyledi. Afganistan'ın güvenlik sorununu çözmek bir yana, son on yılda olduğu gibi bu ülkedeki istikrarsızlık ve emniyetsizliği daha da artıracaktır'' ifadesini kullandı.²⁶⁹ Aynı zamanda Afganistan'daki İran büyük elçisi, Afganistan Senato Meclis başkanıyla buluşmasında, ABD’yle stratejik işbirliği anlaşmasının teyit edilmeyeceğini dile getirdi. Bu açıklama Afganistan Büyük Meclisi'nin tepkisiyle karşılandı ve Meclis, bu açıklamanın Afganistan içişlerine müdahale olduğunu dile getirdi.²⁷⁰ Afganistan Senato Meclisi

İran’ın Büyük elçisi'nin Deşilişleri bakanlığına ihzar edilmesine karar verdi. 271

26 Mayıs 2012’de Afganistan Parlamentosu, ABD ile yapılan Stratejik Ortaklık Anlaşması'nı onaylamıştır.²⁷²