Adlî para cezasının özellikler

TCK m. 45. hükmü gereğince, adlî para cezaları, teknik anlamda suç karşılığı uygulanan yaptırım türü olarak, ceza şeklinde kabul edil- diğinden, cezalara uygulanan tüm özellikler bu cezalar yönünden de söz konusu olmaktadır. Örneğin, cezaların kanunîliği, şahsîliği ve eşit- liği gibi genel ceza ilkeleri para cezaları için de geçerli olacaktır.135

Adlî para cezalarının özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir: a. Adlî para cezası kural olarak hapis cezası ile birlikte değil, bu ce- zaya alternatif olarak uygulanacaktır. İlgili kanun maddesinde,137 _hem adlî para cezası ve hem de hapis cezasının seçenek olarak öngörülmüş olması hâlinde, hâkim hapis cezasına hükmetmişse, bu ceza TCK m. 50/2’e göre adlî para cezasına çevrilmeyecektir. Ancak, TCK m. 50’de belirtilen diğer seçenek yaptırımlara çevrilebilme mümkündür.

b. Ekonomik kazanç elde etmenin amaç edinildiği bazı suçlarda hapis ve adlî para cezası birlikte hükmolunacaktır:

c. Adlî para cezasının alt ve üst sınırlarının tespit edilmemiş olma- sı hâlinde, adlî para cezasına hükmederken hâkim önce, suç karşılığı olarak kanundaki sınırlar arasında gün birimi sayısını saptayacaktır.139

135 _{Denizhan, s. 101.}

 _{Çolak, s. 141-142; Denizhan, s. 101-103; Yılmaz, s. 43-44.}

137 _{Bu konudaki TCK hükümleri şunlardır: 89/1, 98/1, 99/2, 100/1, 105/1, 106/1,} 116/3, 117/1, 122/1-c, 124/1, 125/1, 130/1, 132/1, 133/2, 134/1, 148/1, 151/1, 153/2, 159/1, 160/1, 163/1, 163/2, 166/1, 170/2, 175/1, 176/1, 177/1, 178/1, 183/1, 203/1, 206/1, 217/1, 243/1, 259/1.  _{İlgili TCK maddeleri: 79/1, 80/1, 91/4, 107/1, 109/4, 117/2, 133/3, 142/3, 154/1,} 157/1,58/1,164/1, 165/1, 174/1, 181/4, 186/1, 188/1,188/3, 188/7, 198/1, 198/2, 199/1, 199/2, 200/1, 219/1, 219/2, 226/1, 226/2, 226/3, 226/4, 226/5, 227/1, 227/2, 228/1, 237/2, 238/1, 239/1, 241/1, 244/1, 255/1, 282/2, 289/1, 289/3, 292/5, 305/1, 308/3, 322/1, 322/4, 333/3. 139 _{TCK maddeleri: 88/1, 89/1, 99/2, 100/1, 105/1, 106/1, 116/3, 117/1, 122/1-c,} 124/1, 125/1, 130/1, 132/1, 132/3, 133/2, 134/1, 148/1, 151/1, 153/2, 155/1, 155/2, 156/1, 159/1, 160/1, 163/1, 163/2, 166/1, 170/2, 175/1, 176/1, 177/1, 183/1, 187/1, 206/1, 217/1, 243/1, 259/1.

Toplam gün birimi sayısı belirlenirken hâkim cezanın bireyselleştiril- mesindeki ölçüleri esas alarak bir sonuca varacaktır. Yani, adlî para cezası hesaplanırken, TCK’nın 61. maddesi hükmüne göre cezanın be- lirlenmesi ve bireyselleştirilmesine yönelik artırma ve indirimler, be- lirlenen gün birimi sayısı üzerinden yapılır. Örneğin yüz gün birimi gibi. İkinci aşamada ise kişinin, ekonomik ve diğer şahsî hâlleri göz önünde tutularak bir gün biriminin parasal miktarı tayin edilecektir. Bu miktarı hâkim, kişinin malvarlığını, bir günde kazandığı veya ka- zanması gereken gelirini dikkate alarak takdir edecektir. Örneğin elli Türk Lirası gibi. Daha sonra toplam gün birimi sayısı ile bir gün bi- riminin parasal miktarı çarpılarak, adlî para cezasının miktarı tespit edilecektir. Örnekte yüz (gün) ile elli (Türk Lirası) çarpıldığında adlî para cezasının miktarı beş bin Türk Lirası olarak olacaktır. Sadece üst sınırın gösterildiği hâllerde ise, beş günden az olmamak üzere üst sı- nıra kadar belirlenen gün sayısının, en az yirmi ve en çok yüz Türk Li- rası arasında takdir edilecek miktarın çarpılması suretiyle hesaplama yapılır.

d. Birden fazla suç dolayısıyla, birden fazla adlî para cezasına mahkûmiyet hâlinde, her bir suçtan dolayı mahkûm olunan adlî para cezası bağımsızlığını koruyacaktır. Bu cezaların hepsinin ayrı ayrı in- faz edilmesi gerekir. Dolayısıyla, “kaç tane fiil varsa o kadar suç, kaç tane

suç varsa o kadar ceza vardır” kuralı burada da geçerlidir.140

e. Adlî para cezalarının şahsîlik özelliği vardır. Adlî para cezasının bütün sonuçları fail için geçerli olup, üçüncü kişiler bunlardan etkilen- mez. Sanığın ölümü halinde TCK’nın 64/1. maddesi hükmü gereğince kamu davasının düşürülmesine karar verilirken, hükümlünün ölümü TCK’nın 64/2. maddesi gereğince henüz infaz edilmemiş adlî para ce- zalarını ortadan kaldırır. Bu durumda, adlî para cezaları mirasçılardan talep ve tahsil edilemez.

f. Adlî para cezalarında kanunîlik ilkesi geçerlidir. Bu cezalar ya- pılan bir yargılama sonunda hâkim tarafından belirlenir.

g. Adlî para cezaları, cezaî nitelikte yaptırımlardır. Bu nedenle, TCK’daki ceza sorumluluğunu azaltan ve kaldıran nedenler ile kast, taksir, teşebbüs ve suça iştirak gibi genel hükümler adlî para cezaları hakkında da uygulanır.

h. Adlî para cezalarının uygulanmasında, gün para cezası sistemi uygulanır.

ı. Adlî para cezaları 5275 sayılı CGTİHK’nın 106. maddesi (Ayrıca İnfaz Tüzüğünün 56. maddesi) hükümlerine göre infaz edilir.

j. Adlî para cezaları adlî sicile geçirilir. 5352 sayılı Adlî Sicil Kanu- nu’nun 4. maddesi uyarınca adlî para cezalarına mahkûmiyetler adlî sicile geçirilir. Söz konusu maddeye göre;

Adlî para cezası ile ilgili olarak;

- Adlî para cezasına ilişkin mahkûmiyet hükmü,

- Adlî para cezasının ödenmek suretiyle infaz edildiği hususu, - Adlî para cezasının tazyik hapsi suretiyle kısmen veya tamamen infaz edildiği hususu,

- Adlî para cezasının tazyik hapsinden sonra kalan kısmının öden- mek suretiyle infaz edildiği hususu,

Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırıma mahkûmiyet halinde ise;

- Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırım olarak, adlî para ce- zasına mahkûmiyet hükmü,

- Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırım olarak hükmedilen adlî para cezasının gereklerinin yerine getirilmemesi dolayısıyla hapis cezasının infazına ilişkin karar,

Adlî sicile kaydedilecektir (Adlî Sicil Kanunu m. 4/c-d).

k. Adlî para cezasının süresinde ödenmemesi hâlinde gecikme zammı uygulanacağına dair hüküm, Mülga 647 sayılı CİK’den farklı olarak, TCK’nın 52 ve CGTİHK’nın 106. madde metinlerinde yer al- mamıştır.

 _{Mülga 647 sayılı CİK’nın 5. maddesine, 08.01.2003 tarihli ve 4786 sayılı kanu-} nun 1. maddesi ile eklenen beşinci fıkrada; “Mahkeme, ödeme emrinin tebliğinden itibaren bir aylık sürenin sona erdiği veya takside bağlanıp da taksitlerden birinin süresinde ödenmemesi nedeniyle geri kalan miktarının tamamının muaccel oldu- ğu tarihten başlayarak ödenmeyen para cezasına, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 51. maddesinde belirlenen gecikme zammı ora- nının yarısı oranında gecikme zammı uygulanmasına da karar verir” hükmü yer almıştı. Mülga 647 sayılı kanun döneminde verilen bazı kararlarda aşağıdaki so- nuçlara varılmıştır:

“Para cezalarının süresinde ödenmemesi durumunda 647 sayılı yasanın 5/5 maddesindeki gecikme zammına hükmolunmaması”: Y. 3. CD. T: 18.04.2005, E: 2004/13248, K: 2004/3017.

“4786 sayılı yasayla değişik 647 sayılı yasanın 5. maddesi uyarınca, hükmolu- nan para cezasına ödeme emrinin tebliğinden itibaren bir aylık sürenin sona erdiği

l. Adlî para cezaları tekerrüre esas teşkil edebilir. Ancak, TCK’nın sisteminde tekerrür hâlinde tayin olunan cezanın artırımına ilişkin sis- temden vazgeçildiğinden, TCK’nın 58/6. maddesi gereğince tekerrür hâlinde sanık hakkında hükmolunacak ceza, mükerrerlere özgü infaz rejimine göre çektirilecek ve mükerrer hakkında denetimli serbestlik tedbiri uygulanacaktır. Mükerrerlere özgü infaz rejimi ve bunlara iliş- kin denetimli serbestlik tedbiri, 5275 sayılı CGTİHK’nun 108. madde- sinde düzenlenmiştir. Yine, tekerrür hâlinde, sonraki suça ilişkin ka- nun maddesinde hapis cezası yanında seçimlik olarak adlî para cezası da öngörülmüşse, TCK’nın 58/3. maddesine göre artık adlî para cezası değil, hapis cezası tercih edilecektir.

m. Adlî para cezaları ertelenemez. TCK’nın 51. maddesi, sadece hapis cezalarının ertelenmesini hükme bağladığından, adlî para ceza- larının ertelenmesi mümkün değildir.

n. Kısa süreli hapis cezasına (bir yıl ve daha az) hükmedilmesinin söz konusu olduğu durumlarda, bu cezanın TCK’nın 50. maddesinde

veya takside bağlanıp da taksitlerden birinin süresinde ödenmemesi nedeniyle geri kalan miktarının tamamının muaccel olduğu tarihten başlayarak ödenmeyen para cezasına 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 51. maddesinde belirlenen gecikme zammı oranının yarısı oranında gecikme zammı uygulanmasına karar verilmesi gerektiğinin gözetilmemesi”: Y.7.CD. T: 01.07.2004, E: 2004/1338, K: 2004/9042.

“Suç tarihinden sonra yürürlüğe giren 4786 sayılı kanun ile değişik 647 sayılı yasanın 5/5. madde ve fıkrası uyarınca gecikme zammı uygulaması yapılmayaca- ğının gözetilmemesi”: Y.8.CD. T: 09.02.2004, E: 2003/12504, K: 2004/693.

5275 sayılı kanunun yürürlüğe girmesinden sonra çıkan bazı Yargıtay kararla- rında aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir:

“29.12.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan ve 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 122. maddesi ile 647 sayılı Cezaların İnfazı Hakkındaki Kanun’un yürürlükten kaldı- rıldığı gözetilmeden sanık hakkında tayin olunan para cezasına, gecikme zammı uygulanmasına karar verilmesi, yasaya aykırıdır” : Y. 10. C. D. T: 01.03.2006, E: 2005/9895, K: 2006/3137.

“01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 122. maddesi ile 647 sayılı Cezaların İnfazı Hakkındaki Kanun’un yürürlükten kaldırılmış olması ve aynı kanunun “Adlî Para Cezalarının İnfazı” başlıklı 106. maddesinde, süresinde ödenmeyen para cezalarına ilişkin her- hangi bir gecikme zammının öngörülmemesi karşısında; “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi uyarınca, süresinde ödenmeyen para cezalarına gecikme zammı uy- gulanması olanağı bulunmadığının nazara alınmaması”: Y. 10. C. D. T: 15.06.2006, E: 2006/645, K: 2006/8116 (YKD C. 32, Eylül 2006, S. 9, s. 1540 vd).

 _{“5237 sayılı TCK’nın 51. maddesinin hürriyeti bağlayıcı cezayla ilgili olduğu, sanı-} ğın para cezasına ilişkin tecilli mahkûmiyetinin aynen infazına karar verilemeyece- ği gözetilmeden hüküm kurulması, kanuna aykırı olup…”: Y. 1. C. D. T: 18.07.2006, E: 2006/1255, K: 2006/3332 (YKD C. 32, Kasım 2006, S. 11, s. 1839.

düzenlenen seçenek yaptırımlardan birisi olan adlî para cezasına çev- rilebilmesi mümkündür.

o. Sınırlı bazı adlî para cezası içeren suçlarda ön ödeme hükümleri uygulanır. Ancak ön ödeme kurumu, TCK’nın 75. maddesi gereğin- ce uzlaşma kapsamındaki suçlar hariç, yalnız para cezasını gerektiren veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı üç ayı aşmayan suçların faili hakkında uygulanabileceğinden ve TCK açısın- dan ön ödeme kurumunun uygulama alanı oldukça daraltıldığından, TCK’nın bu kapsama giren, 182/1,c.1 ve 289/3 maddeleri hakkında ön ödeme hükümleri uygulanabilecektir.

p. Adlî para cezaları hakkında, uzlaşma kapsamında olmaları kay- dıyla, uzlaşma hükümleri uygulanır.

r.Adlî para cezaları hakkında zamanaşımı hükümleri uygulanır. Genel olarak adlî para cezasını gerektiren suçlarda dava zamanaşımı süresi TCK’nın 66/1-e maddesine göre sekiz yıl, ceza zamanaşımı sü- resi ise, TCK’nın 68/1-e maddesine göre on yıldır. TCK’nın 66/2 ve 68/2’nci maddelerine göre dava ve ceza zamanaşımı, fiili işlediği sıra- da on iki yaşını doldurmuş olup da on beş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; on beş yaşını doldurmuş olup da on sekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geç- mesiyle kamu davası düşer.

s. Adlî para cezası, suç tarihi itibariyle tespit edilir. _{Bu kapsam-} da, adlî para cezasının tespitinde, sanığın suç tarihindeki ekonomik ve diğer şahsî hâlleri esas alınacaktır.