ADLİ MUHASEBE EĞİTİMİNİN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ

Türkiye’de mevcut muhasebe eğitimi; yükseköğretim kurumları, orta öğretim kurumları ve mesleki eğitim kuruluşları tarafından verilmekle birlikte özel kurslar, meslek odaları gibi örgün eğitim kurumları dışındaki kuruluşlarla da desteklenmektedir.¹⁷³ Orta öğretim düzeyindeki muhasebe eğitimi, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Ticaret Meslek Lisesi, Anadolu Meslek Lisesi ve Çok Programlı Liselerde verilmekte olup bu eğitim daha çok yüksek eğitime temel oluşturmaktadır. Ülkemizde özellikle son yıllarda çok yaygınlaşan Meslek Yüksek Okulları’nın Muhasebe Programları da ara eleman yetiştirmeleri nedeniyle muhasebecilik mesleği açısından önem taşımaktadır. Lisans seviyesinde ise muhasebe eğitimi, üniversitelerin İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri ve İşletme Fakülteleri ve Siyasal Bilgiler Fakültelerinde verilmektedir. Türkiye’de 2011 itibariyle faaliyet halinde bulunan 100 adet devlet üniversitesinin 93’ünde ve 56 adet vakıf üniversitesinin 46’sında söz konusu fakültelerin mevcut olduğu düşünülürse ülkemizde muhasebe mesleğine yönelik eğitimin yaygın olduğu söylenebilmektedir.

Ancak Türkiye’deki tüm muhasebe eğitimi veren kurumların mevcut yapısı incelendiğinde, küreselleşen dünyada hızla değişen muhasebe mesleği karşısında muhasebe eğitiminin yetersiz kaldığı görülmektedir. Günümüzde meslek mensupları;

teknoloji kullanımını gerektiren denetim, e – ticaret, web tabanlı muhasebe, sistem analistliği, vergi danışmanlığı, finansal analistlik, stratejik danışmanlık, hile denetçiliği ve adli muhasebecilik gibi alanlarda istihdam edilmeye başlamışken¹⁷⁴ eğitim kurumlarımızdaki muhasebe eğitimi, geleneksel eğitimden öteye gidememektedir. Bunun en temel nedenlerinden biri muhasebe eğitiminde kaliteyi artırmak için gerekli uygulamaya

172 Hukuk Muhakemeleri Kanunu, a.g.k, Md.293

173 Ercan Beyazıtlı, “Türkiye’de Muhasebe Eğitimi”, Gelecek Yüzyılda Muhasebe Eğitimi, Ed. Recep Pekdemir, TÜRMOB Yayınları, No. 139, Ankara, 2000, s. 44 – 45

174 Adnan Sevim, “Dijital Uygulamaların Muhasebe Eğitimi Üzerine Etkileri”, XXIV. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumu, Muğla, 2005, (ss.89-105), s.100

119 dönük modern eğitim yöntemlerinin ülkemizdeki sınıf kapasitelerinin çok fazla olması nedeniyle uygulanamamasıdır. Diğer bir önemli neden ise teknoloji kullanımının yetersizliğidir.¹⁷⁵Bununla birlikte üniversiteler arasında muhasebe ders içerikleri ve zorunlu alınması gereken muhasebe grubu derslerine yönelik olarak bir mutabakat söz konusu değildir. Bazı Üniversitelerin ilgili programlarında muhasebe grubu derslerinin sayısı 20’yi aşarken, bazı üniversitelerde bu sayısının yarısı kadar bile muhasebe dersi bulunmamaktadır. Bu nedenle pek çok meslek mensubunun temel bilgi düzeyleri farklılık gösterebilmektedir.

Türkiye’deki muhasebe eğitiminin daha çok kayıt, mali tabloların hazırlanması, vergi uygulamaları ve yasal prosedürlerin yerine getirilmesi gibi uygulamalara ağırlık veren SMMM’lerin beklentilerini tam anlamıyla karşılayamadığı¹⁷⁶ düşünülürse hile ve yolsuzluk dedektifi olarak nitelendirebileceğimiz “adli muhasebecilik” mesleği için mevcut eğitim sistemimizin yeterli olmayacağı çok açıktır. Halen ülkemizde doğrudan “adli muhasebe” adını içeren lisans düzeyinde bir dersin hiçbir ilgili fakültenin ders planında yer almaması da mesleğin temel eğitim düzeyinde ne kadar eksik olduğunun bir kanıtıdır.

Ülkemizde yer alan ilgili fakültelerdeki lisansüstü programları incelendiğinde ise sadece tek bir üniversitenin işletme doktora programında “adli muhasebe” ismini içeren bir ders olduğu tespit edilmiştir. Oysa ülkemizde çok yeni bir oluşum sayılan adli muhasebecilik mesleğinin uygulamada başarı sağlayabilmesi için güçlü bir eğitim temeline dayanması gerekmektedir. Bu açıdan gerek lisans gerekse lisansüstü seviyede mesleğe yönelik olarak yeni ders ve programların oluşturulması teşvik edilmelidir.

Adli muhasebecilik mesleği kapsamı gereği çok geniş kapsamlı bir eğitim programını gerektirmektedir. Muhasebe, denetim, hukuk, istatistik, bilgi teknolojileri ve psikoloji gibi pek çok farklı alanda bilgiye sahip olması gereken adli muhasebeciler için edindikleri deneyim kadar aldıkları temel eğitim de büyük önem arz etmektedir. Bu açıdan

175 Fevzi Sürmeli, “Muhasebe Eğitiminde e-Değişimi Yakalamak”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:

33, Ocak, 2007, (ss.28-30), s. 28

176 Adem Çabuk – Elif Yücel –Mehlika Saraç, “Accounting Education in Turkey and Expectations of Professional Accountants from that Education”, The 2nd Balkans And Mıddle East Countrıes Conference, İstanbul, 2010, (pp.1-13), p.10

120 lisans düzeyindeki bir adli muhasebe eğitimi kapsamında ele alınması gereken konular aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:¹⁷⁷

 Hile ve Adli Muhasebeye Giriş: Hile, analitik düşünce, finansal analiz, etik ilkeler, rapor yazma, kanıt toplama ve değerlendirme ilgili konular ayrıntılı olarak ele alınmalıdır.

 Dijital Çevrede Hile ve Adli Muhasebe: Bilgi teknolojileri, istatistik, karmaşık bilgisayar işlemleri, muhasebe yazılımları bilgisi, bilgisayar suçlarını tespit teknikleri ve dijital denetim gibi konular, adli muhasebe ve teknoloji birbirinden ayrı düşünülemeyeceği için mutlaka incelenmelidir.

 Gelişmiş Adli Muhasebe Uygulamaları: Karmaşık finansal suçlar, hile türleri, hile riski faktörleri, hile riskinin değerlenmesi, hile türlerine göre tespit yöntemleri, hileleri önleme, hukuk, dava desteği ve uzman tanıklık hizmetleri gibi konular açıklanmalıdır.

Adli muhasebecilik mesleğinin bir diğer önemli aşaması “mesleki staj”dır.

ACFE’ye göre adli muhasebeci olabilmek için edinilen mesleki deneyimin aşağıdaki konuları doğrudan kapsaması gerekmektedir.¹⁷⁸

 Muhasebe ve denetim

 Kriminoloji ve sosyoloji

 Hile araştırması

 Kayıpların Engellemesi

 Kanunlar

Türkiye’de adli muhasebecilik mesleğinin yeni olması nedeniyle staj imkanı da tam anlamıyla henüz sağlanamamaktadır. Ülkemizde muhasebe mesleğine yönelik olarak staj ve eğitim imkanları 1993 yılında TÜRMOB bünyesinde kurulan Temel Eğitim ve Staj Merkezi (TESMER) tarafından yürütülmektedir. TESMER, genel eğitim sisteminde yaşanan yetersizlik ve sorunları ortaya koyarak SMMM ve Yeminli Mali Müşavirlik (YMM) mesleklerine başlamak isteyen ve meslek için gerekli eğitim kurumlarından mezun

177 A. Scott Fleming – Timothy A. Pearson – Richard A. Riley, Jr., “West Virginia University:Forensic Accounting and Fraud Investigation (FAFI)”, Issues In Accountıng Educatıon, Vol. 23, No. 4, November 2008, (pp. 573–580), p.574-576

178 ACFE, “Become a CFE: Qualifications”, http://www.acfe.com/membership/qualifications.asp, (23.05.2010)

121 olmuş meslek adaylarının ve meslek mensuplarının sahip oldukları bilgileri sürekli olarak güncel tutmalarına ve mesleki gelişimlerine yardımcı olan bir kuruluştur. ¹⁷⁹ Bu açıdan adli muhasebe mesleğinin gelişimi için de gereken staj ve eğitim desteğinin TESMER tarafından sağlanabileceği söylenebilmektedir.

Adli Muhasebeci olabilmek için gereken son koşul ise sertifikadır. Genellikle belirli bir kredi saati eğitim sonrası yapılan sınavla birlikte verilen “adli muhasebecilik”

sertifikası, meslekte güven sağlanması açısından önem taşımaktadır. Ülkemizde ise söz konusu bu son koşul ilk olarak ortaya çıkmıştır. Adli muhasebecilik mesleğinin ülkemizde özellikle uygulamacılar arasında adını duyurması, İSMMMO Akademi bünyesinde çok değerli akademisyen ve uygulamacılardan oluşan bir eğitim kadrosunun daha çok hile denetimi üzerine verdiği derslerden oluşan ve yaklaşık 7 ay süren (360 saatlik) “bağımsız adli muhasebe uzmanlığı programı” ve bu eğitim sonrasında verilen sertifika ile sağlanmıştır. Bu sertifika sonrasında kurulan adli muhasebe şirketleri ve pek çok SMMM’nin unvanının başına “bağımsız adli muhasebeci”, “bağımsız adli muhasebe uzmanı” yada “bağımsız adli müşavir” unvanlarını eklemesi tüm muhasebe meslek mensuplarının adli muhasebe mesleğine ilgi duymasını sağlamıştır. Aşağıda bağımsız adli muhasebe uzmanlığı programı kapsamında verilen dersler yer almaktadır.

 İşletme etiği ve işletme kültürü

 Temel davranış bilimleri

 Adli bilişim uygulamaları

 Mali tablo hileleri

 İşletmelerde iç kontrol uygulamaları

 Temel denetim teorisi

 Hile teorisi

 Kurumsal yönetim uygulamaları

 Dijital ortamda veri analizi ve hile incelemesi

 Çalışan hileleri

179 TESMER, http://www.tesmer.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=119:tesmer-tantm&catid=34:doc, (11.08.2010)

122

 Kriminoloji ve adli bilimler açısından ceza-ceza usul hukuku ve diğer hukuk alanları

 Adli bilimler ve adli bilimlerin hukuktaki yeri

 Adli belge incelemesi ve sahtecilik suçları

 Adli bilimlerde delil ve bilirkişilik

 Adli muhasebe araştırma teknikleri: Dolandırıcılık suçları ve araştırma teknikleri, gözetleme ve iz sürme teknikleri, sorgulama ve görüşme teknikleri, kriminal uygulamalar, sahtecilik ve araştırma teknikleri, adli bilişim (sanal alem ve bilgisayar suçlarını araştırma teknikleri)

 Adli muhasebe uygulamaları

Yukarıdaki konulardan da görüldüğü üzere bu program kapsamı açısından adli muhasebecilik mesleğine yönelik olmakla birlikte 7 aylık bir eğitim tek başına adli muhasebecilik mesleğinin tam anlamıyla uygulanabilmesi açısında yeterli değildir. Adli muhasebecilik mesleğinin ortaya çıktığı ABD ve Kanada gibi ülkelerde adli muhasebecilik konularını önemli ölçüde kapsayan 4 yıllık lisans eğitimine ek olarak 2 yıl mesleki staj zorunluluğunun bulunduğu düşünüldüğünde Türkiye’de öncelikle yapılması gereken ilgili fakültelerin lisans ve lisansüstü eğitim planlarında adli muhasebe ile ilgili derslere yer vermeye başlamaları gerekmektedir.

4.3. ÜLKEMİZDE BİLİRKİŞİLİK MÜESSESESİ VE ADLİ MUHASEBECİLİK